Мур
Жан-Поль Сартр
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 231с.
Мінск 1991
Наступнымі днямі ён стараўся менш капацца ў сабе і вырашыў засяродзіць увагу на рэчах: ён падоўгу разглядаў падстаўкі пад яйкі, круглыя сурвэткі, дрэвы, вітрыны; ён вельмі ўсцешыў маці, ласкава папрасіўшы паказаць яму сталовае серабро. Але гледзячы на серабро, ён думаў, што на яго глядзіць, а позірк яго засцілала дрыготкая, жывая смуга. I дарэмна Люсьен
намагаўся паглыбіцца ў размову з панам Флёр’е, тая самая суцэльная рэдзенькая смуга, якая сваёю неадчувальнаю матавасцю падманліва выдавала сябе за святло, неўпрыкмет прасочвалася аднекуль ззаду і ахінала ўвагу, з якой ён слухаў бацькавы словы: гэтая смуга і была ён сам. Часам, у роспачы, Люсьен кідаў слухаць і азіраўся, стараючыся спаймаць гэтае мроіва, зірнуць яму ў твар — але натыкаўся толькі на пустату, смуга зноў заставалася ззаду.
Жэрмена прыбегла да пані Флёр’е ў слязах: яе брат захварэў на бронхапнеўманію.
— Бедная вы мая Жэрмена,— сказала пані Флёр’е,— а вы заўсёды казалі, што ён у вас такі дужы!
Яна адпусціла яе на месяц, а пакуль, на падмену, узяла дачку аднаго заводскага рабочага, Бертачку Мозэль, якой было семнаццаць гадоў. Яна была невялічкага росту, з бялявымі косамі, закручанымі вакол галавы, і ледзь прыкметна накульгвала. Паходзіла яна з Канкарно, і таму пані Флёр’е папрасіла яе насіць каптурок з карункамі: «Так будзе гожай». 3 першых жа дзён кожны раз, калі дзяўчына сустракала Люсьена, у яе вялікіх сініх вачах успыхвала пакорлівая і палкая зачараванасць, і Люсьен зразумеў, што яна яго абагаўляе. Ён размаўляў з ёю бесцырымонна і часта любіў пытаць: «Ну як, падабаецца вам у нас?» Ідучы па калідоры, ён дзеля забавы знарок праходзіў так блізка, каб да яе дакрануцца, і потым глядзеў на рэакцыю. Але ўвогуле яна яго замілоўвала; яе ціхмянае каханне дарыла яму неацэнную маральную падтрымку, і Люсьен часта з лёгкім хваляваннем задумваўся пра той вобраз, які мог скласціся пра яго ў Берты. «Я, вядома, зусім не падобны на тых маладых рабочых, да якіх яна ходзіць». Аднойчы ён прыдумаў падставу, каб завесці ў буфетную Вінкельмана, і той прызнаў, што яна вельмі добра складзеная.
— Шчасліўчык ты,—• падсумаваў ён,— быў бы я на тваім месцы, абавязкова ёй прызаняўся б.
Але Люсьен быў у нерашучасці: ад Берты пахла потам, і яе чорная блузка пад пахамі была ўся паедзеная.
Аднойчы дажджлівым вераснёўскім адвячоркам пані Флёр’е з’ехала на машыне ў Парыж, і Люсьен застаўся адзін. Ён ляжаў у сваім пакоі на ложку і пазяхаў. Яму здавалася, што ён — нейкае капрызнае, зменлівае, няўлоўнае воблака, увесь час тое самае і кожны раз іншае, з краямі, што ўвесь час распускаюцца і кудлацяцца ветрам. «Цікава, дзеля чаго я жыву?» Ён ляжаў, страўляючы ежу, пазяхаў, чуў, як дождж барабаніць у шыбы, і ў яго ў галаве раскудзельваўся, плыў бялявы туман: а што далей? Гэта было не існаванне — гэта было чорт ведае што, і абавязкаў, якія ён будзе вымушаны выконваць пазней, наўрад ці хопіць, каб яго апраўдаць, «Увогуле, я не прасіў, каб мяне нарадзілі»,— падумаў ён. Але ён быў занадта прыгнечаны, каб развіваць свае думкі ў гэтым напрамку: ён устаў, запаліў цыгарэту і спусціўся ў кухню, каб папрасіць Берту зрабіць яму трошкі чаю.
Яна не бачыла, як ён увайшоў. I калі Люсьен крануў яе за плячо — аж падскочыла.
— Я вас напалохаў? — спытаўся Люсьен.
Яна глядзела на яго з перапуджаным выглядам, абапершыся абедзвюма рукамі на стол, грудзі ў яе высока хадзілі; нарэшце яна ўсміхнулася і адказала:
— Ды ўжо ж я зусім не чакала, я і не думала, што хто тут ёсць.
Люсьен адказаў паблажліваю ўсмешкай і прамовіў:
— Вы былі б вельмі ласкавая, каб зрабілі мне трошкі гарбаткі.
— Зараз, зараз, усё зраблю, пане Люсьен,— хутка адказала яна і кінулася да пліты: прысутнасць Люсь-
ена, відаць, яе вельмі бянтэжыла. Люсьен па-ранейшаму нерашуча стаяў у дзвярах.
— Ну што,— спытаў ён бацькоўскім тонам,— як вам у нас — падабаецца?
Верта стаяла да яго спінай і напаўняла з крана каструлю. Шум вады заглушыў яе словы. Люсьен трошкі счакаў і, калі яна паставіла каструлю на газ, зноў спытаўся:
— Вы ўжо курылі калі-небудзь?
— Зрэдку,— апасліва адказала дзяўчына.
Ён раскрыў пачак «Кравэна» і працягнуў ёй. Люсьен быў не надта сабой задаволены: яму здавалася, што ён сябе кампраметуе; ён не павінен быў прапаноўваць ёй закурыць.
— Вы хочаце... каб я закурыла? — здзіўлена прамовіла яна.
— Чаму не?
— Пані будзе сварыцца.
У Люсьена ўзнікла непрыемнае пачуццё змоўніцкасці. Ён засмяяўся і сказаў:
— А мы ёй не скажам.
Берта пачырванела, узяла цыгарэту кончыкамі пальцаў і ўсунула яе ў рот. «Ці павінен я даць ёй агню? He, напэўна, гэта будзе няправільна». Ён сказаў:
— Ну дык што ж вы не прыкурваеце?
Берта яго крыху раздражняла; яна стаяла чырвоная і пакорлівая, растапырыўшы рукі і сціснуўшы губы трубачкай; можна было падумаць, што ў роце ў яе тэрмометр. Нарэшце яна ўзяла з бляшанай скрынкі сярнічку, чыркнула ёю і, лыпаючы вачыма, пусціла колькі клубоў.
— Мяккія,— сказала яна.
Потым паспешліва выняла цыгарэту з рота і нязграбна сціснула яе ўсімі пяццю пальцамі. «Прыроджаная ахвяра»,— падумаў Люсьен. Але потым, калі ён спытаў, ці падабалася ёй жыць у Брэтані, яна тро-
шкі адтала, пачала расказваць, якія розныя ў іх ёсць брэтонскія каптуркі, і нават ціхім фальшывым галасочкам праспявала песеньку пра Распардэна. Люсьен незласліва з яе пакепліваў, але яна не разумела жартаў і толькі глядзела на яго з абалдзелым выглядам: у такія моманты яна рабілася падобная да труса. Люсьен сеў на зэдаль і, не адчуваючы ўжо ніякай скаванасці, прапанаваў:
— Ды вы сядайце.
— О, не-не, пане Люсьен, ці можна пры пане Люсьене...
Тады ён узяў яе пад пахі і пасадзіў сабе на калені.
— А так? — спытаў ён.
Яна паддалася і адно прашаптала: «Вам на калені?» — з нейкай дзіўнаю інтанацыяй, у якой адначасова чуліся і захопленасць, і папрок; Люсьен падумаў: «Нешта мяне заносіць, абсалютна не варта было заходзіць гэтак далёка». Ён прамаўчаў. Дзяўчына сядзела ў яго на каленях, цёпленькая і ціхмяная, і Люсьен адчуваў, як б’ецца ў яе сэрца. «Яна мая рэч,— падумаў ён,— я магу зрабіць з ёй усё, што захачу». Ён выпусціў яе, узяў імбрычак і падняўся ў свой пакой: Берта не зрабіла ніякага руху, каб яго затрымаць. Раней чым напіцца чаю, Люсьен вымыў рукі духмяным матчыным мылам, бо ад іх пахла падпахамі.
«Няўжо я з ёю перасплю?» Наступнымі днямі Люсьен быў дужа занепакоеньі гэтай невялічкай праблемай; Берта ўвесь час узнікала ў яго на праходзе і глядзела на яго вялікімі сумнымі спаніелевымі вачыма. Але мараль перамагла: Люсьен зразумеў, што рызыкуе зрабіць яе цяжарнаю (у яго ў падобных рэчах бракавала вопыту, а купіць прэзерватывы ў Феролі было немагчыма — яго тут усе ведалі), а гэта наклікала б на пана Флёр’е вялікія непрыемнасці. Апроч таго, ён пераканаў сябе, што пасля на заводзе ў яго будзе меней аўтарытэту, калі дачка якога-небудзь рабочага
зможа хваліцца, што некалі з ім спала. «Я не маю права іа яе дакранацца». Апошнімі днямі верасня ён пачаў пазбягаць заставацца з Бертай адзін.
— Ну,— сказаў яму Вінкельман,— чаго ты яшчэ чакаеш?
— Нічога,— суха азваўся Люсьен,— проста я не хачу. Мне не падабаецца рабіць з наймічкі наложніцу.
Вінкельман, які ўпершыню пачуў пра наложніц, ціха свіснуў і змоўк.
Люсьен быў вельмі горды сабой: ён абышоўся з Бертай, як сапраўдны шыкоўны тып, і гэта акупала пімат яго ранейшых памылак. «Яе заставалася толькі сарваць»,— казаў ён сабе з пэўным жалем. Але па pasBase вырашыў: «Увогуле, можна сказаць, што я яе меў: яна аддалася, але я адмовіўся». I ён палічыў, што з гэтага часу ён больш не нявіннік. Падобныя прыемныя думкі цешылі яго яшчэ некалькі дзён, але і яны ўрэшце расталі ў тумане. У кастрычніку, адпраўляючыся на заняткі, ён адчуваў сябе гэтак жа змрочна, як у пачатку мінулага навучальнага года.
Берліяк так і не з’явіўся, і ніхто не меў ад яго навін. Люсьен заўважыў вакол шмат незнаёмых твараў: яго сусед справа, напрыклад, на прозвішча Лемардан, год правучыўся на матэматычных курсах у Пуацье. Ён быў яшчэ вышэйшы за Люсьена і дзякуючы сваім чорным вусам выглядаў зусім як дарослы мужчына. Сустрэча з таварышамі не прынесла Люсьену задавальнення, яны здаваліся яму шумлівымі і бязвіннымі дзецьмі: семінарысты. Ён яшчэ, праўда, далучаўся да іх калектыўных выбрыкаў, але праз паблажлівасць, на якую, зрэшты, меў поўнае права, як другакурснік. Лемардан яго вабіў больш — у ім адчувалася сталасць; але гэтая сталасць, відаць, далася яму не так, як Люсьену, за кошт шматлікіх спроб і памылак: ён быў дарослы ад нараджэння. Люсьен часта з захапленнем глядзеў на гэтую буйную, задумлівую галаву, без шыі, коса пасаджаную на плечы: здавалася, у яе немагчы-
ма нічога ўвапхнуць — ні праз вушы, ні праз гэтыя маленькія, шклістыя і ружовыя кітайскія вочкі, «Гэта тып з перакананнямі»,— з павагай думаў Люсьен; ён не без зайздрасці пытаўся ў сябе, чым можна тлумачыць гэтую ўпэўненасць, якая дазваляе Лемардану дзейнічаць з такою самаўсвядомленасцю. «Вось якім я павінен быць: як скала». Яго нават крыху здзіўляла, што Лемардан яшчэ можа ўспрымаць нейкія матэматычныя вылічэнні; але пан Юсон яго супакоіў, раздаўшы сшыткі з першай кантрольнай: Люсьен быў на сёмым месцы, а Лемардан атрымаў «пяць» і меў семдзесят восьмы вынік; усё стала на сваё месца. Лемардана адзнака не ўсхвалявала; здавалася, ён чакаў горшага, і наогул — яго маленечкі рот і вялікія, гладкія і жоўтыя шчокі былі створаны не дзеля таго, каб выяўляць пачуцці; гэта быў Буда. Угняўлёнага яго бачылі толькі аднойчы — у той дзень, калі Леві штурхнуў яго ў раздзявальні. Спачатку ён, лыпаючы вачыма, разоў дзесяць пранізліва рыкнуў і пасля закрычаў: «Прэч, у Польшчу! У Польшчу, жыд пархаты! I каб да нас не прыязджаў тут смярдзець!» Ён насунуўся на Леві ўсім торсам, і яго магутнае цела захісталася на доўгіх нагах. Урэшце, ён такі ўляпіў яму пару поўхаў, і маленькі Леві папрасіў прабачэння: на гэтым усё і скончылася.
Кожны чацвер Люсьен хадзіў да Гігара, і яны разам выпраўляліся на танцулькі да сябровак яго сястры. Але ўрэшце Гігар прызнаўся, што гэтыя скокі яму ўжо абрыдлі.
— У мяне ёсць адна сяброўка,— па сакрэце паведаміў ён,— першая майстрыха ў Пліснье, на вуліцы Руаяль. I ў яе ёсць прыяцелька, у якой якраз нікога няма. Дык вось, калі можаш, хадзі з намі ў суботу.
КНІГІ ОНЛАЙН
