Мур
Жан-Поль Сартр
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 231с.
Мінск 1991
— Я не хачу прывыкаць да наркоцікаў,— ужо спакайней прамовіў Люсьен,— гэта таксама рабства, а я хачу быць свабодны.
— Скажы лепш, што баішся адказнасці,— рэзка сказаў Берліяк.
Люсьен ужо збіраўся ўляпіць яму добрую поўху, калі пачуў уладны Бержэраў голас, які звяртаўся да Берліяка:
— Адчапіся ад яго, Шарль, ён мае рацыю. Яго боязь адказнасці — гэта таксама праява збянтэжанасці.
Яны прывольна расселіся на канапе і закурылі. Па пакоі разліўся водар армянскай паперы. Люсьен, прымасціўшыся на чырвоным зэдліку, назіраў за прыяцелямі. Праз пэўны час Берліяк адкінуў голаў назад і з млявай усмешкай апусціў павекі. Люсьен адчуў злую зайздрасць, яму чамусьці здавалася, што яго зняважылі. Берліяк раптам устаў і няпэўнай хадой выйшаў з пакоя, на яго вуснах была ранейшая дзіўная і салодкая ўсмешка.
— Дайце мне піпку,— сказаў Люсьен хрыплым голасам.
Бержэр засмяяўся.
— He варта,— адказаў ён.— I не бяры еабе ў галаву гэтага Берліяка. Ты ж нават не ведаеш, што ён там цяпер робіць.
— Мне да дупы,— буркнуў Люсьен.
— Дык хай табе гэта будзе вядома: ён ванітуе,— спакойна паведаміў Бержэр.— Гэта адзінае, што ў яго заўжды выклікаў гашыш. А астатняе ўсё — камедыя. Часам я, праўда, даю яму пакурыць, бо яму вельмі хочацца мяне ўразіць. Мяне гэта забаўляе.
Назаўтра, сустрэўшыся з Люсьенам у ліцэі, Берліяк паспрабаваў загаварыць з ім звысоку.
— Ты сядаеш у цягнік,— сказаў ён,— але рупліва выбіраеш такі, які не ад’едзе з вакзала.
Але, як аказалася, ён не на таго напаў.
— Трапло,— адказаў Люсьен.— Ты, можа, думаепі, я не ведаю, што ты ўчора рабіў у ванне? Ты бляваў, мой даражэнькі, бляваў!
Берліяк спалатнеў.
— Табе гэта сказаў Бержэр?
— А хто ж, па-твойму, яшчэ?
— Добра,— прамармытаў Берліяк.— He думаў я, што Бержэр такі тып, які будзе кпіць са старых прыяцеляў са сваімі новымі сябручкамі.
Люсьен крыху сумеўся: ён абяцаў Бержэру нічога не перадаваць.
— Ды ну, вось яшчэ выдумаў,— сказаў ён,— зусім ён з цябе не кпіў. Проста хацеў паказаць, што ніякага эфекту гэты гашыш не дае.
Але Берліяк ужо павярнуўся і, не паціснуўшы рукі, пайшоў прэч.
Люсьен быў не надта горды сабой, убачыўшыся неўзабаве з Бержэрам.
— Што вы там такога сказалі Берліяку? — спытаўся Бержэр абыякавым голасам.
Люсьен моўчкі апусціў галаву: настрой у яго быў прыгнечаны. Але нечакана ён адчуў у сябе на патыліцы Бержэраву руку.
— Усё гэта, хлопча, лухта. Рана ці позна яно ўсё
роўна мусіла скончыцца: камедыянты ніколі мяне доўга не забаўлялі.
Люсьен крыху ўзбадзёрыўся і, падняўшы галаву, крыва ўсміхнуўся.
— Але ж я таксама камедыянт,— лыпаючы вачыма, прабалбатаў ён.
— Так, але ты — прыгожы.
Бержэр прыцягнуў яго да сябе. Люсьен не супраціўляўся, ён адчуваў сябе расчулена, як маладая дзяўчына. На вачах у яго блішчалі слёзы. Бержэр пачаў цалаваць яго ў шчокі і асцярожна ўкусіў за вуха, называючы то «мая прыгожая шэльмачка», то «мілы брацік», а Люсьену думалася: як гэта прыемна, калі ў цябе такі спагадлівы, такі разумны старэйшы брат.
Пан і пані Флёр’е даўно ўжо хацелі пабачыць таго Бержэра, пра якога ім так часта расказваў сын. I аднойчы яны запрасілі яго паабедаць. За абедам Бержэр усіх зачараваў, нават Жэрмену, якая сказала, што ніколі не бачыла такога прыгожага мужчыны. Пан Флёр’е, як аказалася, некалі ведаў Бержэрава дзядзьку, генерала Нізана, і доўга гаманіў пра яго. Але самая шчаслівая была пані Флёр’е: цяпер яна ўпэўнілася, што можа на сёмуху даверыць Люсьена Бержэру, каб яны з’ездзілі куды-небудзь падчас гэтых кароткіх канікул. Яны паехалі ў Руан на машыне. Люсьену хацелася наведаць мясцовы касцёл і гарадскую ратушу, але Бержэр адмовіўся наадрэз.
— Што — гэту брыдоту? — сказаў ён.
Урэшце яны вырашылі правесці пару гадзін у бардэлі на вуліцы Кардэлье. Бержэр паводзіў там сябе вельмі пацешна: ён называў усіх шлюх «паненкамі», a потым падняўшыся з адной у нумар, ужо праз пяць хвілін спусціўся і ціха шапнуў:
— Цякаем, a то зараз запахне палёным.
Яны хутка расплаціліся і выйшлі. На вуліцы Бержэр расказаў, што здарылася: калі дзеўка павярнула-
ся спінай, ён скарыстаўся гэтым і кінуў у ложак цэлую жменю зудлівай шчэці, а потым, заявіўшы, што ён імпатэнт, спусціўся назад у залу. Люсьен выпіў дзве порцыі віскі, і яго крыху размарыла, ён праспяваў «Мецскага артылерыста» і «De Profundis Morpionibus », і яму здавалася проста цудоўным, што ў Бержэры так удала спалучаюцца дарослая сур’ёзнасць і дзіцячая гарэзлівасць.
— Я зняў толькі адзін пакой,— сказаў Бержэр, калі яны прыйшлі ў гатэль,— затое ў нас будзе вялікая ванная.
Люсьен не здзівіўся: пакуль яны ехалі, у яго ўжо ўзнікала цьмянае падазрэнне, што яны з Бержэрам будуць жыць разам, але ён не засяроджваў на ім доўгай увагі. Цяпер жа, калі адступаць было некуды, такое становішча здалося яму крыху непрыемным — асабліва таму, што ў яго былі нячыстыя ногі. Пакуль паднімалі іх чамаданы, ён уявіў, як Бержэр скажа: «Які ты брудны, ты ж так запэцкаеш усе прасцірадлы»,— а ён гэтак грэбліва яму адкажа: «У вас нейкія буржуазныя ўяўленні пра чысціню». Але Бержэр адразу заштурхнуў яго разам з чамаданам у ванную і сказаў:
— Займайся там, чым табе трэба, а я пакуль распрануся ў пакоі.
Люсьен вымыў ногі і падмыўся. Яму вельмі хацелася ў прыбіральню, але выйсці ён чамусь пабаяўся і вырашыў памачыцца ў ракавіну. Потым ён надзеў начную сарочку, сунуў ногі ў пазычаныя яму маткай пантофлі (ягоныя ўжо зусім прадзіравіліся) і пастукаў у дзверы.
— Вы ўжо ўсё? — спытаў ён.
— Усё, усё, уваходзь.
Бержэр быў у чорным халаце, надзетым паверх нябесна-блакітнай піжамы. У пакоі пахла адэкалонам.
— А што, ложак толькі адзін? — спытаўся Люсьен.
Бержэр не адказаў, ён здзіўлена ўтаропіўся на Люсьена і ўрэшце на ўвесь голас зарагатаў.
— Ну ты і абадранец! — усё яшчэ смеючыея, прамовіў ён.— Што гэта ў цябе за балахон? Во дзе ўмора, ты зірні на сябе!
— Я ўжо два гады прашу маці, каб яна купіла піжаму,— пакрыўджана азваўся Люсьен.
Бержэр ступіў да яго.
— Добра, скідай усё гэта,— сказаў ён безапеляцыйным тонам.— Я пазычу табе адну сваю. Будзе, праўда, крыху завялікая, але ўсё роўна — лепей, чым гэта.
Люсьен нерухома застыў пасярод пакоя, уперыўшыся вачыма ў чырвоныя і зялёныя ромбікі на шпалерах. Яму хацелася вярнуцца назад, у ванную, але ён баяўся, што будзе выглядаць дурнем, і рззкім рухам сцягнуў сарочку цераз галаву. На хвіліну запанавала маўчанне; Бержэр, усміхаючыся, глядзеў на Люсьена, і той раптам сцяміў, што стаіць абсалютна голы пасярод пакоя і на нагах у яго матчыны пантофлі з пумпонамі; ён зірнуў на свае рукі, вялікія рукі Рэмбо, і яму захацелася пакласці іх на жывот, схаваць, прынамсі, гэтую пгтуку, але ён пераадолеў сябе і адважна сунуў рукі за спіну. На сценах, праз аднолькавыя інтэрвалы, між двума шарочкамі ромбікаў быў намаляваны фіялетавы квадрат.
— Далібог,— нарэшце сказаў Бержэр,— ён цнатлівы, як нявінная дзева. Ану, зірні на сябе ў люстра, ты ж чырвоны па самыя вушы. I ўсё роўна так табе лепей, чым у тых лахманах.
— Угу,— сіламоц выціснуў з сябе Люсьен,— але калі стаіш галяком, не вельмі ўдаецца захоўваць элегантны выгляд. Дайце мне хутчэй піжаму.
Бержэр кінуў яму шаўковую ігіжаму, ад якой пахла лавандай, і яны ляглі ў ложак. Запанавала цяжкая цішыня.
— Паскудства,— сказаў Люсьен,— мяне нудзіць.
Бержэр не адказаў, і ў Люсьена раптам вырвалася адрыжка з прысмакам віскі. «Ён хоча са мной пераспаць»,— праплыло ў яго ў галаве. Ромбікі на шпалерах пачалі круціцца, і горла перахапіў задушлівы водар адэкалону. «Не трэба было пагаджацца на гэту паездку». Апошнім часам Люсьену ніяк не шанцавала, ужо разоў дваццаць ён быў зусім блізка, каб здагадацца, што ад яго хоча Бержэр, але кожны раз як знарок нешта здаралася і адцягвала яго думкі, I вось цяпер ён ляжаў з гэтым тыпам у адным ложку і чакаў, пакуль той дастане сваёй асалоды, «Зараз забяру сваю падушку і пайду спаць у ванную». Але ўявіўшы іранічны Бержэраў позірк, ён не асмеліўся і застаўся ляжаць. Раптам яго разабраў смех.
— Гэта я прыгадаў тую шлюху,— сказаў ён.— Вось ужо, відаць, цяпер чухаецца!
Бержэр зноў нічога не адказаў, і Люсьен зірнуў на яго краем вока: той нявінна ляжаў на спіне, падаткнуўшы пад патыліцу рукі. Люсьена гэта страшэнна ўгнявіла, ён падняўся на локце і выпаліў:
— Ну чаго вы чакаеце? Вы ж не проста так мяне сюды прыцягнулі!
Шкадаваць прамоўленага было позна: Бержэр павярнуўся і ўжо разглядаў Люсьена вясёлым цікаўным позіркам.
— Паглядзіце вы мне на гэту распусніцу з гэткім анёльскім тварыкам! Што, дзіцятка,— я не прымушаў цябе гэта казаць — значыць, ты разлічваеш на мяне, каб парушыць свае міленькія пачуцці?
Яшчэ нейкае імгненне ён глядзеў на Люсьена, ледзь не дакранаючыся да яго тварам, потым раптам абняў і пачаў лашчыць пад піжамнай кашуляй грудзі. Гэта аказалася не такім ужо непрыемным, было хіба трошачкі козытна. Але Бержэр нечакана зрабіўся страшны: на твары ў яго ўзнік нейкі ідыёцкі выраз, і ён увесь час натужліва паўтараў: «Табе не сорамна, мой
парсючок, а, парсючок, табе не сорамна»,— падобна да дыскафона на станцыі, што аб’яўляе прыезд і ад’езд цягнікоў. Затое адна рука ў Бержэра нібы жыла сама па сабе, порсткая і лёгкая, яна нагадвала жывую істоту. Ледзь прыкметна, ласкава яна гуляла па кончыках Люсьенавых саскоў, і гэта было падобна да пяшчотнага дотыку цёплай вады, калі апускаешся ў ванну. Люсьену хацелася спаймаць гэту руку, адарваць ад сябе, выкруціць, але Бержэр пачаў бы з яго смяяцца: вы гляньце на гэтага нявінніка. Рука паволі праслізнула ўздоўж жывата і знерухомела, рыхтуючыся развязаць матузок, на якім трымаліся майткі. Люсьен не варушыўся, ён быў цяжкі і млявы, як мокрая губка, яго скоўваў страх. Бержэр адкінуў коўдру і паклаў на грудзі Люсьену галаву: ён быў падобны на доктара, які праслухвае хворага. Люсьен двойчы запар рыгнуў; адрыжка была горкая, і ён спалохаўся, што можа зараз званітаваць прама на гэтыя прыгожыя, серабрыстыя валасы, у якіх было столькі годнасці.
— Вы цісніце мне на жывот,— сказаў ён.
Бержэр трошкі прыўзняўся і падсунуў адну руку Люсьену пад паясніцу; другая ўжо не лашчыла, яна ўжо пашчыпвала.
— У цябе чароўная попка,— раптам сказаў Бержэр. Люсьену здалося, што ўсё гэта нейкі кашмарны сон. — Вам падабаецца? — какетліва спытаў ён.
КНІГІ ОНЛАЙН
