Мур
Жан-Поль Сартр
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 231с.
Мінск 1991
ная сіла не перавяла яго пацалунак і не накіравала яго пані Флёр’е ў вусны. Ён нібыта адчуваў усярэдзіне прыхаваны вулкан і цяпер пачаў ставіцца да сябе з асцярогай, каб не растрывожыць той ліхой і змрочнай душы, што адкрылася яму так нечакана. Ён ведаў усё, на што яна здольная, і баяўся яе жудаснага абуджэння. «Я баюся сам сябе»,— думаў ён. Шэсць месяцаў назад ён адмовіўся ад сваіх інтымных уцех — яны прыгняталі яго, і апроч таго, ён быў вельмі загружаны працай,— але ўрэшце зноў вярнуўся да іх: кожны мусіць каціцца па сваім адхоне; ва ўсіх Фрэйдавых кнігах было шмат гісторый пра няшчасных юнакоў, у якіх пачаліся нервовыя прыступы ад таго, што яны надта рэзка парвалі са сваімі прывычкамі. «Ці не звар’яцеем мы так нарэшце?» — пытаўся ён у Берліяка. I сапраўды, часам, сустракаючыся па чацвяргах, яны адчувалі сябе крыху ненармальна: у Берліякаў пакой нібы неўпрыкмет запаўзаў хітры прыцемак, яны цэлымі пачкамі курылі цыгарэты з дамешкам опіуму, і рукі ў Lx пачыналі дрыжаць. Тады нехта адзін моўчкі ўставаў, па-воўчы крадучыся, ішоў да дзвярэй і паварочваў выключальнік. Жоўтае святло напаўняла пакой, і яны падазрона ўзіраліся адзін у аднаго.
Хутка Люсьен заўважыў, што яго сяброўства з Берліякам грунтуецца на нейкім непаразуменні: ніхто, вядома, не адчуваў так, як ён, усяго патэтычнага хараства Эдыпава комплексу, але перш за ўсё ён бачыў у ім адзнаку магутнай страсці, якую спадзяваўся пазней накіраваць на іншыя мэты. А Берліяку, здавалася, наадварот — падабаўся такі яго стан, і ён не хацеў яго пазбывацца; «Гамон нам з табой,— з гордасцю казаў ён,— марнікі мы, нічога з нас ніколі не выйдзе». «Ніколі нічога»,— рэхам азываўся Люсьен. Але ўсярэдзіне ў яго ўсё кіпела.
Вярнуўшыся з велікодных канікул, Берліяк расказаў Люсьену, што ў Дыжоне яны з маці жылі ў гатэлі
ў адным пакоі: аднойчы ён устаў вельмі рана і падышоў да матчынага ложка; маці яшчэ спала, і ён прыўзняў яе коўдру. «Начная сарочка ў яе задзерлася»,— хіхікаючы, паведаміў Берліяк. Пачуўшы такое, Люсьен не змог перамагчы пэўнай пагарды да свайго сябра, і яму зрабілася вельмі самотна. Вядома, нічога кепскага ў тым, што ў цябе ёсць комплексы, няма, але трэба ўмець своечасова ад іх пазбаўляцца: як можа дарослы ўжо чалавек браць на сябе адказнасць і кіраваць людзьмі, калі ў яго яшчэ захавалася дзіцячае стаўленне да палавых адносін? Люсьен пачаў усур’ёз хвалявацца: яму хацелася папытаць парады ў якой кампетэнтнай у падобных пытаннях асобы, але ён не ведаў, да каго звярнуцца. Берліяк часта казаў яму пра нейкага сюррэаліста, якога звалі Бержэр, тоў быў вельмі дасведчаны ў праблемах псіхааналізу і, здаецца, меў на Берліяка вялікі ўплыў, але пазнаёміцца з ім Берліяк Люсьену ніколі не прапаноўваў. Люсьен быў таксама вельмі расчараваны, бо разлічваў, што Берліяк звядзе яго са сваімі знаёмымі дзеўкамі: ён спадзяваўся, піто, калі ў яго будзе прыгожанькая каханка, гэта натуральна і само сабой памяняе хаду яго думак, але Берліяк цяпер больш не аказваўся пра сябровак. Часам яны хадзілі гуляць па Вялікіх бульварах і забаўляліся, праследуючы некаторых дзяўчат, але гаманіць з імі не адважваліся. «Што ты хочаш, стары,— казаў Берліяк,— мы не з той пароды, каб ім падабацца. Бабы чуюць у нас нешта, што іх палохае». Люсьен не адказваў; Берліяк пачынаў яму назаляць. Ён часта адпускаў вельмі непрыстойныя жарты ў адрас Люсьенавых бацькоў, называючы іх панам і пані Даўгалыжскімі. Люсьен выдатна разумеў, што ўвогуле сюррэаліст павінен пагарджаць буржуазіяй, але пані Флёр’е неаднойчы запрашала Берліяка ў госці і заўсёды ставілася да яго з даверам і дружалюбнасцю; нават калі гэта і не выклікала ў Берліяка ўдзячнасці, то хоць бы звычай-
ны клопат захоўваць прыстойнасць павінен быў забараніць яму гаварыць пра яе такім тонам. Апроч таго, Берліяк быў проста невыносны са сваёю маніяй пазычаць грошы, якія ніколі не аддаваў: у аўтобусе ў яго ніколі не аказвалася дробязі, а ў кавярні за выпітае і з’едзенае ён браўся фундаваць толькі адзін раз з пяці. Аднойчы Люсьен адкрыта яму заявіў, што не разумее ’гэтага: на яго думку, прыяцелі павінньі падзяляць выдаткі, калі выходзяць у горад разам. Берліяк глыбакадумна зірнуў на яго і прамовіў: «Я так і думаў: ты яшчэ на анальнай стадыі»,— ён растлумачыў Люсьену фрэйдысцкае ўраўненне «экскрэменты=золата» іфрэйдысцкую тэорыю скупасці. «Мяне вось што цікавіць,— сказаў ён,— да якога ўзросту мамка цябе падцірала? » Яны ледзьве не пасварыліся.
У маі Берліяк пачаў прагульваць заняткі ў ліцэі, і Люсьен пасля ўрокаў сустракаўся з ім у бары на вуліцы Пцішан, дзе яны частаваліся вермутам «Круцыфікс». Аднойчы ў аўторак, прыйшоўшы ў бар у другой палавіне дня, Люсьен заспеў Берліяка за столікам, на якім стаяў ужо апарожнены келіх.
— А, прыйшоў,— сказаў Берліяк.— Слухай, мне трэба чухаць, а пятай гадзіне я мушу быць у зубнога. Ты мяне пачакай, ён тут побач, мне ўсяго на паўгадзінкі.
— О’кэй,— адказаў Люсьен, апускаючыся на крэсла.— Франсуа, дайце мне белага вермуту.
У гэты момант у бар увайшоў чалавек, які, заўважыўшы іх, неяк дзіўна ўсміхнуўся. Берліяк пачырванеў і паспешліва ўстаў. «Хто б гэта мог быць?» — падумаў Люсьен. Паціскаючы незнаёмаму руку, Берліяк стаяў так, каб загарадзіць ад яго Люсьена; ён гаварыў хуткім і трошкі прыглушаным голасам, але мужчына адказаў вельмі выразна:
— Ды ну, хлопча, не. не, ты так і застанешся, відаць, вечным блазнам.
Адначасова ён прыўстаў на дыбачкі і са спакойнай упэўненасцю пачаў разглядаць Люсьена паверх Берліякавай галавы. На выгляд яму было гадоў трыццаць пяць, у яго быў крыху бледны твар і чароўная бялявая шавялюра. «Несумненна, гэта Бержэр,— падумаў Люсьен, і сэрца ў яго забілася.— Які ж ён прыгожы!»
Нясмела настойлівым жэстам Берліяк паспрабаваў узяць незнаёмца за локаць.
— Хадземце са мной,— сказаў ён,— мне зараз трэба да зубніка, гэта зусім побач.
— Але ты, па-мойму, з сябрам,— адказаў той, не зводзячы з Люсьена вачэй,— і табе, напэўна, трэба нас пазнаёміць.
Люсьен устаў і шырока ўсміхнуўся. «Дастаў!» — падумаў ён; шчокі ў яго гарэлі. Берліякава шыя раптам правалілася ў плечы, і на нейкае імгненне Люсьену здалося, што зараз той адмовіцца іх знаёміць.
— Ну дык што, назаві ж мяне пану,— сказаў Люсьен вясёлым голасам.
Але не паспеў ён закончыць фразы, як кроў прыліла яму да скроняў, і яму захацелася праваліцца скрозь зямлю, Берліяк крута павярнуўся і, не гледзячы ні на каго, прабалбатаў:
— Люсьен Флёр’е, ліцэйскі прыяцель; пан Ашыл Бержэр.
— Пане, я захапляюся вашымі творамі,— слабым голасам прамовіў Люсьен.
Бержэр узяў яго руку ў свае доўгія і тонкія далоні і прымусіў сесці. Запанавала маўчанне; Бержэр ахунаў Люсьена цёплым ласкавым позіркам і ўсё не выпускаў рукі.
— Вы нечым усхваляваны? — мякка спытаўся ён.
Люсьен прачысціў голас і, зірнуўшы Бержэру ў вочы, выразна прамовіў:
— Я ўсхваляваны!
У яго было ўражанне, нібы толькі іпто ён прайшоў
іспыт нейкага таемнага пасвячэння. Пэўную хвіліну Берліяк яшчэ нерашуча стаяў, але потым са злосцю зноў сеў на месца і кінуў шапку на стол. Люсьену карцела расказаць Бержэру пра сваю спробу самазабойства; гэта быў той чалавек, з якім трэба было гаварыць адкрыта і без падрыхтоўкі. Але пры Берліяку ён не адважваўся і ўжо адчуваў да сябра нянавісць.
— У вас ёсць ракі ‘? — спытаў Бержэр у гарсона.
— He, няма ў іх,— паспешліва адказаў Берліяк.— Карчомка нішто, але са спіртнога адзін толькі вермут.
— А што гэта там у вас такое жоўтае, у тым вунь графіне? — з вольнай і мляваю самаўпэўненасцю спытаўся Бержэр.
— Гэта белы «Круцыфікс»,— адказаў гарсон.
— Ну што ж, наліце мне гэтага.
Берліяк увесь час ёрзаў на крэсле: здавалася, яго раздзірала дваістае пачуццё — жаданне пахваліцца сваімі сябрамі і, адначасова, боязь прыўзнесці Люсьена сабе ж на шкоду. Нарэшце ён усё-такі прамовіў змрочным і гордым голасам:
— Ён хацеў пакончыць жыццё самагубствам.
— Ды ну! — сказаў Бержэр.— Я разумею.
Зноў запанавала маўчанне: Люсьен сціпла апусціў вочы і толькі і думаў, ці хутка зматаецца Берліяк. Бержэр раптам зірнуў на гадзіннік.
— А што твой зубнік? — спытаў ён.
Берліяк нехаця ўстаў.
— Схадзіце са мной, Бержэр,— умольна папрасіў 'ён,— гэта зусім побач.
— Навошта, ты ж вернешся. А я пакуль пасяджу з тваім сябрам.
Берліяк замуляўся, пераступаючы з нагі на нагу.
— Давай-давай, бяжы,— уладна сказаў Бержэр,— мы цябе тут пачакаем.
1 Р а к і — рысавая гарэлка.
Калі Берліяк пайшоў, Бержэр устаў і бесцырымонна сеў побач з Люсьенам. Люсьен доўга расказваў яму пра самагубства, паведаміў, што жадаў сваю маці і што зацыкліўся на садысцка-анальнай стадыі, што ў душы яму нічога не міла і ўсё ў ім — адна камедыя. Берліяк слухаў моўчкі, глыбакадумна пазіраючы на Люсьена, і той адчуваў асалоду ад таго, што яго разумеюць. Калі ён скончыў, Бержэр па-сяброўску абняў яго рукою за плечы, і Люсьен адчуў водар адэкалону і англійскага тытуню.
— Ведаеце, Люсьен, як я называю ваш стан?
Люсьен з надзеяй зірнуў на Бержэра; і не ашукаўся ў сваіх спадзяваннях.
— Я называю яго Збянтэжанасцю,— сказаў Бержэр.
Збянтэжанасць: слова пачыналася ласкава і бела, як месячнае святло, і толькі канечнае «асць» адлівала меддзю барабанных талерак.
— Збянтэжанасць...— прамовіў Люсьен.
Ён адчуваў сябе важна і ўсхвалявана, як тады, калі паведаміў Рыры, што ён — самнамбул. У бары было цёмна, і толькі дзверы шырока адчыняліся на вуліцу, у бялявы і святлівы вясенні туман; скрозь далікатны водар, што ішоў ад Бержэра, да Люсьена далятаў цяжкі пах змрочнае залы, пах віна і сырога дрэва. «Збянтэжанасць...— думаў ён.— Што мне цяпер рабіць?» Ён яшчэ добра не разумеў, што перад ім адкрылі — добрую якасць ці нейкую новую хваробу; ён толькі бачыў перад самымі сваімі вачыма спрытныя Бержэравы вусны, за якімі то хаваўся, то зноў узнікаў бліскучы залаты зуб.
— Мне падабаюцца людзі, якія жывуць у збянтэжанасці,— казаў Бержэр,— і па-мойму, вам выпала незвычайная ўдача. Бо вам гэта, урэшце, дадзена. А вы зірніце на гэтых парсюкоў. Якія яны ўпэўненыя, непахісныя. Іх трэба было б кінуць да чырвоных мурашак,
каб тыя іх крыху пацвялілі. Вы ведаеце, што робяць гэтыя руплівыя казявачкі?
— Ядуць чалавечыну,— адказаў Люсьен.
— Менавіта! Яны вызваляюць шкілет ад чалавечага мяса.
КНІГІ ОНЛАЙН
