Мур
Жан-Поль Сартр
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 231с.
Мінск 1991
У бандзе яму пачувалася ўсё лацвей і прывольней. I аднойчы ён праспяваў «Рэбекіна вяселле», якое пачуў на мінулых канікулах ад Эбрара. Хлопцы заявілі,
што гэта было вельмі пацешна. Тады, натхніўшыся, Люсьен выдаў некалькі з’едлівых заўваг у адрас яўрэяў і сказаў пра Берліяка, які быў вялікі жмінда:
— А я вось і думаў увесь час: і чаго гэта ён такі скупенда, гэта ж немагчыма быць гэткім скупендам. А потым сцяміў: ён жа з іхняга племя.
Усе зарагаталі, і Люсьена раптам ахапіла гарачая ўзбуджанасць: ён адчуў сапраўдную нянавісць да ўсіх яўрэяў, і ўспамін пра Берліяка быў яму глыбока непрыемны. Лемардан зірнуў яму ў вочы і сказаў:
— Ты сумленны француз.
Потым хлопцы часта прасілі Люсьена: «Ану, Флёр’е, раскажы нам якую фацэцію пра жыдоў»,— і Люсьен расказваў яўрэйскія гісторыі, якія некалі чуў ад бацькі; варта яму было пачаць з адмысловаю інтанацыяй: «Зустрракае аднойцы Лефі Плюма...» — і сяброў ужо апаноўвала весялосць. Аднойчы Рэмі з Патнотрам расказалі, як сустрэлі на набярэжнай Сены аднаго алжырскага яўрэя і як той жудасна напалохаўся, калі яны рушылі на яго з такім выглядам, нібыта збіраюцца скінуць у ваду.
— Я тады падумаў сабе,— сказаў пад канец PaMi,— шкада, што з намі няма Флёр’е.
— А можа, якраз і добра, што не было,— перапыніў яго Дэсперо,— a то ён мог бы сапраўды шпурлянуць яго ў раку.
Люсьен не меў сабе роўных вызначаць яўрэяў па адной толькі форме носа. Калі яны гулялі з Гігарам, ён штурхаў яго локцем і ціха казаў:
— Толькі не азірайся: той карантышка-таўстун, ззаду,— з іхніх.
— Ну і ну,— здзіўляўся Гігар,— ды ў цябе на іх нюх!
Фані таксама цярпець не магла яўрэяў. Аднойчы ў чацвер, калі яны ўсе чацвёра сядзелі ў пакоі ў Мод, Люсьен заспяваў «Рэбекіна вяселле». Фані памірала ад смеху і ледзь выціскала з сябе: «Вой, хопіць, хопіць,
бо я зараз нацурчу ў штаны»,— а калі ён скончыў, зірнула на яго шчаслівым і амаль пяшчотным поглядам.
У піўной «Пальдэр» з Люсьена нарэшце пачалі на гэту тэму пакепліваць. Кожны дзень знаходзіўся нехта, хто нібы незнарок прамаўляў: «Наш Флёр’е, які так любіць яўрэяў...» або: «Леон Блюм, вялікі Люсьенаў сябар...» — а ўсе астатнія, затаіўшы подых і разявіўшы рот, з захапленнем чакалі. Люсьен чырванеў і, грукнуўшы па стале, крычаў: «Ну, вашу так!..» — і ўсе заходзіліся ад смеху, кажучы: «Во пайшоў, во пайшоў! Ды не пайшоў: пабег!»
Люсьен часта хадзіў з хлопцамі на розныя палітычныя сходы, дзе чуў прафесара Клода і Максіма Рэал дэль Сарта. Вучоба праз такія новыя абавязкі, вядома, крыху цярпела, але таму што, як бы там ні было, разлічваць на поспех ва ўступных экзаменах у Цэнтральную Вышэйшую школу Люсьену ў той год не даводзілася, то і пан Флёр’е глядзеў на ўсё гэта памяркоўна.
— Нічога,— казаў ён жонцы.— трэба нарэшце і яму навучыцца мужчынскай прафесіі.
Пасля падобных сходаў галава ў Люсьена і ягоных сяброў гарэла, і яны пачыналі выкідаць розныя хлапечыя штучкі. Аднойчы, гуляючы ўдзесяцёх па СэнтАндрэ-Дэзар, яны напаткалі нейкага невысокага смуглявага мужычка, які пераходзіў вуліцу, чытаючы «Юманітэ». Яны прыціснулі яго да сцяны, і Рэмі загадаў:
— Ану, кінь газету.
Тып хацеў быў занатурыцца, але Дэсперо шмыгнуў яму за спіну і ўзяў рукамі ў замок, а Лемардан магутнаю пяцярнёй выдраў газету ў яго з рук. Усё гэта выглядала дужа пацешна. Мужычок пачаў разлютавана дрыгаць у паветры нагамі і з нейкай дзіўнаю інтанацыяй закрычаў: «Пусціце мяне, пусціце мяне!» — а Лемардан тымчасам спакойна раздзіраў газету на кавалкі. Аднак калі Дэсперо выпусціў тыпчыка, спра-
ва пачала псавацца: той кінуўся на Лемардана і збіраўся ўжо яго ўдарыць, але Рэмі своечасова ўляпіў яму добрага грымака амаль у самае вуха. Тып адляцеў да сцяны і, зірнуўшы на ўсіх злым вокам, прамовіў:
— Паскудныя французы!
— Паўтары, што ты сказаў,— халодным голасам спытаў Маршэсо.
Люсьен зразумеў, што зараз адбудзецца піто-небудзь кепскае: Маршэсо не дапускаў жартаў, калі гаворка заходзіла пра Францыю.
— Паскудныя французы! — зноў прамовіў чужынец.
У той жа момант на яго абрушыўся жудасны ўдар. Мужык схіліў галаву, рынуўся наперад і загарлаў:
— Паскудныя французы, буржуі паскудныя, каб вы падохлі ўсе, усе, усе! — і яшчэ цэлы паток розных нечуваных абраз, з такою нянавісцю, якой Люсьен paHeft не мог сабе ўявіць.
Тады хлопцы страцілі астатняе цярпенне і вымушаны былі ўзяцца за мужычка ўсёй талакой, каб задаць яму добрага дыхту. Праз пэўны час яны нарэшце яго пусцілі: тып прываліўся да сцяны і ледзь стаяў на нагах, ад удара кулаком у яго зацякло правае вока. Стаміўшыся біць, хлопцы стаялі вакол і чакалі, калі ён упадзе. Але тып скрывіў рот і плюнуў.
— Паскудныя французы.— прамовіў ён.
— Ты што, хочаш яшчэ,— спытаў Дэсперо, цяжка пераводзячы дых.
Тып нібы не пачуў: ён з выклікам глядзеў на хлопцаў сваім ацалелым вокам і паўтараў:
— Паскудныя французы, паскудныя французы!
На хвіліну хлопцьі завагаліся, і Люсьен зразумеў, што яны зараз адступяцца. I тады ў яго выйшла неяк само сабой: ён скочыў наперад і з усяе сілы ўдарыў. Пад рукой нешта хрупнула, мужычок млява і здзіўлена зірнуў на яго і прабалбатаў:
— Паскуды...
Але яго набрынялае ад удара вока раптам шырока расплюпічылася, агаліўшы чырвонае вірла без зрэнкі, ён упаў на калені і змоўк.
— Цякаем,— ціха крыкнуў Рэмі.
Яны кінуліся бегчы і спыніліся толькі на плошчы Сэн-Мішэль: ніхто за імі не гнаўся. Яны паправілі гальштукі і прычасалі адзін аднаго пяцярнёй.
За рэшту вечара хлопцы ні разу не згадалі пра тое, што адбылося, былі адзін з адным надзвычай ветлівыя і пакінулі тую сарамлівую рэзкасць, якою звычайна прыхоўвалі свае пачуцці. Яны гутарылі паміж сабою пачціва, і Люсьен падумаў, што ўпершыню, відаць, бачыць іх такімі, якія яны ў сваіх сем’ях. Сам ён таксама адчуваў сябе ўзрушана: у яго зусім не было звычкі біцца пасярод вуліцы з рознымі там нягоднікамі. I ён з пяшчотай падумаў пра Фані і Мод.
Уначы сон доўга не ішоў да яго. «Я больш не магу ўдзельнічаць у іх вылазках як аматар,— падумаў ён.— Цяпер, калі ўсё ўзважана і абдумана, я мушу падзяліць іх адказнасць». Паведамляючы гэтую добрую навіну Лемардану, ён адчуваў сябе важна і амаль набожна.
— Вырашана,— сказаў ён,— я з вамі.
Лемардан ляпнуў яго па плячы, і ўся банда адсвяткавала падзею, выпіўшы некалькі добрых бутэлек. Да іх зноў вярнуўся звычайны грубавата-вясёлы настрой, але пра ўчорашняе здарэнне яны не гаманілі. I толькі перад тым як расстацца, Маршэсо нібы між іншым сказаў Люсьену:
— У цябе выдатны накаўтуючы ўдар.
— Гэта быў жыд! — адказаў Люсьен.
Праз два дні, ідучы на спатканне з Мод, Люсьен прыхапіў тоўсты трысняговы кій, куплены напярэдадні ў магазіне на бульвары Сэн-Мішэль. Мод адразу ўсё зразумела.
— Значыць, такі ўступіў,— сказала яна, зірнуўшы на кій.
— Уступіў,— усміхаючыся, адказаў Люсьен.
Мод, відаць, гэта ўсцешыла; асабіста яна мела болыпую прыхільнасць да ідэй левых, але ўвогуле прытрымлівалася шырокіх поглядаў. «Па-мойму, ва ўсіх партыях ёсць нешта добрае»,— сказала яна. У той вечар яна часта казытала Люсьену патыліцу і называла яго сваім камелоцікам. На наступным спатканні, суботнім вечарам, Мод паскардзілася, што адчувае сябе стомленаю.
— Я, напэўна, пайду дадому,— сказала яна,— але ты, калі абяцаеш мне быць рахманым, можаш пайсці са мной: ты будзеіп трымаць мяне за руку і будзеш вельмі ласкавы са сваёй маленькаю Мод, якой усё так баліць. I будзеш расказваць мне розныя гісторыі.
Люсьена падобная перспектыва не надта ўзрадавала: Модзін пакой прыгнятаў яго сваёй акуратнаю беднатой — ён быў падобны на катушок нейкай служанкі. Але выпускаць такі выдатны выпадак было б злачынства. Ледзь пераступіўшы парог, Мод кінулася на ложак і прастагнала:
— Ух! Як тут добра!
Потым змоўкла і ўтаропілася Люсьену ў вочы, ашчэрыўшыся ўсмешкай. Люсьен паваліўся побач. Мод схавала вочы рукой і, распяліўшы пальцы, сказала:
— Ку-ку! А я цябе бачу! Люсьен, ведаеш, а я цябе бачу!
Ён адчуваў сябе цяжкім і млявым. Мод усунула яму ў рот пальцы, і ён пачаў іх смактаць. Потым ён загаманіў пяшчотным голасам:
— Мая маленькая Мод захварэла, якая ж яна бедненькая, мая маленькая, няшчасная Мод! — і ён пачаў лашчыць яе па ўсім целе.
Яна заплюшчыла вочы і таямніча ўсміхалася. На-
рэшце ён задраў ёй спадніцу, і выйшла так, што яны пакахаліся. Люсьен падумаў: «Я здольны, у мяне добра атрымліваецца». Калі яны скончылі, Мод сказала:
— Ну-ну, ці ж я такога чакала?! — Яна зірнула на Люсьена з ласкавым папрокам.— Гадкі свавольнік, а я яму паверыла, што ён будзе рахманы!
Люсьен пачаў апраўдвацца, што і сам здзіўлены не менш, чым яна.
— Гэта выйшла неяк само,— сказаў ён.
Мод крыху задумалася і сур’ёзна прамовіла:
— А я ні пра што не шкадую. Раней, можа быць, гэта было і болын чыста, але не так поўна.
«У мяне ёсць каханка»,— падумаў Люсьен у метро. Ён адчуваў сябе стомлена і спустошана і быў нібыта наскрозь прапітаны пахам палыну і свежай рыбы; сеўшы на крэсла, ён напружыўся, стараючыся не датыкацца да мокрай ад поту кашулі. Яму здавалася, што ўсё цела ў яго зроблена з творагу. Ён паўтарыў сабе з націскам: «У мяне ёсць каханка»,— але яму падалося, што яго ашукалі: усё, што яшчэ ўчора вабіла яго ў Мод,— яе вузкі, з непадступным выглядам твар, які выдаваў такім зграбным, яе тонкі стан, хада, поўная годнасці, яе рэпутацыя сур’ёзнай дзяўчыны, пагарда, з якою яна ставілася да мужчын, усё, што рабіла яе ні да каго не падобнай, па-сапраўднаму іншай, вызначанаю і суровай, ніколі не дасягальнай, з такімі чыстымі думкамі і сарамлівасцю, з яе шаўковымі панчошкамі, мошаставай сукенкай і заўсёднаю перманентнай прычоскай,— усё гэта растала ў яго абдымках, і засталася адна толькі плоць; ён наблізіў вусны да бязвокага, голага, як жывот, твара, ён валодаў вялікаю кветкай, злепленаю з вільготнае плоці. Перад ім зноў узнік сляпы звер, што біўся ў пасцелі, у нейкім плёхкаце, разяўляючы махнатыя пашчы, і ён падумаў: «Гэта былі мы». Яны зліліся ў адно, і Люсьен ужо не мог нават адрозніць, дзе яго, а дзе Модзіна цела; ніхто ніколі не выклікаў у яго такога па-
чуцця млоснае блізкасці, апроч хіба што Рыры, калі той за кустом паказваў свой піцэк ці, напаскудзіўшы, ляжаў на жываце з голым задам і дрыгаў нагамі, пакуль сохлі яго штаны. Люсьен адчуў сябе крыху лягчэй, успомніўшы пра Гігара; заўтра ён яму скажа: «Я пераспаў з Мод, гэта, стары, шыкоўная баба, у яе гэта ў крыві». Але ўсё роўна яму было ніякавата: ён адчуваў сябе голым у пыльнай гарачыні метро, голым пад тонкім покрывам вопраткі, здранцвелым і голым — побач з свяшчэннікам і насупраць дзвюх шаноўных паняў: доўгая спэцканая жардзіна.
КНІГІ ОНЛАЙН
