Памінкі
Бена Зупанчыч
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 248с.
Мінск 1983
Вентуры пачаў пісаць на дошцы выказванне Мусаліні пра дзяржаву: «Дзяржава выхоўвае ў народа грамадзянскую дабрачыннасць, вучыць разумець абавязкі і вядзе да адзінства...» Тады ўстаў Ціхаход — нязграбна, падымаючы за сабою і цяжкую, аўстра-венгерскіх часоў яшчэ, парту,— і звярнуўся да яго:
— Пан настаўнік, паглядзіце, што пішуць у гэтай газеце. Яе падарыў мне адзін карабінер, калі я ішоў у школу...
Ціхаход трымаў у руцэ два лісты шклографічнага тэксту двума пальцамі, быццам баяўся ўзяць іх нармальна. Дарыо Вентуры сышоў з кафедры і паглядзеў Ціхаходу ў вочы, але гэтыя вочы былі заспаныя не менш як звычайна. Тады наетаўнік узяў ад яго паперу і напаўголаса прачытаў назву: «Маладая Славенія».
— Вы прачытайце тое, што падкрэслена,— заспаным голасам сказаў Ціхаход.
Дарыо Вентуры перагарнуў ліст і пачаў чытаць радкі, падкрэсленыя чырвоным алоўкам: «У сувязі з гэтым мы вымушаны паведаміць, што ў 2-й дзяржаўнай жаночай гімназіі італьянская настаўніца сарвала са сцяны партрэт Прэшарна і шпурнула на падлогу, назваўшы пры гэтым вучаніц здрадніцамі. Яна, акрамя таго, папракала славенцаў, што яны жывуць на італьянскім хлебе... Адусюль прыходзяць звесткі пра тое, што італьянскія настаўнікі нядобра абыходзяцца з вучнямі славенцамі. Калі тлумачаць новы матэрыял на ўроках, карыстаюцца італьянскай мовай і ў цыта-
чах, спадзеючыся, што вучні не зразумеюць, зневажаюць нашу радзіму і наш народ».
Вентуры не надта разумеў славенскую мову, аднак да яго дайшло, піто гэта напісана і пра яго таксама. Ён згарнуў газету і запхнуў сабе ў кішэню. Відаць, баяўся ўскіпець і апынуцца ў смешным становішчы, але на Ціхахода паглядзеў так, быццам хацеў забіць.
— Гэт забронен! He ведаць?
Ціхаход спакойна азірнуўся на клас, нібы шукаючы падтрымкі ці дапамогі, паціснуў плячыма і адказаў:
— He разумею.
— Добра,— вымавіў Вентуры па-італьянску, а потым па-славенску дадаў: — Сядзеце.
Ён сабраўся пісаць далей, быццам нічога не здарылася, але ў гэты момант зазвінеў званок. Я сачыў за ім. Як ён паклаў на стол крэйду, загарнуў класны журнал, сабраў у партфель ручку і дзве кніжкі, бліснуў на клас сваімі чорнымі вачыма і цвёрдым крокам рушыў да дзвярэй.
Я рвануўся да вешалкі, на якой вісеў настаўнікаў плашч, абшукаў кішэні і дастаў бліскучы дзевяціміліметровы пісталет.
— Ура! — выгукнуў Ціхаход.
Клас стаяў моўчкі і глядзеў на мяне.
— He чапай! — сказаў нехта.— Пападзе ўсім нам!
Але я ўжо тым часам схапіў партфель свой і плашч і задаволена памахаў усім рукою.
— He,— сказаў Тыгр,— ты зрабіў няправілыіа. Два глупствы адначасова. Скампраметаваў сябе — цяпер шукаць пачнуць. I зрабіў гэта самавольна, без ведама арганізацыі, а ў школе ты патрэбны болып як дзе. Калі ж зловяць, ты паставіш у небяспечнае становішча ўсю арганізацыю ў школе і ў раёне.
Гэта мяне закранула.
— Чаму я не аддаў пісталета вайсковаму рэферэнту раёна? Вентуры проста забыўся і пакінуў яго ў плашчы. А праз пяць мінут успомніў і вярнуўся. Дык што, у гэты час трэба было склікаць камітэт школьнай арганізацыі?
Тыгр ад злосці кусаў губы і час ад часу пазіраў на Цвыркуна, які адводзіў вочы ўбок і нервова сціскаў рукі. Стаялі мы ў брудным двары, куды толькі што забеглі з вуліцы. Непадалёку на жэрдцы нейкая служанка выбівала вялізны персідскі кілім.
— Спадзяюся, ты не думаеш, што я выдам, калі...
— Я нічога не думаю, толькі канстатую магчымае. А што будзе, невядома.
Цвыркун маўчаў і глядзеў на служанку, Гэта была зусім маладая дзяўчына, не больш як шаснаццаці гадоў. Рукі яе ўздымаліся рытмічна, нібыта яна за работай спявала нейкую песню. Калі яна павярнулася ў наш бок, я ўбачыў круглы тварык, апраўлены чорнымі валасамі, і цёмныя, як у сарны, вочы. Цвыркун глядзеў на яе з нейкім дзіўным выразам на твары і думаў пра сваё. Потым сказаў мякчэй, як звычайна:
— Добра, ты разабраў пісталет. А што далей?
Я паціснуў плячьіма. He ведаю. Пра гэта зусім не думаў.
— Калі мяне шукалі,— лагодна ўсміхнуўся ён,— чамусьці забыліся пашукаць дома. А вось у школе маглі злавіць, каб не Ціхаход. Ён выпадкова паглядзеў у акно.
— А ты павінен зразумець,— заўважыў Тыгр,— без дысцыпліны няма рэвалюцыі.
Аднак я ўсё роўна думаў, што зрабіў рашучы крок. Цяпер змагу пазбавіцца ад ваганняў і самападману. Гэта тое, што я мог і павінен быў зрабіць. Трэба ісці з дому. Абавязкова. Усё роўна куды.
— Дзе ты збіраешся хавацца?
Гэта пытаўся Цвыркун, які сваімі вялікімі вачыма ўсё глядзеў на дзяўчыну.
Я паціснуў плячыма. Спадзяваўся, што да вечара прытулак дзе-небудзь знайду.
— Больш падрабязна пагаворьш наступны раз,— сказаў Тыгр і наставіў каўнер плашча. Адыходзіў ён памалу, быццам нікуды не спяшаўся. У браме, што выводзіла на ціхую вуліцу, уважліва агледзеўся і знік за вуглом.
А Цвыркун не спяшаўся.
— Глянь, якая прыгожая дзяўчына!
Я ўсё яшчэ думаў, як мала ведае і разумее Тыгр, нашто я ўзяў настаўнікаў пісталет.
— Як такая дзяўчына трапіла на гэткі брудны двор?
Я дзівіўся з Цвыркуна. Дзяўчына раптам павярнулася і махнула нам рукою — уцякайце! Мы азірнуліся і на сходках у другім канцы двара ўбачылі вайскоўца. He думаючы доўга, рванулі на вуліцу і разбегліся ў розныя бакі.
Я абяцаў зайсці, і яна мяне чакала. Апранула чысты фартушок і паставіла на пліту каву. Потым зірнула ў люстэрка на сцяне і падумала, што я доўга абмінаў яе, аднак вяртаюся. А можа, і не вяртаюся. Проста спатрэбілася што-небудзь. Яна прыслухоўвалася да гукаў на лесвіцы і нічога не чула. Паглядзела на гадзіннік. Мусіць, затрымліваецца, зайшоў некуды. Злавіла сябе на тым, што сыпле соль у каву. Раззлавана выплюхнула ўсё ў ракавіну і наліла свежай вады. Насыпала ў млынок кавы і пачала малоць. He слухалася ручка млынка. У галаву прыйшла думка, што ашукаў. He. Хутчэй за ўсё, перадумаў. Пайшла адчыніла кухонныя дзверы, каб лепш чуць, калі пастукаю. А сама села каля пліты, падперла галаву рукою і задумалася.
Ганна была самай звычайнай жанчыпай. Яна баялася старасці і хацела мець дзіця ад Наклукара, таму што ён не падобны да іншых, асаблівы. Але і ад другога таксама. Была яна добрая, але дабрату сваю прыкрывала гарэзлівасцю, якая межавала з распушчанасцю. А можа, так толькі здавалася. «Старой стану, пакуль скончыцца вайна,— часта думала яна.— Яму ўжо і цяпер застарая, таму і не падабаюся. Ён прыйшоў, каб навучыцца, і больш не паказваецца». Ганна зайздросціла Марыінай маладосці, разумела, што гэта перавага, сіла.
А часам думалася інакш: у дваццаць пяць гадоў чалавек яшчэ малады — малады і спелы. Значыць, і я маладая, мне трэба жыць. Але што рабіць? Пачуўшы, што яе лічаць палюбоўніцай Пішытэла, Ганна спачатку раззлавалася, а потым стала смяяцца. Дурныя! Ён кожны вечар ходзіць па пакоі і складае пісьмы сваёй нарачонай. «Carissima Giulietta. Carissima Giulietta...» 1 Цяпер ён паехаў на пабыўку. Вось і адбудзецца ў якім-небудзь змрочным саборы ўрачыстасць святога абраду. А ён не мужчына зусім. I гэта добра, што ён такі. Каб быў інакшы, не ведала б, што рабіць. Абстрыглі б яе, як Феламену. А так яна жыве, быццам са старой дзеўкай. Божа мой, як гэта ўсё бязглузда!
Яна ўстала, падышла да дзвярэй і зноў вярнулася назад.
Ужо не сумнявалася, што я не прыйду. Калі ж гэта было? У садзе ў Кайфежаў распускаліся дрэвы. Яна была ў гуморы, па жылах цякла вясна. Глядзела, як я сплю на досвітку. Я быў бледны, нацярпеўся. Яна ведала, што я цярпеў, але мучыла мяне наўмысна. Забаўлялася са мною, як сытая кошка, думала, што мне гэта карысна. А самой было прыемна.
1 «Любая Джульета. Любая Джульета...» (італ.)
Устала зноў і высыпала змолатую каву ў ваду. Зняла туфлі на высокіх абцасах і абула пантофлі. Пасля падумала, што ў пантофлях будзе зусім малая і са злосцю скінула іх. «Ох, і дурная ж я,— разважыла пазней.— Ці ж ён мяне не ведае! Якая ёсць, такая ёсць». Зноў абула пантофлі, прыслухалася.
Ёй здалося, што я схуднеў, вырас і стаў нейкі пануры. Калі спыталася, чаму не паказваўся, я толькі паціснуў плячыма і сказаў, што хачу ў яе пераначаваць, калі можна. «Пераначаваць»,— паўтарыла яна. А я пацвердзіў: пераначаваць, пераначую, начлег. «Добра»,— прашаптала яна, падумаўшы, што раней я так сказаць не мог і што яна мяне, як ні дзіўна, спакусіла тады, а за гэта я пашкадаваў яе цяпер. Каб цяпер вярнулася тое, усё было б інакш. Гэтым разам яна паводзіла б сябе як семнаццацігадовая дзяўчына. А тады быццам крала нешта. Нібы залезла ў мае мары і замуціла іх нячыстым целам. А чаму нячыстым? Адкуль гэтае слова? Ці ж я не вартая кахання?
Ганна ведала, што тады было проста жаданне, да якога прымешвалася цікаўнасць, спроба прычыніць боль той, якая мяне яшчэ да сябе не падпускае. «Таму ён і не прыходзіў,— разважала яна,— у яго вачах я брыдкая, брудная, сапраўдная шлюха, якой адно важяа: каб нехта з ёй быў. Было і прайшло».
Калі я пастукаў, яна ўздрыгнула ад нечаканасці. He магла паверыць. Я пастукаў другі раз. Званка ў цемры не знайшоў. Яна падбегла і адчыніла.
— Як доўга цябе не было!
— Доўга,— буркнуў я, распранаючыся. Павесіў плашч і кепку на вешалку і хутчэй пайшоў у кухню, каб нічога больш не гаварыць. На пліце кіпела кава. Ганна зняла яе, пакінула адстойвацца і села з другога боку стала.
— Есці хочаш?
— He.
Яна заўважыла, што я стомлены і нечым прыгнечаны. Праз хвіліну я сказаў ёй:
— Ганна... Ганна, не думай, што я прыйшоў да цябе.
Яна апусціла вочы, склала рукі на каленях і адказала:
— А я не думаю.
Я ўсміхнуўся.
— Дадому ісці не магу, таму зайшоў да цябе. Разумееш, Ганна, тут адно здарэнне... Мне трэба пераканацца, што паліцыя не шукае мяне. Найхутчэй гэта так. Аднак не пераканаўшыся, дадому ісці нельга. Ды і ўвогуле туды, напэўна, больш не пайду.
Ганна ўсміхалася. Ёй, мусіць, было прыемна, што менавіта яе прашу памагчы. У ёй было нешта мацярынскае. Цяпер у яе ўжо маглі быць дзеці.
Яна хуценька ўстала і пачала наліваць каву ў кубачкі.
— Пі! Добра, што прыйшоў.
Я гляджу на яе строга і дапытліва. Потым пытаюся:
— Ганна, ці праўда, што ты жывеш з італьянцам?
Яна застыла. Потым паставіла на стол кафейнік і, крыху пачакаўшы, адказала:
— I ты так думаў? He, Ніка, няпраўда. Гэта ўсё плёткі. Каб ты ведаў яго, дык не пытаўся б. Я пусціла яго на кватэру адразу, як толькі папрасіўся. I не падумала нават, што такое прыплятуць.
КНІГІ ОНЛАЙН
