Месапатамія
Сяргей Жадан
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 361с.
2023
— Гэта вельмі правільна — тое, што ты сказала. Забыццё наогул нічога не значыць. I смерць нічога не значыць.
— Смерці няма! — упэўнена выгукнуў Саша Цой.
— Смерць ёсць, — не пагадзіўся з ім Лука. — I вы нават не ўяўляеце, як блізка яна ад нас. Справа не ў гэтым. Hi наша смерць, ні наша знікненне, ні наш пераход у царства мёртвых не маюць ніякага значэння з улікам іхняй непазбежнасці. Ну сапраўды, смешна неўспрымаць месячныя цыклы. Смешна не пагаджацца з кірункам руху рэк. Іх вартаўспрымаць як данасць іўспрымаць спакойна, якусё няўхільнае. Адзінае, што па-сапраўднаму мае вагу, — гэта наша закаханасць, любоў, якую мы ў сабе трымаем, якую мы носім пры сабе, з якой мы жывём. Бо ты ніколі не ведаеш, коль-
кі табе яе адпушчана, колькі яе ў цябе ёсць, колькі яе цябе чакае. Знаходзіць яе — радасць, губляць яе — непрыемнасць і няшчасце. Мы ўсе жывём у гэтым дзіўным горадзе, мыўсе тут засталіся, мыўсе ранаці позна да яго вяртаемся. I жывём, носячы ў сабе гэтую любоў, нібы віну, нібы памяць, што змяшчае ў сабе ўвесь наш досвед, усе нашы веды. I гэтая прысутнасць яго ў нашым дыханні, на нашых паднябеннях ёсць хіба не найбольшай інтрыгаю ў нашым жыцці. Кожную раніцу я прачынаюся і згадваю ўсіх тых жанчын, з якімі мне давялося перасякацца і мець справу. Вясёлых і занепакоеных, бесклапотных і бездапаможных, некранутых і цяжарных. Мне здаецца, што самым важным для мяне заўсёды былі менавіта зносіны з імі, магчымасць ці немагчымасць дзяліцца з імі сваёй закаханасцю, усёй сваёй любоўю. Усё іншае так ці інакш узнікала з прычыны гэтай закаханасці, а значыць, не мела, па вялікім рахунку, ніякай вагі, ніякага сэнсу. Таму і казацьпраўсё іншае немае ніякага сэнсу. I вось цяпер, — падсумаваў Лука, — пасляўсяго таго, што я вам сказаў, вы ўсе мусіце ісці купацца!
Усе так і зрабілі. I шумнай гурбою пачалі выбірацца паміждрэў, дзякуючы гаспадару затакія мудрыя, хоць і крыху патэтычныя словы. I хтосьці нёс з сабою віно, ахтосьціўключаўліхтарыкі на мабільных, каб знайсці сцежку і спусціцца да берага. Яна таксама паднялася з-за стала і пачала збіраць пустыя талеркі.
— Хадзем? — паклікаў я яе.
— Ідзі з усімі, — лёгка адмахнулася яна. — Я дапамагу тут і падыду пазней.
Я пачакаў, развярнуўся і пайшоўу цемру. Перайшоў вуліцу, прайшоў пад дрэвамі, выйшаў да ракі. Уздоўж
берага было раскідана адзенне і пустыя бутэлькі, а з глыбіні вечаровага паветра, аднекуль з чорнай волкай прасторы, чуліся смех і віскат, і вясёлы плёскат вады, і ўпэўненыя ўзмахі рук, што выграбалі сярод плыні. Жаночыя целы срэбна адсвечвалі пад месяцовым праменнем, і ад п’яных воклічаў станавілася цёпла і радасна. Я пазнаваў іх, стоячы на беразе, гукаў іх, крычаў ім проста ў чарнату. Яны адказвалі адтуль, то набліжаючыся, то зноў адплываючы да супрацьлеглага берага. Так, быццам рака прыносіла сюды з горада ўсе знаёмыя мне галасы, увесь смех, усе спевы. Ад гэтага ўзнікала пачуццё спакою і ўпэўненасці, бо ўсё было тут, побач, на адлегласці некалькіх крокаў. I ніякім чынам гэта не магло знікнуць, ніколі гэта не магло завяршыцца, колькі б я тут ні стаяў, колькі б часу ні прайшло.
Але паволі яны выбіраліся на бераг, хтосьці хутка падхопліваў адзенне і нацягваў яго на мокрае цела, хтосьці абціраўся прадбачліва прынесенымі ручнікамі, а хтосьці проста прыкладваўся да бутэлек, у якіх яшчэ нешта заставалася, хапаў адзенне—добра, калі сваё, — і брыў назад на падворак, на святло. Вечар быўпозні. Ячуў, што нехтаразвітваецца з гаспадаром, нехта пачынае спяваць, у жаночых галасах з’явілася гаркота, у мужчынскіх — агонь. Машыны ад’язджалі, галасы змаўкалі. Рабілася ціха. Рабіласяўсё больш месяца, усё больш прахалоды.
Я зусім не пачуў, як яна падышла. Проста з’явілася з-за маёй спіны, лёгкадакранулася да пляча, ну што, — спытала, — што ты тут стаіш? Я не адразу знайшоў, што адказаць, а яна скінула з сябе пазычаную ў кагосьці куртку, сцягнула швэдар, сцягнула красоўкі, нейкі час корпалася з камбінезонам, але ўрэшце скінула
яго таксама. Скінула футболку, на імгненне завагалася, але бялізну таксама кінула зверху на цёплую яшчэ адзежу. Нясмела намацваючы дно, ступілаў ваду. Потым весела войкнула, нырнула, паплыла.
— Гэй, — крыкнула з цемры, — што ж ты не ідзеш?
— Плыві-плыві, — адказаў я ёй. — Я твае рэчы пасцерагу.
— Як хочаш, — адказала яна.
Я падумаў, як гэта добра, што я ў рэшце рэшт тут апынуўся — на гэтым беразе, ля гэтай вады. Стаяць і назіраць, як яна распранаецца і заходзіць у раку, ведаць, што ў любую раку можна насамрэч уваходзіць бясконца. Можна бясконца доўга трымацца вільгаці, што цябе ахоплівае, можна бясконца доўга чакаць вяртання ўсіх, каго ты ведаў і каго любіў. Рака прынясе ўсе чутыя табою інтанацыі, рака захавае ўсё пакінутае на берагах цяпло, рэкі ўмеюць чакаць, умеюць пачынаць усё з пачатку. Таму што існуе пераемнасць рэчышча, пераемнасць плыні, і ніхто не можа спыніць усю гэтую масу вільготнага святла, усю гэтую веліч цяпла і холаду. Мне застаецца толькі дачакацца яе тут, на беразе, і вяртацца разам з ёю назад, у горад, як вяртаюцца да яго штодня тысячы бежанцаў і працаўнікоў, падарожнікаў і прыхадняў, усе гэтыя брыгады нанятых чорнарабочых, якія цягаюцца па свеце, будуюць вежы і турмы, але рана ці познаўсё роўна прыходзяць сюды — на гэтыя берагі, пад гэтыя праменні месяца.
Я падумаў, што доўга буду трымацьу памяці пах гэтай вады, пах гліны і травы, пах дыму і восені, пах жыцця, якое яшчэ не скончылася, і смерці, якая яшчэ не настала. А вось што яна будзе ўспамінаць пра гэта ўсе?
Ці згадае яна цішыню, якая стаіць над намі? Ці згадае яна сваё дыханне, якое вырастае цяпер сярод гэтай цішы? Боўсё залежыць ад нас. Перш заўсё — наша жаданне хоць нешта памятаць. I наша жаданне не памятаць нічога.
Ужо калі яна выйшла, калі я падхапіў яе на беразе і дапамог знайсці адзежу, калі мы вярталіся назад, да дома.янасказала:
— Апошняя электрычка, мабыць, паехала. У Лукі ёсць месца. Застанешся са мною?
— Вядома, застануся, — адказаўя.
Падыходзячы да дома, мы пачулі музыку. Рэзкія пераможныя гукі луналі аднекуль з-за яблынь. На падворку было пуста, усе раз’ехаліся. Мы пайшлі на музыку. He даходзячы, спыніліся пад дрэвамі. Каля стала, у траве, стаялі крэслы. На адным з іх сядзела незнаёмка, якая чамусьці засталася. Сядзела, адкінуўшы назад валасы і спакойна паклаўшы рукі на калені. А перад ёй радасна і злосна танцаваў Лука. Ну, як танцаваў? Было гэта нешта накшталт пога — вясёлыя адчайныя скачкі ў неба, адрыванне ад паверхні, спробы заскочыць у цемру. Скакаў Лука высока, хоць давалася яму гэта цяжка — кашуля яго набрыняла потам, жылы на шыі напружыліся, аднак ён скакаў і выкідваў угару рукі, скакаў і апускаўся ў мокрую траву, скакаў пад хрыплыя гукі з падоранага магнітафона. Гэта была яго любімая Паці Сміт, якую ён слухаў заўсёды, калі меў добры настрой. Але калі меў кепскі настрой, то слухаў таксама яе, там, дзе яна гаварыла, што Ісус памёр за чыесьці грахі, але, напэўна, не за мае. I Лука скакаў, нібы цешачыся ад усяго гэтага — напэўна не за мае, і напэўна
не за твае, дзяўчынка, бо якія ў цябе грахі, якое ў цябе збавенне, мы сплацім усе нашы даўгі, мы дамовімся з усімі мытнікамі гэтага свету, мы разлічымся за ўсё, да апошняга слова, да апошняга выдыху.
А яна сядзела і ўважліва глядзела на яго. Слухала яго, не адводзячы погляду, ківала галавою, з усім пагаджаючыся. He аклікаючы яго, не спыняючы. Чакаючы колькі трэба.
ЧАСТКА ДРУГАЯ
Удакладненні ды абагульненні
С пачатку быў толькі зялёны змрок. Ціша й нічога, яе акрамя.
Колькіўсяго ён губляе знарок, перш чым адбудзецца першы крок, ды ўсё ж вымаўляе яе імя, — як адчыняе начное акно і ловіць напружана кожны рух, спадзеючыся, штоўсё адно нябытухалоднае палатно не абміне яго цёплых рук.
I ўсё, што адбудзецца з імі цяпер, — гальфстрымы і айсбергаў мёртвых ільды, штодзённы рух паветраных сфер, спеў кашалотаў і крык хімер, колеры, водары, знакі, сляды, карэнне траў і лістота дрэў, птушыны свіст і азёрны плёск, слухмянай жывёлы рыканне і спеў, руда і вугаль, сумнеў і спадзеў, гул кірмашовы сталіцаў і вёсак, агонь, што спальвае караблі, смерць на шаўковых сцягах перамен, светач, што згас невядома калі, мёртвы, што шэпча з летняй зямлі, кроў, што блукае па рэчышчах вен:
прыйдзе ўсё, што павінна прыйсці, і знікне, што знікнуць павінна было, як мыта за першыя межы ў жыцці, за голас ветру ў начным трысці, за выдыху вызваленае цяпло.
Ведаеўсё, шточакае на іх, ды ўсё ж вымаўляе яе імя — зычныміўголас, галосныміўслых творачы ў небе першы ўскалых сонца і зорак, і сэрцаў малых — жарсцю, пяшчотай — імі дзвюма.
Марат памёр ува сне.
Калі сакавік пракладае дарогу вясне.
Калі растаюць снягі і пакідаюць рэкі свае берагі, як пакідаюць дзеці наседжаныя дамы пасля цяжкое зімы.
Марат трэнаваўся на«Спартаку», верачы тэхніцы болей, чым кулаку. Загартаванае цела й сур’ёзны твар — дасканалы набор, мабыць, ён быў напраўду найлепшы баксёр у паўсярэдняй вазе, насіў наколку з Фідэлем на левай назе.
Імам прамовіўнад целам, сярод гурмы: «Прарок не журыўся ніколі, не будзем і мы. Прарок добра ведаў: зло пажырае зло. Будзе так, як будзе. Заўсёды так і было. Вось і Марат мае што сказаць пра віны начэй і дзён.
Прарок і выдумаў пнеўманію для гэткіх, як ён».
Маратава мама маўчалаў кутку.
Брат слухаў малітву з гаркотай на языку. Імам, паклаўшы далонь на худое плячо, сказаў яму колькі слоў:
«Усё, што знікае, калісьціўзыдзе ізноў».
«Не знікае нічога, — яму запярэчыў брат. — Я забяру сабе капу, з якою біўся Марат.
Я ведаю, ад чаго ён памёр.
Шторанку ён біўся з хімерамі, як баксёр.
Штодня ён збіваўу кроў кулакі.
Штовечара чуў, як зоркі над ім згасаюць навыперадкі.
Адно найсмялейшыя з нас заступаюць затую мяжу.
Хто бачыў яго на рынгу, той знае, пра што я кажу.
Як можа знікнуць тое, што ёсць?
Што з ім рабіць таму, хто заўсёды дае нам досць?
Знікнуць можа хіба што страх.
Рэштаў нас застанецца — малодшых братах, што разаб’юць сабе сэрца байца, стоячы да канца».
Брат адступіўубок.
Ён быў маладзейшы на год і штокрок паўсюдна хадзіў за ім, лічыў Марата гал оўным ва ўсім.
Цяпер адышоў, замаўчаўшы, каб напаказ не плакаць, бо, пэўна, саромеўся нас.
КНІГІ ОНЛАЙН
