Пагарда
Альберта Маравія
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 237с.
Мінск 1989
у працаваць над вашым сцэнарыем. Але я разумею, што, матывуючы такім чынам свой учынак, я кідаю на вас цень... Таму зробім так: для вас — я не хачу працаваць над вашым сцэнарыем... Для Бацісты — умовімся, што я не хачу працаваць над фільмам наогул, як бы ні трактаваўся яго сюжэт... Перадайце Бацісту, што я дрэнна сябе адчуваю, што я стаміўся, што ў мяне нервы... Дамовіліся?
Выслухаўшы мяне, Рэйнгольд ажывіўся. Але ён раптам спытаў:
— А Баціста паверыць гэтаму?
— He хвалюйцеся, паверыць... Даю слова, паверыць.
Мы раптам змоўклі і доўга маўчалі, адчуваючы нейкую няёмкасць. Словы нядаўняй спрэчкі яшчэ звінелі ў нашых вушах, і ні я, ні Рэйнгольд не маглі пра яе забыць. Нарэшце Рэйнгольд сказаў:
— А ўсё ж мне шкада, Мальтэні, што вы не будзеце працаваць са мной над гэтым фільмам... Можа, мы ўсё ж паспрабуем дамовіцца?
— Відаць, нічога не выйдзе...
— Можа, нашы разыходжанні не такія ўжо сур’ёзныя...
Я адказаў цвёрда і зусім спакойна:
— He, Рэйнгольд, вельмі нават сур’ёзныя... Хто
ведае, а раптам вы маеце рацыю, трактуючы паэму Гамера такім чынам... Але я ўсё ж перакананы, што нават сёння «Адысею» трэба ставіць так, як яе напісаў Гамер.
— Вы летуценнік, Мальтэні... Марыце пра такі свет, як у Гамера... Вам хацелася б, каб ён існаваў... Але — на жаль! — яго не існуе.
Я сказаў прымірэнча:
— Уявім, што вы маеце рацыю: я мару пра такі свет, як у Гамера... А вось вы, згадзіцеся, не.
— Я таксама мару пра яго, Мальтэні... Хто пра яго не марыць? Але калі трэба ставіць фільм, малавата адной толькі мары...
Зноў мы маўчалі. Я глядзеў на Рэйнгольда: думаў, што мае довады яго зусім не пераканалі. Нечакана я спытаўся:
— Вы, вядома, памятаеце песню Уліса ў Дантэ?
— Памятаю,— адказаў ён, крыху здзіўлены маім пытаннем,— але не вельмі добра.
— Тады дазвольце, я прачытаю яе вам. Я ведаю яе на памяць.
— Што ж, калі хочаце, чытайце.
He ведаю, чаму мне прыйшло ў галаву прачытаць яму гэты ўрывак з Дантэ: магчыма, як я падумаў пазней, мне хацелася яшчэ раз напомніць Рэйнгольду пра сёе-тое, не рызыкуючы яго зноў пакрыўдзіць.
Рэжысёр сеў у крэсла; зморана і разам з тым паблажліва ўсміхнуўся:
— У гэтай песні,— сказаў я,— Дантэ просіць Уліса расказаць, як загінулі ён і яго сябры.
— Ведаю, Мальтэні, ведаю... чытайце.
На хвіліну я задумаўся, апусціў вочы, пасля паціху пачаў:
Агонь з працяглым гулам старажытны Ззыбнуў свой большы рог...
Хутка я стаў чытаць звычайным голасам і, колькі мог, стараўся чытаць проста. Злосна зірнуўшы на мяне з-пад казырка фуражкі, Рэйнгольд адвярнуўся і моўчкі стаў глядзець на мора — сядзеў, нават не скрануўся. Я працягваў чытаць, павольна і рытмічна, але, калі дайшоў да слоў:
Браты мае, на схіле горкіх дзён
Прыйшлі вы да мяне цяжкой дарогай,—
я раптам адчуў, што хвалююся і што голас у мяне пачаў дрыжаць. У гэтых нешматлікіх радках было заключана не толькі маё разуменне вобраза Адысея, але і маё ўяўленне пра самога сябе і пра тое, якім павінна было стаць маё жыццё і якім яно, на жаль, не стала. Хваляванне маё, я разумеў гэта, было выклікана неадпаведнасцю паміж яснасцю ідэі і маёй поўнай унутранай бездапаможнасцю. Але ўсё ж я вытрымаў, мой голас не задрыжаў, і я спакойна прачытаў апошні радок:
I мора, хлынуўшы, глынула нас Ч
Закончыўшы, я адразу ўстаў, Рэйнгольд таксама ўстаў са свайго крэсла.
— Даруйце, Мальтэні,— хуценька загаварыў ён,— даруйце. Навошта вы прачыталі мне гэты ўрывак з Дантэ?.. Навошта? Вядома, усё гэта цудоўна, але навошта?
— Гэта,— адказаў я,— той Адысей, чый вобраз я хацеў бы стварыць. Такога я ўяўляю сабе Адысея... Перш чым пакінуць вас, мне хацелася паказаць яго вам як мага ясней... Я рашыў, што Дантэ зробіць гэта лепш за мяне.
— Вядома, лепш. Але Дантэ — гэта Дантэ... Ён чалавек сярэдневякоўя... а вы, Мальтэні, сучасны чалавек.
1 Дантэ. «Боская камедыя».
Я нічога не адказаў і падаў яму руку па развітанне. Ён устаў і сказаў:
— А ўсё ж, Мальтэні, мне будзе шкада адмовіцца ад супрацоўніцтва з вамі... Я ўжо да вас прывык.
— Да наступнага разу,— адказаў я.— Мне б таксама хацелася папрацаваць з вамі, Рэйнгольд.
— За чым тады затрымка? У чым справа, Мальтэні?
— Такі лёс,— адказаў я і, усміхнуўшыся, паціснуў яму руку і накіраваўся да выхаду. Рэйнгольд усё яшчэ сядзеў за столікам бара і, здавалася, хацеў зноў спытацца: «Дык у чым жа справа, Мальтэні?»
Я хуценька выйшаў з гасцініцы.
РАЗДЗЕЛ ДВАЦЦАТЫ
Я вяртаўся на вілу гэтак жа спешна, як і пакінуў яе. Нецярплівае і ваяўнічае пачуццё перашкаджала мне спакойна паразважаць над тым, што ж нарэшце здарылася. He думаючы ні пра што, я бег па дарожцы пад промнямі гарачага сонца. Я разумеў, што нарэшце ўсё зрушылася з месца, я выйшаў з цяжкога становішча, якое цягнулася вунь як доўга, і цяпер я хутка буду ведаць, чаму Эмілія мяне больш не кахае. Што будзе пасля, я не думаў. Разважанні ці апярэджваюць нашы дзеянні, ці прыходзяць следам за імі. Калі мы дзейнічаем, нас штурхаюць на гэта нашы мінулыя, ужо забытыя разважанні, якія ператварыліся ўжо ў нашай душы ў гарачыя пачуцці. Я дзейнічаў, а таму і не думаў. Я ведаў, што думаць буду потым, пасля таго як што-небудзь адбудзецца.
Дабегшы да вілы, я хуценька ўзбег па лесвіцы, якая вяла на тэрасу, і зайшоў у гасціную. Там нікога не было, але на крэсле ляжаў разгорнуты часопіс, у попельніцы тырчалі запэцканыя губной памадай акур-
кі, з уключанага радыёпрыёмніка ціха лілася танцавальная музыка,— я здагадаўся, што Эмілія толькі што выйшла. Магчыма, на мяне падзейнічала прыемнае паўдзённае рассеянае сонечнае святло і прыцішаная музыка, бо я раптам адчуў, што злосць мая знікла, хоць па-ранейшаму добра памятаў, чым яна выклікана. Больш за ўсё мяне здзівіў абжыты выгляд гасцінай: тут было спакойна, зручна і ўтульна. Здавалася, на віле даўно жылі гаспадары і Эмілія тут жыла разам з імі. Гэта радыё, гэты часопіс, гэтыя акуркі, не ведаю чаму, напомнілі мне пра тое, што Эмілія вельмі любіць свой дом, парадак у ім і ўтульнасць,— любіць гэта па-свойму, нейкай своеасаблівай жаночай любоўю. Я падумаў: не гледзячы на ўсё, што здарылася, Эмілія збіраецца пражыць тут доўга і, відаць, вельмі задаволена тым, што знаходзіцца на Капры і жыве ў доме Бацісты. А я прыйшоў ёй сказаць, што нам трэба ад’язджаць.
Задумаўшыся, я падышоў да дзвярэй, што вялі ў спальню Эміліі, і адчыніў іх. Эміліі ў спальні не было, хаця ўсё тут было дагледжана і прыбрана. Акуратна згорнутая начная рубашка ляжала на крэсле ля ложка. Побач з крэслам стаялі хатнія туфлі. На туалетным століку перад люстэркам у ідэальным парадку былі расстаўлены флаконы і пушачкі з парфумай. На начным століку — кніга, граматыка англійскай мовы, якую Эмілія нядаўна пачала вывучаць, сшытак для практыкавання, аловак, бутэлечка з чарнілам. Чамаданаў, з якімі мы прыехалі сюды з Рыма, нідзе не было відаць. Я мімаволі зірнуў у шафу. Некалькі Эміліных сукенак вісела на вешалках. На паліцах ляжалі хусткі, паясы, стужкі, стаяла пара туфляў. «Вядома,— падумаў я,— для Эміліі не мае значэння, каго кахаць — Бацісту ці мяне,— для яе важна адно: мець свой дом, дзе б яна магла без ніякіх турбот спакойна і надзейна ўладкавацца».
Выйшаўшы са спальні, я пайшоў па калідоры на кухню, якая была ў маленькай прыбудове ля вілы. Падыходзячы да кухні, я пачуў голас Эміліі, якая размаўляла з кухаркай. Я мімаволі спыніўся ля адчыненых дзвярэй і прыслухаўся. Наколькі я зразумеў, Эмілія давала ўказанні, што рыхтаваць на вячэру.
— Сіньёр Рыкарда,— гаварыла Эмілія,— любіць звычайную ежу, без соусаў і закрас... Адным словам, варанае ці смажанае мяса, рыбу... Вам жа лепш, Аньезіна, менш клопатаў.
— He, сіньёра, клопатаў заўсёды хапае... I звычайную ежу згатаваць не так проста... Дык што ж зрабіць сёння на вячэру?
Стала ціха. Нейкі час Эмілія думала, пасля спыталася:
— А яшчэ можна знайсці рыбы?
— Калі схадзіць да гандляра рыбай, які абслугоўвае гасцініцу, то можна.
— Тады купіце добрую вялікую рыбіну... На кіло ці нават болей... але каб без касцей... Зубатку ці, яшчэ лепш, кефаль... Адным словам, што ўдасца... I падсмажце яе... Ці нават лепш, калі зварыце... Вы ўмееце рабіць маянэз?
— Умею.
— Вось і добра... Калі зварыце рыбу, зрабіце маянэз... I салату ці адварыце гародніны: морквы, кабачкоў, фасолі... што знойдзеце. I фруктаў купіце, паболей фруктаў. Фрукты, як толькі вернецеся, пастаўце ў халадзільнік, каб яны, калі будзеце падаваць іх на стол, былі свежыя...
— А што на закуску?
— Ага, яшчэ ж закуска... Сёння зробім што-небудзь прасцейшае: купіце вяндліны, але толькі мякчэйшай... Да вяндліны падасцё вінныя ягады... Вінныя ягады ў вас ёсць?
— Знойдзем.
He ведаю чаму, але пакуль я слухаў іхнюю размову, такую ціхую, разважлівую, я ўспомніў апошнюю нашу спрэчку з Рэйнгольдам. Ён тады сказаў, што я хачу жыць у свеце, у якім жыў Адысей, і я адказаў яму, што ён мае рацыю. Рэйнгольд яшчэ тады сказаў, што маё жаданне — хімера, бо сучасны свст — велычі далёкі ад свету «Адысеі». Але цяпер я падумаў: «Але ж такая сцэна магла адбыцца і шмат соцень гадоў назад у эпоху Гамера... Гаспадыня, размаўляючы са служанкай, тлумачыць ёй, што зрабіць на вячэру». Я ўспомніў мяккае рассеянае сонечнае святло ў гасцінай, і мне раптам здалося, што віла Бацісты — гэта дом на Ітацы, а Эмілія — Пенелопа, якая размаўляе са сваёй рабыняй. Так, я меў рацыю, усё магло быць якраз такім, як і тады. Але, на жаль, усё было зусім інакш. Я зайшоў на кухню і клікнуў:
— Эмілія.
Яна спыталася, павярнуўшыся да мяне:
— Ну чаго табе?..
— Ты сама ведаеш... Мне трэба пагаварыць з табой.
— Пачакай у гасцінай... Мне трэба разабрацца з Аньезінай. Я зараз прыйду.
Я вярнуўся ў гасціную, сеў у крэсла і стаў чакаць. Цяпер я ўжо раскайваўся ў тым, што намерваўся зрабіць: па ўсім было відаць, што Эмілія збіраецца доўга жыць на віле, а я раптам паведамлю ёй, што мы ад’язджаем. Але я ўспомніў, як паводзіла сябе Эмілія, вырашыўшы мяне пакінуць. Калі параўнаць той яе адчай з яе цяперашнім спакоем, я падумаў, што яна, відаць, гатова са мной жыць, нават пагарджаючы мною. Карацей кажучы, цяпер яна згаджалася на тое, супраць чаго так пратэставала раней. Для мяне гэта было яшчэ большай абразай. Усе паводзіны Эміліі сведчылі пра тое, што яна здалася, што воля яе зломлена і што цяпер Эмілія пагарджае не толькі мной, але і сабой. Адной гэтай думкі было дастаткова, каб я пе-
растаў раскайвацца ў сваім
КНІГІ ОНЛАЙН
