Пагарда
Альберта Маравія
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 237с.
Мінск 1989
юбіў ісці ў адкрытую. Ён не быў цынікам, ва ўсякім выпадку, стараўся ім не быць. У адрозненне ад большасці прадзюсераў Баціста рэдка гаварыў пра касавыя зборы; тэму прыбытку, якая мела для яго не меншае, а можа, нават болыпае
значэнне, чым для іншых, ён заўсёды пакідаў на пасля. Калі, дапусцім, яму здавалася, што сюжэт фільма не дасць добрага прыбытку, Баціста ніколі не гаварыў, як іншыя прадзюсеры: «На такім сюжэце не заробіш ні граша». Ён казаў: «Гэты сюжэт не падабаецца мне таму і таму». I прычыны, якія ён называў, заўсёды былі прычынамі эстэтычнага ці маральнага плану. Аднак урэшце ўсё для яго вырашаў прыбытак. Пасля доўгіх спрэчак аб прыгожым і маральным у кінамастацтве, пасля ўсяго, што я называў дымавой заслонай Бацісты, ён кожны раз выбіраў найбольш выгаднае рашэнне ў камерцыйным плане. Таму я ўжо даўно страціў цікавасць да частых доўгіх і складаных разважанняў Бацісты пра добрыя і благія фільмы, пра фільмы амаральныя і са здаровай мараллю. Я звычайна чакаў, пакуль ён не пяройдзе да справы — а ёю заўсёды былі фінансы. Цяпер я таксама падумаў: «Вядома, Баціста не сазнаецца, што неарэалістычныя фільмы надакучылі прадзюсерам таму, што яны больш не даюць прыбытку. Паслухаем, як ён усё гэта прадасць...»
I сапраўды, Баціста сказаў:
— Па-мойму, неарэалістычныя фільмы надакучылі ўсім таму, што гэта нездаровыя фільмы.
Пасля гэтага ён змоўк. Я скоса зірнуў на Рэйнгольда — той нават не зміргнуў. Баціста, які сваім маўчаннем хацеў падкрэсліць слова «нездаровыя», растлумачыў:
— Я хачу сказаць, што яны не памагаюць жыць, не ўмацоўваюць веры ў жыццё. Неарэалістычныя фільмы прыгнятаюць гледача, яны песімістычныя, змрочныя. I да таго ж яны выстаўляюць Італію краінай жабракоў, на радасць іншаземцам, якім вельмі выгадна думаць, што наша краіна — жабрачка. He кажучы ўжо пра тое, што само па сабе вунь як важна, неарэалістычныя фільмы надта ж падкрэсліваюць усё негатыўнае, усё ганебнае, бруднае, ненармальнае ў жыцці
чалавека... Адным словам, гэта песімістычныя, шкодныя фільмы, фільмы, якія напамінаюць людзям пра цяжкасці, замест таго, каб памагаць ім перамагаць гэтыя цяжкасці.
Я глядзеў на Бацісту і не мог зразумець, сапраўды ён думае тое, што гаворыць, ці гэта толькі прыём. У яго тоне адчувалася нават нейкая шчырасць. Магчыма, гэта была ўсяго толькі шчырасць чалавека, які ахвотна згаджаецца верыць у тое, у што яму выгадна верыць, але ўсё ж ён здаваўся шчырым.
А Баціста развіваў свае думкі. Тэмбр голасу ў яго быў нейкі ненатуральны, амаль металічны, нават тады, калі ён імкнуўся быць ветлівым.
— Рэйнгольд прыйшоў да мяне з прапановай, і ёй я зацікавіўся. Ён звярнуў маю ўвагу на тое, што ў апошні час вялікі поспех мелі фільмы на біблейскія сюжэты. Яны давалі самыя вялікія зборы.
Баціста адзначыў гэта, але нібыта ўзяўшы ўсё ў дужкі, як факт, якому асабіста ён не хацеў бы надаваць вялікага значэння.
— А чаму?.. А таму, што Біблія — самая здаровая кніга з тых, якія калі-небудзь існавалі... Дык вось, Рэйнгольд сказаў мне: «У англасаксаў ёсць Біблія, a ў вас, людзей міжземнаморскай культуры, ёсць Гамер...» Ці не так?
Ен павярнуўся да Рэйнгольда, нібыта пытаючыся, ці правільна ён перадаў сэнс яго слоў.
— Іменна так,— пацвердзіў Рэйнгольд, але на яго твары, які расплыўся ва ўсмешцы, мільгнуў цень трывогі.
— Для вас, міжземнаморцаў,— Баціста і далей цытаваў Рэйнгольда,— Гамер — тое ж, што Біблія для англасаксаў. Дык чаму б нам не зрабіць фільм, напрыклад, па «Адысеі»?
Стала ціха. Я быў ашаломлены і, хочучы выйграць у часе, спытаўся:
— Маецца на ўвазе «Адысея» цалкам ці які-небудзь яе эпізод?
— Гэта мы ўжо абмяркоўвалі,— хуценька адказаў Баціста,— і прыйшлі да высновы, што лепш будзе ахапіць матэрыял усёй «Адысеі». Між іншым, гэта не так ужо і важна. Важней другое.— Ён узвысіў голас.— Перачытаўшы «Адысею», я нарэшце знайшоў у ёй тое, чаго я ўжо даўно шукаў і не знаходзіў... Тое, чаго нельга знайсці ў неарэалістычных фільмах. I тое, чаго, напрыклад, ніколі не знаходзіў у тых сюжэтах, якія ў апошні час прапаноўвалі мне вы, Мальтэні. Адным словам, тое, што я адчуваю, але не магу як след выказаць і што гэтак жа неабходна для кінамастацтва, як і для жыцця — паэзію.
Я зноў глянуў на Рэйнгольда. Той па-ранейшаму ўсміхаўся. Бадай, яго усмешка была ўжо весялейшая. Ён згодна ківаў галавой. Нечакана для самога сябе я рэзка сказаў:
— Вядома, паэзіі ў «Адысеі» шмат. Задача ў тым, каб перадаць яе ў фільме.
— Правільна,— сказаў Баціста. Ён узяў са стала лінейку і нацэліўся ў мяне.— Правільна... Але на гэта і існуеце вы абодва: вы, Мальтэні, і вы, Рэйнгольд... Я ведаю, што паэзія там ёсць, а ваша задача здабыць яе адтуль.
— «Адысея»,— сказаў я,— гэта цэлы свет... 3 яе можна здабыць усё, чаго пажадаеш. Трэба, аднак, ведаць, з якога боку да яе падступіцца.
Здавалася, Баціста здзівіўся, што ягоная прапанова не выклікала ў мяне ніякага энтузіязму. Ён уважліва паглядзеў на мяне, нібыта хацеў зразумець, іпто хаваецца за маёй абыякавасцю. Пасля, відаць, адклаўшы разгадку ўсяго гэтага на нейкі час, устаў з-за стала і, адкінуўшы назад галаву і ўсунуўшы рукі ў кішэні, пачаў хадзіць па пакоі з кутка ў куток. Мы павярнуліся і сачылі за ім. Ходзячы па пакоі, Баціста гаварыў:
— Больш за ўсё мяне ўразіла ў «Адысеі» тое, што паэзія Гамера заўсёды носіць характар відовішча. Кажучы пра відовішча, я маю на ўвазе тое, што заўсёды безагаворачна падабаецца публіцы. Возьмем, напрыклад, эпізод з Наўзікаяй. Прыгожыя голыя дзяўчаты плёскаюцца ў вадзе, а Адысей назірае за імі, схаваўшыся ў кустах... Ды гэта ж проста варыянт сцэны з «Прыгажунь, якія купаюцца». Ці возьмем Паліфема: аднавокае страшыдла, велікан, казачная пачвара... Але ж гэта Кінг-Конг — адзін з папулярных персанажаў даваеннага кіно. Або ўспомнім Цырцэю з яе палацам. Гэта ж Антынея з «Атлантыды»... Вось што мы называем відовішчам. Але, як я сказаў, тут не просга відовішча, тут і паэзія.— Баціста быў у захапленні. Спыніўшыся ля нас, ён сказаў: — Вось як я ўяўляю сабе «Адысею», якую выпусціць кінафірма «Трыумффільм».
Я прамаўчаў. Я разумеў, што паэзія для Бацісты зусім не тое, што для мяне. I калі браць за аснову яго разуменне паэзіі, «Адысея» вытворчасці «Трыумффільм» павінна быць зроблена на ўзор галівудскіх фільмаў на біблейскія сюжэты — з пачварамі, голымі жанчынамі, спакуслівымі сцэнамі, эротыкай і тэатральнай пампезнасцю. У сутнасці, падумаў я, у Бацісты такі ж густ, як і ў італьянскіх прадзюсераў эпохі Д’Анунцыё. Ды і як можа быць інакш?
Баціста сеў за пісьмовы стол і спытаўся:
— Ну, дык што вы на гэта можаце сказаць, Мальтэні?
Кожнаму, хто знаёмы з работай у кіно, вядома: ёсць фільмы, пра якія яшчэ да таго, як напісаны хоць адзін радок сцэнарыя, можна з упэўненасцю сказаць, іпто яны будуць пастаўлены; і ёсць другія фільмы — нават пасля таго як заклгочаны кантракт і напісаны сотні старопак сцэнарыя, цвёрда знаеш, што яны ніколі не будуць закончаны. Пакуль Баціста гаварыў, прафе-
сійнас чуццё адразу ж падказала мне, што яго «Адысея» — адзін з тых фільмаў, пра якія многа шумяць, але якіх так і не выпускаюць на экран. Чаму я так рашыў? Я не змог бы на гэта адказаць. He ведаю, можа, таму, што такі фільм з вельмі вялікімі прэтэнзіямі, a можа быць, дзякуючы таму ўражанню, якое зрабіла на мяне знешнасць Рэйнгольда, такога велічнага, пакуль ён сядзеў, і такога маленькага, калі ён устаў. Я адчуваў, што, падобна Рэйнгольду, фільм будзе мець цудоўны пачатак і бездапаможны, варты жалю канец. Зусім як у вядомым радку пра сірэн — «Desinit in pisсет» Але чаму Баціста захацеў паставіць такі фільм? Я ведаў, што ён вельмі асцярожны і не любіць рызыкаваць. Можа быць, падумаў я, ён спадзяецца, выкарыстаўшы імя Гамера і «Адысею» — гэту, як сказаў Рэйнгольд, Біблію міжземнаморскіх народаў,— атрымаць вялікія асігнаванні, можа, нават з Амерыкі. У той жа час я ведаў, што, калі фільм не будзе пастаўлены, Баціста — у гэтым ён ніколькі не адрозніваўся ад іншых прадзюсераў — знойдзе якую-небудзь прычыну, каб не аплаціць маю работу. Так бывае заўсёды: калі работа над фільмам аказваецца дарэмнай, прадзюсер у большасці выпадкаў прапаноўвае адкласці аплату ўжо напісанага сцэнарыя да пастаноўкі наступнага фільма, і бедаку сцэнарысту нічога не застаецца рабіць, як згадзіцца. Таму я рашыў, што, як бы там ні было, мне трэба засцерагчы сябе, патрабаваўшы неадкладна падпісаць кантракт, а галоўнае, вьіплаціць мне аванс. Для гэтага існаваў толькі адзін спосаб: згадзіцца на цяжкасці і змусіць Бацісту дабівацца майго супрацоўніцтва.
— Мне здаецца, што гэта цудоўная думка,— адказаў я суха.
1 «Усё канчаецца рыбіным хвастом» (лац.). 3 «Паслапня пізонам» Гарацыя.
— Але ж не відаць, каб ад яе вы прыйшлі ў захапленне.
— Баюся, што гэта не мой жанр, што я... не спраўлюся.
— Але чаму? — Відаць было, што Баціста злуе.— Вы заўсёды гаварылі, што хацелі працаваць над сур’ёзнымі фільмамі... А цяпер, калі я даю вам такую магчымасць, вы адмаўляецеся.
— Разумееце, Баціста,— засупярэчыў я,— у мяне схільнасць да псіхалагічных фільмаў. А гэты фільм, калі я правільна вас зразумеў, павінен быць відовішчам, накшталт амерыканскіх фільмаў на біблейскія сюжэты.
Баціста не паспеў адказаць — зусім нечакана ў размову ўмяшаўся Рэйнгольд.
— Выслухайце мяне, сіньёр Мальтэні,— сказаў ён, выпускаючы на твар сваю месяцападобную ўсмеіпку, і гэта нагадала мне жэст, якім акцёр прыклейвае сабе вусы. Крыху нахіліўшыся ўперад, ён загаварыў з павагай, нават з ліслівасцю.— Сіньёр Баціста цудоўна расказаў пра нашу задуму... Ён даў вельмі дакладнае ўяўленне аб тым, які фільм я павінен паставіць з вашай дапамогай. Але сіньёр Баціста гаварыў як прадзюсер, звяртаючы ўвагу галоўным чынам на элементы відовішча... Калі вы схільны да псіхалагічных сюжэтаў, вам абавязкова трэба працаваць над гэтым фільмам. Таму што ў фільме будзе дадзены псіхалагічны аналіз узаемаадносін Адысея і Пенелопы... Я хачу зрабіць фільм пра чалавека, які кахае сваю жонку, а яна яго — не.
Я разгубіўся, і, мусіць, таму, што азораны тэатральнай усмешкай твар Рэйнгольда наблізіўся да мяне і, здавалася, адрэзаў усе шляхі да адступлення. Трэба было нешта адказаць, і прытым адразу ж. I ў той самы момант, калі я збіраўся засупярэчыць: «Але ж няпраўда, што Пенелопа не кахае Адысея»,— апошняя
фраза рэжысёра нечакана нап
КНІГІ ОНЛАЙН
