Мур
Жан-Поль Сартр
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 231с.
Мінск 1991
— He часта,— прызнаўся Люсьен,— раней мяне гэта мала цікавіла. Але цяпер, па-мойму, погляды ў мяне пачынаюць мяняцца.
Лемардан зірнуў на яго без ніякай цікаўнасці, са звычайным для сябе непрабіўным выглядам. У самых агульных рысах Люсьен расказаў яму пра тое, што Бержэр называў «збянтэжанасцю».
— Ты адкуль? — спытаў Лемардан.
— 3 Фероля. Там у майго бацькі завод.
— I колькі ты жыў там?
— Да другога класа.
— Тады ўсё ясна,— сказаў Лемардан,— ты проста страціў корань. Чытаў Барэса?
— Чытаў — «Калету Бадош».
— Гэта не тое,— раздражнёна сказаў Лемардан.— Я ўвечары прынясу табе «Страчаны корань»: дакладна твая гісторыя. Там знойдзеш і сваю бяду, і як ад яе збавіцца.
Кніга была ў зялёным скураным пераплёце. На першай старонцы гатычнымі літарамі было выбіта: «ех libris Андрэ Лемардана». Люсьен быў уражаны: яму нават у галаву не прыходзіла, што апроч прозвішча ў Лемардана можа быць яшчэ і імя.
Чытаць ён пачаў з вялікім недаверам: ужо столькі разоў яму спрабавалі растлумачыць яго асобу, столькі разоў пазычалі кнігі, гаворачы: «На, пачытай, гэта якраз пра цябе». 3 сумнаю ўсмешкай Люсьен падумаў, што ён зусім не той, каго можна было б раскласці вось так — у некалькіх фразах. Эдыпаў комплекс, Збянтэжанасць — якія ўсё гэта дзіцячыя глупствы і як усё гэта далёка! Але ўжо з першых старонак ён адчуў зацікаўленасць: самае галоўнае, гэта была не псіхалогія — псіхалогіяй Люсьен быў сыты па горла,— юнакі, пра якіх расказваў Барэс, былі не нейкія абстрактныя тыпы ці дэкласаваныя элементы накшталт Рэмбо і Верлена, гэта былі не хворыя, падобныя да гультаяватых венскіх паненак, з якімі рабіў свае псіхааналітычныя вопыты Фрэйд. Барэс пачынаў з таго, што апісваў іх асяроддзе, сям’ю: усе яны атрьімалі добрае выхаванне, у правінцыі, у трывалых традыцыях; і нарэшце
Люсьен палічыў, што да яго вельмі падобны Стурэль. «Значыць, усё так і ёсць,— падумаў ён,— я страціў корань». Ён падумаў пра маральнае здароўе сямейства Флёр’е, здароўе, якое можна набыць толькі ў вёсцы, пра іх фізічную сілу (яго дзед згінаў бронзавую манету ўсяго двума пальцамі); ён з хваляваннем успомніў ферольскія ўсходы — як ён уставаў, па-воўчы, каб не пабудзіць бацькоў, краўся на вуліцу, сядаў на веласіпед і — вось ужо яго ахінаў сваёю мяккай вынегай мілы краявід Іль-дэ-Франса. «Я заўжды ненавідзеў Парыж»,— з пачуццём падумаў ён. Потым ён узяўся чытаць «Сад Берэнічэ»; час ад часу ён адкладаў кнігу ўбок і, уперыўшыся вачыма ў пустату, пачынаў разважаць: вось ізноў яму прапануюць характар і нейкі лёс, сродак унікнуць невычэрпнага словаблудства свядомасці, метад вызначыць і ацаніць сябе. Але наколькі болыц за Фрэйдавых гнюсных і юрлівых жывёлін яму падабалася гэтая поўная вясковымі пахамі неўсведамлёнасць, якую яму падносіў Барэс. I каб авалодаць такім падарункам, Люсьену трэба было спачатку адкінуць бясплённае і небяспечнае самаўзіранне, пачаць вывучаць зямныя і падземныя скарбы Фероля: ён мусіць адкрыць сабе сэнс хвалістых узгоркаў, што спускаюцца да Сэрнеты, павярнуцца душой да гісторыі і геаграфіі чалавецтва. Ці нават прасцей — ён павінен вярнуцца ў Фероль, жыць там, і ён зноў убачыць каля сваіх ног гэты родны, бяскрыўдны і такі жыццятворны край, яго бязмежныя нівы і раскіданыя між імі лясы, крыніцы і травы, гэты сілкавальны гумус, з якога 'Люсьен зможа нарэшце ўзяць неабходную сілу, каб зрабіцца начальнікам. Пасля такіх летуценняў Люсьен адчуваў сябе ўзбударажана, і часам яму нават пачынала здавацца, што ён таксама знайшоў свой шлях. Цяпер, моўчкі седзячы побач з Мод і агарнуўшы яе за талію рукою, ён чуў, як у ім гучаць, звіняць словы, урыўкі фраз: «аднавіць традыцыю», «зямля і тыя, хто ў ёй спачыў»,— гэта былі глыбокія, важкія, бяздон-
ныя словы. «Як усё гэта вабіць»,— думаў Люсьен і ўсё ж не адважваўся паверыць: надта ўжо часта яму даводзілася пасля адчуваць расчараванне. Ён выказаў сваю засцярожанасць Лемардану:
— Каб яно было так, дык усё было б надта проста.
— Мілы мой,— адказаў Лемардан,— людзі адразу ніколі не вераць у тое, чаго яны хочуць: гэта трэба выпрабаваць на сабе.
Ён задумаўся крыху і дадаў:
— Табе варта было б пахадзіць з намі.
Люсьен пагадзіўся ўсёю душой, але не прамінуў зазначыць, што захоўвае за сабой права быць вольным.
— Я прыйду,— сказаў ён,— але гэта мяне ні да чаго не абавязвае. Спачатку я хачу паглядзець і падумаць.
Таварыскасць юных камелотаў 1 зачаравала Люсьена; яны сустрэлі яго сардэчна і проста, і ён адразу адчуў сябе ў іх кампаніі раскавана. Неўзабаве ён ведаў ужо ўсю Лемарданаву «банду», чалавек дваццаць студэнтаў, якія амаль пагалоўна хадзілі ў аксамітных берэтах. Іх сходы адбываліся на другім паверсе ў піўной «Пальдэр», дзе яны гулялі ў брыдж і на більярдзе. Люсьен пачаў часта завітваць у піўную і хутка ўразумеў, што яны яго прынялі, бо заўжды сустракалі крыкамі: «А, вось і наш прыгажун!» ці: «Да нас прыйшоў сапраўдны француз Флёр’е!» Але больш за ўсё Люсьена падкупляў іх вясёлы настрой: у іх не было ніякага педантызму, ані варожасці, і пра палітыку яны гаманілі не часта. Проста спявалі, смяяліся, незласліва шумелі ці скандзіравалі лозунгі ў гонар студэнцкай моладзі. Нават сам Лемардан, ніколі не забываючы пра сваю кіраўнічую ролю, якую ў яго, зрэшты, ніхто не асмельваўся аспрэчваць,— і той дазваляў сабе ўсміхнуцца. Люсьен жа болей маўчаў, ён блукаў по-
1 Каралеўскія камелоты — былая арганізацыя французскіх раялістаў.
зіркам па гэтых шумлівых і мускулістых юнаках і думаў: «Вось яна, сіла». Седзячы сярод іх, ён паступова адкрываў сабе праўдзівы сэнс маладосці; ён быў, аказваецца, зусім не ў той штучнай зграбнасці, якую гэтак цаніў Бержэр; маладосць — гэта была будучыня Францыі. Дый, зрэшты, у Лемарданавых прыяцеляў ужо не было зыбкага юнацкага шарму: гэта былі дарослыя людзі і многія нават паспелі вырасціць бараду. Пры ўважлівым позірку ў іх можна было разгледзець пэўную сваяцкую крэўнасць: усе яны пакончылі з хістаннямі і няўпэўненасцю свайго ўзросту, ім нічога не заставалася зведаць, яны былі цалкам сфарміраваныя і акрэсленыя асобы. Спачатку іх легкадумныя і грубаватыя жарты крыху шакіравалі Люсьена: яны выглядалі зусім неабдуманымі. Калі Рэмі паведаміў, што пані Дзюбюс, жонцы лідэра радыкалаў, грузавіком адрэзала ногі, Люсьен чакаў, што хлопцы перш за ўсё выявяць хоць невялікае спачуванне да свайго няшчаснага саперніка. Але яны ажно зайшліся ад смеху і, лопаючы сабе па ляжках, выкрыквалі: «Так ёй, старой чучцы!» і: «Малайчына шафёр!» Люсьен адчуў сябе трошкі ніякавата, але раптам уразумеў, што гэты вялікі ачышчальны смех быў іх адмаўленнем: яны чулі небяспеку сваёй барацьбы і, не чакаючы ні ад каго подленькага шкадавання, не пакідалі яму месца і ў сабе. Люсьен засмяяўся таксама. Паціху-патроху свавольствы хлопцаў пачалі паўставаць перад ім у сапраўдным святле: пустымі яны здаваліся толькі звонку, па сутнасці ж — гэта было сцверджанне пэўнага права; іх перакананні былі настолькі глыбокія, настолькі непахісныя, што давалі ім права выглядаць фрывольна і са смехам, з кпінамі ўспрымаць і адкідаць прэч усё неістотнае. Паміж чорным гумарам Шарля Мара і жартачкамі Дэсперо, напрыклад (а той цягаў у кішэні стары абрывак прэзерватыва, называючы яго Блюмавай крайняю плоццю), была толькі розніца ва ўзроўні.
У студзені ва універсітэце было аб’яўлена ўрачы-
стае пасяджэнне, падчас якога мелася адбыцца пасвячэнне ў ступень ганаровага доктара навук двух шведскіх мінералогаў.
—■ Пабачыш, які сёння будзе вясёленькі гвалт,— сказаў Лемардан, перадаючы Люсьену запрашальную картку.
Галоўная канферэнц-зала была напакавана бітком. I калі Люсьен убачыў, як з гукамі «Марсельезы» ў яе ўвайшлі прэзідэнт рэспублікі і рэктар, яго сэрца моцна забілася і ён спалохаўся за сяброў. Але амаль у той жа момант некалькі юнакоў паўскоквалі з месцаў і пачалі крычаць. Люсьену было прыемна пазнаць сярод іх Рэмі: той быў чырвоны, як памідор, і, адбіваючыся ад двух мужыкоў, якія цягнулі яго за пінжак, гарлаў: «Францыя для французаў!» Але асабліва прыемна было назіраць за адным пажылым панам, які з выглядам шкадлівага дзіцяці дзьмуў у маленькую дудку. «Як гэта здорава»,— падумаў Люсьен. Ён да душы ўпіваўся гэтым незвычайным спалучэннем упартай сур’ёзнасці і шумлівай гарэзлівасці, што дазваляла маладым здавацца болып сталымі і надавала старэйшым гэткую хлапечую чартаўшчынку. Люсьен паспрабаваў таксама адпусціць пару жартаў, і некалькі разоў у яго атрымалася вельмі ўдала. А калі ён крыкнуў пра Эрыо: «Калі гэты памрэ ў сваім ложку — значыць, бога болей няма!» — ён адчуў, як у ім запаляецца святая нянавісць. Ён моцна сашчапіў зубы і пачуў сябе гэткім жа ўпэўненым, гэткім жа згуртаваным, гэткім жа дужым, як Рэмі ці Дэсперо. «Лемардан мае рацыю,— падумаў ён,— гэта трэба выпрабаваць на сабе, толькі так».
Неўзабаве ён навучыўся не паддавацца дыскусіям; Гігар, які быў усяго толькі рэспубліканец, засыпаў яго заўвагамі, і Люсьен спачатку яго ветліва слухаў, але пасля — адключаўся. Гігар усё гаварыў і гаварыў, a Люсьен ужо нават не глядзеў на яго: ён разгладжваў на штанах складку ці пазіраў на дзяўчат, забаўляю-
чыся цыгарэтным дымком і выпускаючы з яго колцы. Праўда, ён усё роўна крыху яшчэ чуў Гігаравы словы, але раптам яны страчвалі вагу і слізгалі па ім, здаючыся нікчэмнымі і пустымі. Нарэшце Гігар, вельмі ўражаны, змаўкаў таксама.
Люсьен расказаў пра сваіх новых сяброў бацькам, і пан Флёр’е запытаўся, ці не збіраецца ён таксама пайсці ў камелоты. Люсьен завагаўся і сур’ёзна сказаў:
— Мяне спакушае гэтая думка, яна сапраўды вельмі мяне спакушае.
— Люсьен, прашу цябе, не рабі гэтага,— пачала маліць маці,— яны такія неспакойныя, а няшчасцю нядоўга здарыцца, Ці ты хочаш, каб цябе аддубасілі ці пасадзілі ў турму?
Люсьен адказаў непакорнай усмешкай, і пан Флёр’е яго падтрымаў.
— Дарагая, дай яму вырашаць самому,— ласкава прамовіў ён,— няхай робіць, як сам думае; праз гэта таксама трэба прайсці.
3 гэтага дня, як здалося Люсьену, бацькі пачалі ставіцца да яго з пэўнай павагай. I ўсё-такі ён не рашаўся; апошнія тыдні яго шмат чаму навучылі: ён перабіраў у памяці лагодную бацькаву зацікаўленасць, трывогі пані Флёр’е, з кожным днём усё болыпую пашану ў Гігара, Лемарданаў напор, нецярплівасць Рэмі і, ківаючы галавой, казаў сабе: «Гэта не жартачкі!» Ён меў доўгую размову з Лемарданам, і той выдатна зразумеў яго довады, пагадзіўшыся, што спяшацца не варта. У Люсьена яшчэ здараліся прыступы нуды: часам, калі ён сядзеў на лаве ў кавярні, у яго ўзнікала ўражанне, што ён усяго толькі дрыготкая студзяністая кашыца, і шумлівая сумятня камелотаў здавалася яму абсурднай. Але ў іншыя моманты ён адчуваў сябе цвёрдым і важкім, як камень, і быў амаль шчаслівы.
КНІГІ ОНЛАЙН
