КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
— Бачыш, Гедвіг, як мне жывецца. Ды жыла б я з сатаною, мне і то, здаецца, лягчэй было б. Замест малітвы пачалася бязлітасная сварка. Мы трапілі ў самы разгар шматдзённае варажнечы. Пражыўшы побач два месяцы, бабулі зненавідзелі адна адну да такой ступені, што наша бабуля клялася, што рыжая падсыпала атруты ў яе малочнік. — Бабуля любая, ды гэта няпраўда. Падумайце, што вы гаворыце! — сказала мама, палахліва паглядзеўшы на яе. Успомніўшы, як рыжая старая частавала мяне цвілым хлебам, калі мама раджала ў хаце ў Вальдэмараў, я гатовая была паверыць бабуліным словам. — Вось, вось, Софі ўвесь час гаворыць пра гэта,— з адчаем і злосцю ў голасе ўмяшалася старая.— Гэтая атрута — англійская соль, яна і мне патрэбная гэтаксама, як і ёй. Софі ўпартая. Калі б не яе характар, яна б не аўдавела тры раіы. Пра другіх мяркуеш па сабе, а яна сама, напэўнане раз падсыпала людзям пацучынае атруты. Апошмі муж, гэта старая кляча, напэўна памёр не проста ад голаду. «Старою клячаю» назьівала яна нябожчыка, які ляжаў тады ў хляве. Мама анямела. Бабуля сядзела на сваім звычайным месцы каля адслоненай печы, дзе тлела куча вуголля. Рукі ў яе дрыжалі. — Рыжы, чырвоны чалавек небясп...— выразна пачала мама. — Вось, вось, і я гавару,— усхліпнула бабуля,— мне ад яе ніяк не збавіцца. Дабром яна адсюль не пойдзе. Яна збіраецца пражыць тут цэлы год. Падумаць толькі! Быў бы ў мяне еын як сын, хіба мне давялося б вадзіцца з такім стварэннем. — На гэта не патрэбен сын, бабуля. Збірайце свае манаткі і вымятайцеся,— сказала мама рыжай старой,— а я астануся тут, пакуль бабуля не знойдзе сабе другую падсуседку, не такую ведзьму, як вы. — Бабуля, яна хацела цябе атруціць? — папыталася я з жахам. — Ну але, адзін бог ведае, ці не ўдалося ёй гэта: мне так блага, нічога ў рот узяць не магу. — Дык жа вы ніякай стравы сабе не варылі, a толькі сварыліся. Вось і ўся ваша атрута,— сказала мама і пачала прыбіраць у пакоі. Яна адабрала псалтыр у рыжае старое і ўсяляк яе падганяла. — Ці не думаеш ты, што я пайду адсюль у нядзелю,— агрызнулася рыжая, выпрастаўшыся на ўвесь свой магутны рост. Потым яна стукнула кулаком па стале, закрычаўшы, што хоць яна раней не купляла ніякай атруты, але цяпер ужо абавязкова купіць, толькі не бабулі, а сабе, і пасля напіша ў газету, што бабуля давяла яе да самагубства. — Ну што ж, вольнаму(воля, цётачка! Піце на здароўе атруту, толькі, калі ларка, не ў нас, мы не хочам важдацца з пахаваннем,— дасмешліва сказала мама. Тады старая схапіла ў ахапак сваё барахло і куляю вылецела з пакоя, грукнуўшы дзвярыма і не развітаўшыся, гэтак якраз, як звычайна рабіў айчым. — Як яна трапіла да вас, бабуля? У яе ёсць свая хата. — Мне было так маркотна адной,— адказала бабуля.— Трыццаць гадоў назад мы з ёю разам працавалі на Копархамарне, тады яна была простая добрая жанчына. Але з таго часу, як яе брат пакінуў ёй хату і трохі грошай, ёй стала лягчэй жыць, і яна папраўдзе зрабілася як ведзьма. Божа, што за жыццё было ў мяне! Толькі і гаворкі, што яра маё завяшчанне. Падумай, Гедвіг, завяіпчанне на імя гэтага стварэння, намнога старэйшага за мяне. Тыя крошкі, што ў мяне ёсць, не варта і завяшчаць. Але яна ўсё чаўпла пра тое, што было некалі, як яна мне памагла са шпулькамі на фабрыцы, і сказала, што людзі гавораць, нібыта ў мяне грошы ў банку і я павінна бо напісаць завяшчанне, каб грошы дасталіся не Альберту — гэтаму боўдзілу,— а ёй. Яна гэтак мяне замучыла, што я паабяцала дзяліць з ёю ўсё, што ў мяне ёсць, калі яна астанецца са мною да самае смерці. Я-то думала — да яе смерці, я ж магу пражыць далей, чым яна. Ажно не — да мае смерці. Яна стала мне ўводзіць у вушы, што я худзею кожны дзень. Суседка чула, як яна гаварыла некаму, што забярэ ўсё маё дабро, і з таго часу начамі я не зводзіла вачэй. Я магу пабажыцца, што яна падсыпала мне пацучынае атруты ў яду... Яна ж помніць, што я ёй абяцала. Вось якія дарослыя! Калі ім трэба чаго-небудзь дамагчыся, яны не пашкадуюць твайго жыцця. Я пачынала ўсё лепей і лепей разбірацца ў іх учынках. Калі мама расказала, што паліцыя знайшла труп жанчыны непадалёку ад Хагбю, бабуля пашарэла: — Вось бачыш, Гедвіг! — Яна так дрыжала, што не магла вымавіць ні слова. — Божухна, ды гэтая рыжая старая не пасмела б вам нічога зрабіць. Тую бедалагу забілі зусім праз другое — яе забілі праз рэўнасць, пры чым тут ваша старая? Там усе панапіваліся. Выкіньце гэта з галавы, бабуля. Я бачыла, што мама ажывілася, пасля таго як прагнала старую за дзверы (я таксама была радая, я дык добра ведала, якая гэта была ведзьма) і вызваліла нам месца ў хаце. Мама зведала гэтулькі гора, што ёй не прыходзіла ў галаву бедаваць па мёртвых,— здавалася, што яна нават зайздросціла ім, хацела, каб яе таксама забілі; у гэта можна было паверыць, гледзячы, як яна абыходзілася з дзядзькам. — Заўтра зранку пайду ў горад, пашукаю працы на фабрыцы. У крайнім выпадку пайду на бавоўнапрадзільню. У мяне асталіся старыя пасведчанні. — Купі заадно «Эстгётэн» і гарадскую газету (гарадскою газетаю называлі «Норчэпінгс тыднінгар»), дазнаемся, як звалі забітую. Падумаць толькі, якія нягоднікі! Бабуля скіравала адсутны пагляд на разгорнутыя старонкі псалтыра, нібыта ўзіралася ў сваё доўгае цяжкае жыццё. — Ты сур’ёзна надумалася пайсці ад Альберта? — папыталася яна нарэшце. — Ён сам пайшоў ад мяне. Два месяцы не дае мне ні капейкі, а я зноў цяжарная. Пэўна, ён і не ведае пра гэта. А зрэшты, ведае, безумоўна: ён заўсёды знікае, як толькі заходзіць пра гэта гаворка. Мне трэба знайсці працу, пакуль не дужа відаць. Мама, напэўна, забылася, што я слухаю іх размову. Я разумела, што значыць «цяжарная». Гэта значыць, што скора да нас зноў прыйдзе «фрэкен» з сумкаю. — Дзе ён цяпер, не ведаеш? — Кажуць, з вулічнаю Фрыдаю. Швагер бачыў яго, не ведаю дзе. Я яго не шукала,— стомлена і неахвотна адказала мама. Пра вулічную Фрыду я чула не раз. Яе часта забіралі ў паліцыю. Я бачыла, як дрыжаць складзеныя на каленях вузлаватыя рукі бабулі, якая так моцна верыла, што ўсё будзе добра. Я горка заплакала, не ўмеючы растлуі/ачыць чаму. — Сёння быў такі цяжкі дзень,— вырашыла мама і дала мне выплакацца. Дрыжанне бабуліных вузлаватых рук заўсёды выклікала ў маёй душы глыбокае хваляванне. Слёзы самі па сабе нагортваліся на вочы. Калі я глядзела на гэтыя рукі, мяне ахопліваў нейкі дзіўны жаль. Гэты жаль не быў падобны на страх, які выклікаў у мяне слёзы, калі мама не на жыццё, а на смерць сварылася з айчымам ці калі дзядзька пагражаў маме, а яна ўпарта яму працівілася. Гэта не былі слёзы бездапаможнае злосці, якая ўспыхвала ўва мне, калі я не магла зваявацца са сваімі братамі ці калі мяне каралі. Гэты жаль не быў падобны на спалох, які я адчула, калі паліцэйскі захацеў пагаварыць са мною сам-насам. Жаль, які выклікалі ўва мне старэчыя бабуліны рукі, шурпатыя рукі, якія дрыжалі ад душэўнага болю, і старэчыя вочы, высахлыя ад горычы і перажытых пакут,— быў нечым бязмежна большым. Гэта быў нейкі ўсеабдымны жаль, які, нібыта хваля, падымаў мяне над уражаннямі будзённага жыцця. Гэты жаль быў падобны на бязмежны акіян, пасярод якога я адчувала сябе зусім адзінокаю. Цеплаватая чорная вада засмоктвала мяне на дно, але я ніяк не магла патануць. Слёзы, выкліканыя гэтым адчуваннем, паяўляліся ў мяне тады, калі я бачыла, як дрыжаць старэчыя бабуліны рукі, а яны дрыжалі тады, калі бабуля спрабавала справіцца са сваімі вачыма, са сваім дыханнем, саромеючыся паказаць, што бядуе па брыдкім чалавеку, па брыдкім сыне, якога яна ўсё-такі любіла, нягледзячы на жорсткія словы. Гэты жаль выбіваўся з нейкае патаемнае крыніцы, і гэтым, мне думаецца, я адрозніваюся ад іншых дзяцей. Уладны, незразумелы жаль і прымушаў мяне пакутліва, горка плакаць, як плакала я шэрым зімовым днём у бедным, невыказна бедным Вольжыным пакойчыку з парыжэлымі газетамі замест фіранак на вокнах. Яшчэ і цяпер здараецца, што ў цягніку ці ў трамваі я засланяю твар газетаю, убачыўшы, як дрыжаць чые-небудзь старэчыя рукі, складзеныя на каленях. Тры дні засаб мама блукала па горадзе, шукаючы працу. Калі на трэці дзень вечарам яна вярнулася дахаты, мы з бабуляю адразу пазналі, што яна ўладкавалася. Было гэта ў пятніцу. Бабуля была вельмі добрая з намі, дала маме грошай, каб яна магла начаваць у горадзе, а мне дазволіла спаць раніцаю, колькі я захачу. Пасля трывожнага жыцця ў дзядзькі мы нарэшце апынуліся ў ціхай прыстані. Я драла лучыну, прыносіла ў хату сухія дровы, якія калоў абедамі новы даглядчык. Распальваць агонь у вялізнай бабулінай пліце мне не дазвалялі, але аднаго разу раніцаю я паказала бабулі, што рабіць гэта добра ўмею, умею адчыняць вялікую юшку і класці дровы. У пакоі станавілася так добра, калі ў вялікай пліце разгараўся агонь (быў сакавік месяц). — Эх, Міа, няма нічога лепшага на свеце, як добры муж. Я не цаніла свайго старога. У жыцці ўсяму вучышся вельмі позна,— гаварыла бабуля, гледзячы шырока расплюшчанымі вачыма на зыркае полымя. Яна не ўставала з пасцелі, пакуль не згаралі ўсе дровы. Тады яна з натугаю падымалася і ставіла на вугалі кафейнік. — 3 таго тыдня пачну працаваць у Брукса,— сказала мама.— Яны мяне ведаюць, таму і ўзялі. Праўда, станок стары, на ім многа не заробіш. Але ў Драгса і Варэнса і на Брукст Хольмене мяне не ўзялі. He вельмі мне хацелася да Брукса: туды зноў нанялася Альма, у якое ад «яго» дзіця. На Копархамарне таксама было месца прадзільшчыцы, але майстрам там наш «заможны», і я туды не пайшла. Альме, урэшце, я нічога благога не зрабіла, я толькі праз яго не ўзяла да сябе яе дзіцяці. Што будзе, тое будзе, пачну ў панядзелак у Брукса. — Ідзі, ідзі да Брукса, будзеш працаваць там на шарсцяной пражы, потым яны, можа, і станкі памя- пяюць. Падумаць толькі, у іх зберагліся станкі з даўніх часоў,— сказала растрывожаная ўспамінамі пра сваё жыццё бабуля. Сакавіцкае сонца растапіла вільбергенскія гурбы, і красавік з падбелам і анемонамі заступіў на сваю службу. Мне трэба было пачынаць вучыцца, але, прыходзячы з працы, мама казала: «Пачакаем трохі, можа, я куплю табе сукенку і чаравікі». Або: «Можа, я найму пакой. Бабулі вялікі клопат з намі. Ты павінна памагаць ёй, пакуль мы жывём тут. Няма ў яе сілы збіраць цябе раніцаю ў школу».