Мяне няма
Роздумы на руінах чалавека
Валянцін Акудовіч
Выдавец:
Памер: 205с.
Варшава 2023
Бог. безумоўна. суб'ект. А вось я-чалавек мог быць аб'яўлены суб'ектам адно з нецярплівасці выяўлення сябе ў значэнні суб'екта. Суб'ектызаваўшы сябе. чалавек надаў свайму “я” значэнне. якое яно не мела і не магло мець у сапраўднасці. Патлумачыць падзею субектывізацыі я-чалавека можна адно хіба тым. што мысленне ў эпоху рацыяналізму легітымавала а-рэальнасць у панятках ды катэгорыях рэальнасці, з чаго і з'явілася магчымасць вылучыць рэальнае "я" ў форме суб'екта. паколькі ў прасторы а-рэальнасці памысленае робіцца яўленым...
У прасторы а-рэальнасці тое. што мысліць. стварае сябе само з сябе. са свайго акту мыслення. а значыць яно мае нашмат болей прыкметаў суб'екта. чым тое. што прысутнічае і дзеіць у рэальным.
Суб'ектывізацыя я-чалавека стаецца яскравым прыкладам таго, што напрыканцы эры Тэксту чалавек пачаў татальна перасоўвацца сваім быццём з прасторы рэальнага ў прастору а-рэальнасці ці, інакш, а-рэальніваць прастору рэальнасці і займаць там, на правах суб'екта, цэнтрапалеглае месца. браць на сябе значэнне адцягненага "Я” абстракцыі “Ты” трансцэндэнтнага Бога.
АД СУБ'ЕКТА ДА ДЫСКУРСУ
Панаванне суб'екта ў рацыянальна асэнсаванай прасторы Новай пары лішне не задоўжылася. He паспеў суб'ект увабрацца ў сілу. як Шапенгаўэр выбавіў з утоенасці магутную плынь волі да жыцця і суб'ект заскакаў на яе хвалях бессэнсоўна і бездапаможна.
Выявіўшы ў прычыне існавання існага гэтую. у KaHep дэперсаналізаваную плынь энергіі. Шапенгаўэр
пакінуў суб’екту адно права на пасіўнае ўяўленне як рэфлексію з нагоды тых ці іншых эфектаў волі да жыцця. Такім чынам. ён. па сутнасці. зараз пазбавіў быццё ўсіх яго ідэалагемных ісцінаў (Татэма, Міфа. Словабога, Тэксту. Суб’екта) і абрынуў быццё назад у магму вітальнасці.
Прыкладна ў тую ж пару не вытрымаў дыктату ratio і Кіркегар. Свой бунт ён распачаў з жорсткай крытыкі Гегеля: “...кожны чалавек (курсіў мой. — В. А.). які захоча нешта зразумець у сваім асабістым прыватным жыцці з дапамогай гегелеўскагай філасофіі, згубіцца ў блытаніне".
Звернем увагу на выдзеленае — “чалавек”. Контррэвалюцыя Кіркегара якраз і была скіраваная супраць суб'екта як феномена эпохі, праз які чалавек быў дэсакралізаваны і адлучаны ад трансцэндэнтнага — за вяртанне ў кантэкст быцця чалавека ірацыяналізму і веры ў Словабога. як адзінамагчымага гаранта сакральнай каштоўнасці чалавека.
Кіркегар першым сярод філосафаў паспрабаваў зразумець філасофію як філасофію існавання персаналізаванага я-чалавека. 3 чаго эгаізм Кіркегара сягнуў туды, дзе ўжо. уласна. нічога, акрамя праблемы я-чалавека, няма. Праўда. метадалагічна Кіркегар вырашыў праблему я-чалавека сродкамі тэалогіі. праз напружаную драму стасункаў верніка з Богам. Апошняе якраз і схіляе да думкі, што за мяжой веры праблема я-чалавека бадай увогуле не можа знайсці “пазітыўнага" выйсця, прынамсі, у праекцыі ідэі ісціны быцця. Што. хай і ўскосна. пацвердзіў, магутна выбухнуўшы ў першай палове XX стагоддзя і гэтым выбухам выпаліўшы сябе, экзістэнцыялізм.
Але яшчэ да экзістэнцыялізму за межамі веры па-
спрабаваў вырашыць праблему я-чалавека Ніцшэ. Спроба не атрымалася і. пэўна, найперш таму. што звышчалавек Ніцшэ — асучаснены рэлікт чалавекабога, угрунтаваны ў міфалагему Дыяніса — быў усяго толькі апазіцыяй Словабогу і альтэрнатывай суб'екту, метафізічна аднатыповай з ім.
Звышчалавек Ніцшэ гэтаксама не стаўся адказам на пытанне хтоя?, як і рэлігійны чалавек Кіркегара. Больш за тое. зусім верагодна. што ідэя звышчалавека ў Ніцшэ — гэта ўсё той жа послед бяссілля розуму перад праблемай чалавека. што ніцшаўскі звышчалавек — гэта ўсяго толькі чарговая дэактуалізацыя праблемы я-чалавека.
Дарэчы. спроба Гайдэгера легітымізаваць ніцшэанскага звышчалавека, атаясаміўшы з ім я-чалавека Тэхнагеннай эры. які валодае энергіяй магутных машынаў і адсюль ператвараецца ў нешта. што звыш чалавека у звышчалавека, гэта нішто іншае, як механістычнае нарошчванне "цягліцаў" я-чалавека. чаго не меў на ўвазе Ніцшэ, які хай сабе таксама механістычна. але ператварыў я-чалавека ў звышчалавека. нарошчваючы "цягліцы" ягонага духу — інакш: "цягліцы" чалавечага ў я-чалавеку.
Зрэшты, ні версія “злодзея” Ніцшэ. ні версія ягонага “адваката" Гайдэгера нічога прынцыпова новага не адкрывалі ў феномене праблемы, бо абодва яны нітавалі пытанне хто я?з адказамі на зусім іншыя запытанні і тым самым гублялі я-чалавека ў гушчары метафізічных дыскурсаў. Як, па сутнасці, нічога не адказвалі на гэтыя пытанні і ўласна гайдэгераўскія адказы.
Гайдэгераўскі закінуты ў быццё я-чалавек як прасвет ісціны быцця (ці пастух, пастыр ісціны ў гэтым прасвеце) не больш, чым красамоўны паэтычны троп.
з аднаго боку семантычна адценены містыцызмам. а з другога — больш звыклым для еўрапейскай ментальнасці неатамізмам. Паспрабуем паставіць на месца ісціны быцця — Бога. на месца закінутасці — боскае наканаванне, на месца пастуха ісціны быцця — раба божага, выканаўцу боскае задумы і г.д., і мы ўбачым, што геніяльны ў поступе Гайдэгер у канцавых. вызначальных кроках гэтага поступу — звышардынарны. Чаму так? Можа таму. што ўсе шляхі ў гэтым кірунку вядуць не туды ці ўвогуле нікуды не вядуць?
Здаецца, пакуль адзін Камю наважыўся сказаць гэтае безнадзейнае нікуды. узмацніўшы яго яшчэ больш безнадзейным нішто.
Я-чалавек — нішто. якое з'яўляецца з ніадкуль і знікае ў нікуды. Ён абсурдны феномен абсурду быцця і ўсе гэтыя ўлучэнні я-чалавека ў так ці інакш аформленую трансцэндэнцыю не больш, чым паэтычныя гульні ці ідэалагемныя прыдумкі.
Камю не быў ні самым вялікім, ні самым глыбокім нават сярод філосафаў сваёй пары, але ён быў адным з самых мужных (бадай. пасля Шпенглера) філосафаў у гісторыі еўрапейскай філасофіі. Ён не збаяўся заканстатаваць смерць сэнсу чалавечага жыцця...
Аспрэчыць гэтую. куды больш вусцішную за Апакаліпсіс, канстатацыю ці хаця б што-кольвек уцямнае супрацьпаставіць ёй (акрамя, натуральна. веры) ніхто не змог, і, пэўна, таму філасофія змушана была, найперш праз структуралізм. вярнуцца ў звыклую прастору ўніверсалісцкіх інтэграцыяў (да прыкладу, Леві-Строс), ці схавацца ад апошніх пытанняў у маргінальныя лакуны (да прыкладу, Фуко). або адсланіцца ад быцця яго семіятычнымі інтэрпрэтацыямі (да прыкладу, Вітгенштэйн).
Інтэрвенцыя “канцоў”, “смерцяў" (“культуры". "метафізікі”, “гісторыі”, "філасофіі", “ідэалогіі”, “эстэтыкі”, “літаратуры” і г.д. і да т.п.), справакаваная “канцом культуры” Шпенглера. высунула на нейкі час у дамінанту еўрапейскага мыслення дэканструкцыю (Дэрыда) а-рэальнасці як герменеўтыку (Гадамер) наадварот. Праўда, па вялікім рахунку філасафема дэканструкцыі як татальнай рэвізіі а-рэальнасці амаль адразу была нейтралізаваная народжаным у нетрах постструктуралізму дыскурсам.
Ідэя дыскурсу — гэта ідэя быцця без чалавека (як ісціны быцця), быцця без сярэдзіны, перыферыі. краеня. быцця як вэрхала феноменаў, аніяк не абумоўленага нейкай універсальнай дэтэрмінацыяй. калі за такую дэтэрмінацыю не ўважаць само быццё.
Усё, што ёсць, ёсць таму, што яно адбываецца. I гэтым адбываннем вычэрпваецца поўня яго прычыннасці, ідэалагемнасці. сакральнасці... Я-чалавека таксама...
ПАСЛЯСЛОЎЕ ДА ПЕРШАЙ ЧАСТКІ
Папярэднія накіды ўяўляюць сабой нішто іншае. як спробу праілюстраваць маё суб'ектыўнае бачанне рэтраспектывы феномена я-чалавека. Да таго ж яны кранаюць адно некаторыя метафізычныя моманты гэтай гісторыі. Магчыма. яшчэ нялішне было б спыніцца на эвалюцыі разумення феномена я-чалавека біялогіяй. антрапалогіяй. псіхалогіяй... Але ўсе гэтыя. як і многія іншыя (да прыкладу. сацыялогія) навуковыя. інтэлектуальныя сферы асэнсавання Homo sapiens амаль цалкам засяроджаныя на пытанні што ён, чалавек? — які ён, з чаго ён. так бы мовіць, зроблены і на якую патрэ-
бу яшчэ прыдатны? I нават Дарвін. які наважыўся эмпірычным шляхам давесці скуль і чаму чалавек — чалавек, калі звяртаўся да я-чалавека як да хто. мусіў спаталяць прагу рацыянальнай веды ірацыянальным — веру! He змог выйсці за межы што і Фрэйд, хаця і спрабаваў на подзе псіхааналізу распрацаваць метафізічную мадэль я-чалавека, — аднак ягоная метафізіка, гэтаксама як і ягоная псіхалогія, цалкам засталася ў кантынууме што?
Верагодна, мела б сэнс наладзіць агледзіны я-чалавека ў праекцыі літаратуры і. шырэй, мастацтва ўвогуле. Толькі наўрад ці там убачыцца нешта скрайне адрознае ад таго. што высвятляецца ва ўласна інтэлектуальнай праекцыі. Бо хоць рытарычны аспект пытання хто я, чалавек? у літаратуры гучыць значна часцей, чым у філасофіі. але ўсе адказы на яго застаюцца альбо ў той самай роўніцы рыторыкі. што і пытанні. альбо вокамгненна скочваюцца ў прорву містыкі. (Як на маё разуменне. дык ці не бальшыня містычных вучэнняў уяўляе сабой хутчэй своеасаблівую праяву мастацкай літаратуры, чым мыслення альбо веры.)
Адным словам, далейшае пашырэнне прасторы гісторыі праблемы не ўяўляецца мэтазгодным. Незалежна ад колькасці прааналізаваных вымярэнняў я-чалавека ў быцці існага, навідавоку выніку, пэўна, застанецца адно і тое самае — адсутнасць хоць якога пазітыўнага адказу на самае прагнае чалавечае запытанне: хтоя, чалавек? (і адсюль: навошта. дзеля чаго я, чалавек?).
Верагодна, нямогласцю чалавека перад праблемай самога сябе тлумачыцца як досыць позняя актуалізацыя гэтай праблемы у рэфлектыўным досведзе. так і тое. што калі потым яна раз-пораз максімалізавалася, то звычайна ненадоўга і без якіх-кольвек істотных
здабыткаў на карысць яе вырашэння. 3 апошняга можна зрабіць дадатковую выснову, што адказ на сакральныя запытанні пра я-чалавека месціцца (калі месціцца хоць дзе) за межамі магчымасцяў чалавечага розуму. Ува ўсялякім іншым выпадку адказ неяк перагукнуўся б з веданнем чалавека пра сваё што.
Дарэчы. амаль напэўна, што феномен веры (як у сакральным. так і ў прафанным сэнсах) сфармаваўся вось з гэтай нямогласці чалавечага розуму, які, як ні могся, не змог зразумець прычыну я-чалавека ні з падтэксту самога чалавека, ні з кантэксту існавання існага.
Бог — гэта татальная параза розуму. Ён — межавы камень, які пазначае апошнюю магчымасць мыслення, тую скрань. за якой чалавечаму розуму не дадзена абазнацца. I тут — пачатак імперыі веры...
Вера — гэта быццё без адказу на пытанне пра сэнс я-чалавека. дакладней, быцьцё без пытання, бо наяўнасць Бога (суб'ектызаванай веры) з'яўляецца ўніверсальным Адказам на ўсе верагоднамагчымыя запытанні, і сакральныя гэтаксама.
КНІГІ ОНЛАЙН
