Мур
Жан-Поль Сартр
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 231с.
Мінск 1991
Але Бержэр раптам адпусціў яго і з прыкрасцю падняў галаву.
— Гадкі малы круцель,— абурана сказаў ён,— у Рэмбо яму пагуляць захацелася. Я ўжо тут больш за гадзіну высільваюся, каб яго ўзбудзіць, а яму хоць бы што.
Ад нервовага напружання на вочы Люсьену набеглі слёзы, ён з усяе сілы адштурхнуў Бержэра і прамовіў асіплым голасам:
— Я не вінаваты, вы самі мяне так напаілі, што k цяпер мяне цягне бляваць.
— Ну дык давай, ідзі! Ідзі! — знервавана сказаў Бержэр.— I можаш там не спяшацца. Цудоўненькі вечарок,— дадаў ён скрозь зубы.
Люсьен падцягнуў піжамныя штаны, накінуў чорны халат і выйшаў. Зачыніўшы ў прыбіральні дзверы, ён адчуў сябе такім разгубленым і самотным, што не вытрымаў і разрыдаўся. Насоўкі ў халаце не аказалася, і ён вымушаны быў выціраць нос і вочы туалетнай паперай. Але колькі ён ні соваў у глотку пальцы, усё было марна — званітаваць не ўдавалася. Тады ён машынальна спусціў штаны і, калоцячыся ад холаду, сеў на ўнітаз. «Паскуда! — падумаў ён.— Паскуда!» Ён адчуваў сябе жорстка ўніжаным, але не ведаў, чаго саромеецца больш — Бержэравых ласак ці таго, што яны яго не расчулілі. Падлога ў калідоры парыпвала, і кожны скрып прымушаў Люсьена ўздрыгануцца, але вярнуцца ў пакой ён не адважваўся. «Усё роўна туды трэба будзе ісці,— падумаў ён,— я павінен, іначай ён будзе з мяне смяяцца... з Берліякам!» Ён напалову ўжо 'быў устаў, але ў тую ж хвіліну яму зноў прымроіўся дурацкі выраз на Бержэравым твары, і ён пачуў, як той кажа: «Табе не сорамна, парсючок?» У роспачы Люсьен зноў апусціўся на ўнітаз. I ў тую ж хвіліну яго нечакана прабраў моцны панос, што прынесла палёгку. «Гэтае паскудства выходзіць праз ніз,— падумаў Люсьен.— Ну і тым лепш». Ванітаваць ужо не хацелася. I раптам працяла думка: «Ён мне зробіць балюча»,— Люсьен ледзь не самлеў. Але ўрэшце яму зрабілася так холадна, што ён аж заклацаў зубамі і, падумаўшы, што можа так чаго добрага захварэць, рашуча ўстаў. Калі ён увайшоў у пакой, Бержэр нехаця скінуў на яго вокам. Ён курыў цыгарэту, пад распіпіленаю кашуляй было відно яго худое цела. Люсьен паволі скінуў халат і пантофлі і моўчкі шмыгнуў пад коўдру.
— Парадак? — спытаў Бержэр.
Люсьен паціснуў плячыма:
— Холадна.
— Хочаш, пагрэю?
— Паспрабуйце,— сказаў Люсьен.
У тую ж хвіліну ён адчуў, як на яго наваліўся пачварны цяжар. Цёплы і мяккі рот, падобны да сырога біфштэксу, прыліпнуў яму на вусны. Люсьен нічога ўжо не разумеў, не ўсведамляў, што адбываецца, і амаль задыхаўся, адчуваючы тым не менш задавальненне, бо цяпер яму было цёпла. Ён прыгадаў пані Бэс, што націскала яму рукой на жывот і называла «сваёю лялечкай», і Эбрара, які яго зваў «жардзінай», ён успомніў, як, падымаючыся раніцай, уяўляў, што зараз увойдзе пан Буфардзье і прыставіць яму анэму, і нібыта самому сабе прамовіў:
— Я яго маленькая лялечка!
У тую ж хвіліну Бержэр выдыхнуў пераможны крык.
— Ну нарэшце! Нарэшце рашыўся. Значыць,— сапучы дадаў ён,— у нас з табой яшчэ нешта выйдзе.
Люсьен палічыў, што будзе лепей, калі ён здыме піжаму сам.
Назаўтра, калі яны прачнуліся, быў ужо поўдзень. Гарсон прынёс снеданне ў ложак, і Люсьену здалося, што той неяк грэбліва на іх пазірае. «Ён, відаць, лічыць мяне за астатняга распусніка»,— падумаў ён, і яго непрыемна перасмыкнула. Бержэр быў вельмі прыязны: апрануўшыся першы, ён пайшоў лрагуляцца на плошчу Старога Рынка, каб скурыць цыгарэтку, пакуль Люсьен будзе прымаць ванну. «Самае галоўнае,— думаў Люсьен, старанна церучыся валасяною вяхоткай,— што ўсё гэта вельмі занудліва». Калі першы спалох і прыгнечанасць зніклі і ён заўважыў, што ўсё не так ужо і балюча, яго проста апанаваў непраглядны сум. Кожны раз ён спадзяваўся, што ўсё ўжо нарэшце
скончылася і ён зможа спакойна заснуць, але Бержэр утаймаваўся толькі а чацвёртай гадзіне раніцы. «Трэба ўсё-такі скончыць задачу па трыганаметрыі»,— падумаў Люсьен. Ен паспрабаваў засяродзіцца толькі на сваім заданні. Дзень цягнуўся марудліва. Бержэр расказваў пра Латрэамона, але Люсьен слухаў няўважна; Бержэр пачынаў яму назаляць. Увечары, калі яны спыніліся начаваць у Кадбэке, Бержэр, натуральна, зноў пэўны час плішчыўся да Люсьена, але каля першай гадзіны ночы Люсьен проста заявіў, што хоча спаць, і Бержэр, не ўгнявіўшыся, пакінуў яго ў спакоі. Надвячоркам наступнага дня яны вярнуліся ў Парыж. Увогуле Люсьен быў не вельмі незадаволены сабою.
Бацькі сустрэлі сына з вялікаю радасцю, і маці спыталася:
— Ты, прынамсі, падзякаваў пану Бержэру?
Люсьен крыху пагаманіў з бацькамі пра нармандскія мясціны і вёскі і рана лёг спаць. Усю ноч ён праспаў як нявіннае немаўлятка, але назаўтра, прачнуўшыся раніцай, адчуў, што ўсярэдзіне яго ўсяго нібыта трасе. Ен устаў і доўга разглядаў сябе ў люстра. «Я педэраст»,— нарэшце падумаў ён. I на яго навалілася пачуццё няўцешнай прыгнечанасці.
— Люсьен, уставай,— крыкнула праз дзверы маці,— табе сёння ў ліцэй.
— Устаю, мама,— паслухмяна прамовіў Люсьен, але зноў лёг у ложак і пачаў разглядаць на нагах пальцы.
«Гэта несправядліва, я ж нічога не падазраваў, у мяне не было ніякага вопыту». Вось гэтыя пальцы, якія, адзін за адным, ссаў мужчына. Люсьен рэзка павярнуў галаву. «А ён ведаў. Ведаў, што тое, чым ён са мною займаецца, мае імя і што яно называецца — спаць з мужчынам,— ён усё гэта ведаў. Смешна,— Люсьен горка ўсміхнуўся,— можна цэлымі днямі пытацца ў сябе, ці ты разумны, ці ты задзіраеш нос, але так
ніколі нічога не вырашыць. I побач з гэтым ёсць ярлыкі, якія прыліпаюць да вас адразу, і потым вы вымушаны насіць іх усё жыццё; ну, напрыклад: Люсьен — высокі і бялявы, ён падобны да свайго бацькі, ён адзіны сын у сям’і і, з учарашняга дня,— педэраст. I пра яго будуць казаць: «Ну, Флёр’е, ды вы яго ведаеце: высокі такі, бялявы, што кахаецца з мужчынамі». А людзі будуць адказваць: «А, гэты! Такі высачэзны, падобны да бабы бамбіза? Ну вядома, што ведаем ».
Ён апрануўся і выйшаў, але ісці ў ліцэй душа ў яго не ляжала. Ён спусціўся па авеню Ламбаль да Сены і пайшоў па набярэжных. Неба было чыстае, на вуліцах пахла маладымі лісточкамі, асфальтам і англійскім тытунём. Доўгачаканы час надзець новую вопратку на чыстае цела з абноўленаю душой. Усе вакол выглядалі паважна, добрапрыстойна, і толькі Люсьен адчуваў сябе недарэчным і лішнім у гэтай вясенняй гармоніі. «Я стаю на фатальным схіле,— падумалася яму,— Спачатку быў Эдыпаў комплекс, потым садысцка-анальная стадыя, і вось цяпер — поўны букет: я — педэраст. Дзе ж мне наканавана спыніцца?» Праўда, выпадак у яго быў яшчэ не самы страшны: не было ж яму так ужо прыемна ад Бержэравых ласак. «А што, калі я прызвычаюся? — з трывогай падумаў ён.— Тады я не здолею без гэтага абысціся, гэта будзе як морфій!» Ён абернецца ў разбэшчанага тыпа, яго ніхто не захоча прымаць у сваім доме, і бацькавы рабочыя будуць толькі смяяцца, калі ён паспрабуе ім загадаць. Люсьен з жывой заклапочанасцю ўявіў свой жудасны лёс. Ён убачыў сябе ў трыццаць пяць год: ён быў манерны і нафарбаваны, і нейкі пан з ордэнам Ганаровага легіёна гнеўна заносіў над ім свой кій: «Ваша прысутнасць тут, пане, знявага маім дочкам!» Але раптам Люсьен як спатыкнуўся і разам скончыў гуляць: яму прыгадалася фраза, якую прамовіў Бержэр. Гэта
было ў Кадбэку. «Ну, глядзі ты,— сказаў ён,— ды табе ўжо пачынае падабацца!» Што ён хацеў гэтым сказаць? Натуральна, Люсьен быў не жалезны, а калі цябе яшчэ так валтузяць... «Нічога гэта не значыць»,— усхвалявана падумаў ён. Але кажуць, гэтыя людзі надзіва дакладна вызначаюць да сябе падобных — у іх гэта як нейкае шостае пачуццё. Люсьен доўга глядзеў на вулічнага рэгуліроўшчыка, які кіраваў рухам перад Йенскім мостам. «Хіба гэты рэгуліроўшчык мог бы мяне ўзбудзіць?» Ён зірнуў на сінія рэгуліроўшчыкавы штаны і ўявіў яго мускулістыя валасатыя ногі. «Хіба гэта мяне кранае?» 3 вялікай палёгкай ён рушыў далей. «Не, усё яшчэ не так страшна,— падумаў ён,— я магу яшчэ ўратавацца. Ён проста скарыстаўся маёй збянтэжанасцю, але я не сапраўдны. педэраст». Ён паўтараў свой вопыт з кожным мужчынам, які трапляўся насустрач, і вынік кожны раз выходзіў адмоўны. «Фу! — падумаў Люсьен.— А я ўжо з гарачкі перапалохаўся!» Гэта было ўсяго папярэджанне, і толькі. Проста паўтараць падобнае нельга ні ў якім разе, іначай — кепскія звычкі прыліпаюць занадта хутка. Галоўнае цяпер — як мага хутчэй пазбавіцца ад усіх сваіх комплексаў. Ён вырашыў, нічога не паведамляючы бацькам, схадзіць на прыём да спецыяліста па псіхааналізе. А потым ён завядзе каханку і зробіцца нармальным хлопцам, такім, як і ўсе.
Люсьен пачаў ужо быў супакойвацца, калі раптам зноў прыгадаў пра Бержэра: у гэты самы час ён быў недзе ў гэтым самым горадзе, ён хадзіў па Парыжы, зачараваны сабой, і цешыўся ўспамінамі. «Ён ведае маё цела, ведае, які ў мяне рот, ён сказаў тады: «У цябе такі асаблівы пах, я яго не забуду». Ён пойдзе хваліцца сябрам і скажа: «Я яго меў»,— нібыта я нейкая дзеўка. Можа, якраз цяпер ён расказвае пра гэтыя ночы...— сэрца ў Люсьена знямела,— Берліяку! Я заб’ю яго, калі толькі ён гэтае зробіць: Берліяк не церпіць
мяне, ён раскажа ўсяму класу, і тады мне капцы, ніхто не захоча са мной вітацца... Я скажу, што гэта няпраўда,— разгублена падумаў Люсьен,— я падам скаргу, я скажу, што ён мяне згвалціў!» Ён ненавідзеў Бержэра ўсёю душой: каб не ён, каб не гэты гнюсны і непапраўны характар, усё магло б уладзіцца, ніхто б нічога не зведаў і Люсьен сам бы нарэшце забыў. «0, каб ён раптам памёр! Божа, мілы, прашу вас, зрабіце, каб ён памёр сёння ноччу і не паспеў нікому сказаць. Божа, зрабіце, каб гэтая гісторыя была пахаваная, вы ж не можаце хацець, каб я быў педэраст! Выходзіць, я цяпер такі ад яго залежу! — са злосцю падумаў Люсьен.— I мне давядзецца-такі зноў хадзіць да яго і рабіць, што ён захоча, і казаць, што мне гэта прыемна... Іначай мне канец!» Ён ступіў яшчэ колькі крокаў і дадаў на ўсякі выпадак: «Божа, зрабіце, каб Берліяк памёр таксама».
Люсьен не мог адолець сябе і прымусіць зноў пайсці да Бержэра. Яшчэ некалькі тыдняў яму ўвесь час вярзлося, што ён сустракае яго на кожным рагу; кожны званок у дзверы прымупіаў яго ўздрыгваць, калі ён заставаўся дома, а па начах яму сніліся жудасныя кашмары: Бержэр гвалціў яго пасярод ліцэйскага двара, а ўсе «поршні» стаялі вакол і рагаталі. Тым не менш Бержэр ні разу не паспрабаваў убачыцца з ім і наогул не падаваў ніякіх праяў жыцця. «Ён галіўся толькі на маё цела»,— пакрыўджана думаў Люсьен. Берліяк таксама некуды знік. Гігар, які часам ездзіў з ім па нядзелях на скачкі, сцвярджаў, што той падаўся з Парыжа пасля чарговага прыступу нервовай дэпрэсіі. Паступова Люсьен супакоіўся, паездка ў Руан здавалася яму ўжо далёкім, вычварным сном, які не меў нічога агульнага з рэчаіснасцю, ён забыў усе яго падрабязнасці, і адзінае, што яшчэ заставалася ў яго ў памяці, было пачуццё цяжкага паху плоці, змяшанага з водарам адэкалону, і невыносны сум. Пані Флёр’е некалькі pa-
КНІГІ ОНЛАЙН
