Памінкі
Бена Зупанчыч
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 248с.
Мінск 1983
— He веру,— горка заківаў галавою бацька,— не веру, не веру. Страціў я веру. Цяпер нават каб сам бог да мяне з’явіўся, я патрабаваў бы ад яго пасведчанне асобы.
Настаўнік усміхнуўся, але зноў пачуў голас роспачы: « Дзе мая Магдаленца? »
Бацька працягваў:
— Я ўсё жыццё цярплю, калі веру. Так было з Катарынай. Так з Феламенай. Так з Антонам. Цяпер вось і малодшага страціў.
— Яго не страцілі.
Марыя прынесла чай. Бацька папытаўся ў яе:
— Можа, паненка пра яго што-небудзь ведае?
Тртнік здзіўлена паглядзеў на дачку, і Марыя пачырванела.
— He,— адказала яна,— я ведаю толькі тое, што тата.
Калі Марыя налівала чай, бацька заўважыў, што дзюбка чайніка пастуквае аб шклянку. Тртнік таксама звярнуў на гэта ўвагу і заклапочана прыгледзеўся да дачкі.
— Вы, здаецца, сябравалі? — спытаўся бацька.
— Ага,— адказала Марыя з усмешкай,— мы сябравалі.
За акном стаялі дрэвы, аблепленыя снегам. Пакой быў заліты халодным святлом. Ад яго ўсе выглядалі больш бледныя, як у сапраўднасці. Бацька глядзеў на кучаравыя клубы пары, якія ўздымаліся ад шклянак з чаем. Асляпляльна блішчалі акуляры настаўніка. Марыіны вочы, калі яна павярнулася да акна, былі зусім сінія. Бацька ўцягнуў у сябе пах нагрэтага віна і падумаў, што здарылася нешта незвычайнае. I што яму сказалі не ўсё, а праўду казаць зусім не хочуць. Я ж бацьку нічога не расказваў. Я быў яму чужы. Такі, як ён усім. Быццам не ён паставіў нас на ногі. Сэрца яго раптам апякла балючая рэўнасць:
— А мне ён нічога не перадаваў?
— Ён прасіў перадаць вам, каб не хваляваліся дарэмна. Піце, сусед, і закусвайце! Сёлета мы так убога сустрэлі Новы год, і цяпер бедна, але цяпер хоць надзея ёсць...
— Надзея...— паўтарыў бацька. Ён задуменна глядзеў на асветленыя вокны.
— А як цяпер тым, хто на вуліцы,— уздыхнуў настаўнік, злавіўшы яго погляд.
— Апошнім часам хлопец быў нейкі дзіўны,— загаварыў бацька.— Я думаў, што ён закахаўся. Ён ніколі мне не расказваў, куды ходзіць. А часта вяртаўся пасля паліцэйскай гадзіны. Я папярэджваў яго, але ён апраўдваўся, што гуляў у карты. Падмануў, напэўна.
— Добры чай ты заварыла,— ласкава сказаў Тртнік дачцэ.— 3 цябе выйдзе добрая гаспадыня.
— Праўда,— падтакнуў бацька і таксама паглядзеў на Марыю.
Дзяўчына моўчкі схілілася над шклянкай. Вочы яе павільгатнелі, напэўна, ад пары. Раптаы яна ўстала і, нічога не кажучы, выйшла.
— Чаго ты? — устрывожана спытаўся настаўнік ёй услед.— Яна цяпер у тым узросце, калі ў дзяцей з’яўляецца шмат дзівацтваў,— паскардзіўся потым суседу.
— Ах, дзеці,— меланхалічна вымавіў бацька.
— Дзеці — гэта своеасаблівы свет. Мы, старыя, ужо не можам ні зразумець іх, ні судзіць. Яны жывуць зусім не так, як мы ў іх узросце.
Разважаючы, настаўнік уважліва глядзеў на бацьку. I бацьку здалося, што яго стараюцца ў нечым перакапаць. «Не трэба мяне пераконваць»,— падумаў ён.
— Адну хвіліначку,— устаў настаўнік.— Трэба паглядзець, што з дзяўчынкай.
Ён выйшаў і хутка вярнуўся.
— Яе няма,— паведаміў заклапочана,— няма нідзе. Быццам скрозь зямлю правалілася. У павець не пайшла, бо ключ на кухні, на месцы. Ды і слядоў на снезе перад дзвярыма не відаць.
Настаўнік сеў і задумаўся. Бацька глядзеў на яго і спрабаваў угадаць, колькі яму можа быць гадоў. «Маладзейшьі за мяне,— падумаў бацька,— а выдае вельмі старым».
Вярнулася Марыя.
— Дзе ты была, Марыя?
— Бегала па дровы,— адказала дзяўчына, стараючыся пе глядзець на бацьку. Яна прыбрала стол і ціха выйшла.
— Ваш сын, напэўна, гэтак гуляў у карты, як мая дачка бегала па дровы,— сумна прамовіў настаўнік.
Старыя паглядзелі адзін на аднаго і ўсміхнуліся. Потым бацька ўстаў, падзякаваў і развітаўся.
— Хадзі да мяне,— паклікаў я.
Яна рашуча адмовілася:
— He, цяпер не магу, не!
Аканіцы былі прычынены няшчыльна, так што палосы яркага святла перасякалі пакой. Рэзкая паласа падзяліла яе твар ад ілба да падбародка на дзве няроўныя часткі. Я прагна глядзеў на яе і не мог адвесці вачэй. Сказаўшы «не», яна, мабыць, хацела спачатку даведацца, чаму я хаваюся менавіта ў Ганны. Ужо двойчы я адказваў: «Таму». Яна не хацела заходзіць у Ганніну кватэру, спынілася каля парога, не хацела садзіцца і ўвесь час стаяла. Я сядзеў на краі Пішытэлавай пасцелі і неадрыўна глядзеў на яе.
— Ты нічога не разумееш,— казаў я,— не верыш мне, бо не кахаеш, і цяпер я ўжо нічога прасіць не буду.
— Ты не сказаў мне праўды,— адказала Марыя сярдзіта.— Чаму ты прыйшоў да Ганны?
— 3 Ганнай у мяне нічога няма,— паўтараў я,— зусім нічога.
— Усё роўна,— не мірылася яна.
Я глядзеў на яе твар — імгненне ён быў цалкам асветлены, а потым зноў апынуўся ў цені— і думаў: няхай спытаецца, чаму я не пайшоў да яе. Тады раскажу, раскажу чаму. I нічога не буду прасіць. Ну, а калі рэўнасць з’яўляецца доказам кахання, дзякуй і за гэта. Я чуў, як яна спускалася ўніз па лесвіцы, устаў, расчыніў акно і адапхнуў аканіцы. «I з ёю парву!» — падумаў чамусьці злосна. Ад асляпляльнага бляску і марозу, што ўварваўся ў пакой, заплюшчыліся вочы. Я зачыніў акно і вярнуўся на ложак. Лёг на спіну і ўзяў «Краявіды Месяца». Разгарнуў, прачытаў некалькі радкоў і прьіслухаўся. У садзе яблыня вызвалялася ад снегу — цэлыя гурбы спаўзлі з яе чорных галін, і дрэва пругка выпрасталася.
Са столі на мяне глядзела пустым, выпаленым цыклопавым вокам мая ўласная адзінота.
— Марыя!
— Я, тата!
— Хадзі сюды!
— Зараз!
Яна падышла і стала. Бацька падсунуў крэсла і пасадзіў яе перад сабою. «Нешта яе мучыць,— падумаў стары,— трэба памагчы. Нельга дапусціць, каб па лабірынтах дзявочых турбот яна блукала адна».
— Што здарылася, Марыя?
— Нічога.
— Дзе ж ты была?
У яе задрыжалі куточкі вуснаў. Апусціўшы вочы, яна адказала:
— Наверсе.
— Дзе наверсе?
— У Ганны.
— У Ганны?!
— Ага, у Ганны. Там хаваецца Ніка.
Ён здзівіўся — гаварылі ж з маім бацькам, што я хаваюся недзе далёка. Недзе ў надзейным месцы.
— А што, да нас ён пабаяўся прыйсці? I чаму менавіта ў Ганны?
— Чаму? — прашаптала Марыя, вьіпісваючы нешта нагою на падлозе.— Напэўна, ёсць нейкія асаблівыя прычыны, тата, але я іх не ведаю.
— Якія ж гэта прычыны? Якія могуць быць прычыны?
— He ведаю,— паўтарыла яна.
Настаўнік усміхнуўся сам сабе і падумаў, што трэба падыходзіць да дачкі інакш — так яны не могуць зразумець адно аднаго. Яна саромеецца. Ды і таямніцы дзявочыя могуць быць.
— Нешта засмуціла цябе?
— Ды не.
— Ты плакала?
— He.
— He падманвай мяне!
— Кажу не — значыць, не.
— Ты яго кахаеш?
Марыя маўчала, вадзіла туфлем па падлозе. А потым падняла вочы і адказала:
— He, тата.
«Так,— падумаў ён,— значыць, кахае, безумоўна, кахае. А я нічога не ведаю, як заўсёды. Ох, дзеці, дзеці!»
— Вы цалаваліся?
— Ага,— адказала Марыя.— А ты доўга збіраешся мяне так мучыць?
— Я не мучу цябе,— суха спыніў яе бацька.— Я хачу табе памагчы.
«Ну вось,— разважаў стары,— яны ўжо цалавалі-
ся. Таму яна і хадзіла сама не свая. Бедныя дзеці. Цяжкі час ім выпаў на каханне». Ён узяў дачку за падбародак:
— Паглядзі мне ў вочы! А ён цябе кахае?
— Мусіць, кахае. Але я не ведаю.
— Цудоўна,— прамармытаў ён,— так думае, але не ведае. I ты ўжо належала яму?
Марыя паглядзела на бацьку здзіўлена, гнеўна і сабралася ўстаць.
«Яна ўразлівая,— адзначыў настаўнік,— трэба асцеражней. Яе лёгка ўспудзіць». Здалося, што чуе старадаўнюю і вечную песню... Дачка яшчэ ніжэй апусціла галаву і сціснула рукі.
— He.
Ён не ведаў, уздыхнуць з палёгкай ці ўстрывожыцца. У гэты момант нават сам сабе здаўся смешным, пустым, сапраўдным настаўнікам-пудзілам, які з нездаровай цікаўнасці мучыць дзіця. Але ўзяў сябе ў рукі і спытаўся:
— Чаму?
На нейкае імгненне ў Марыі закралася думка, што бацька памяшаўся. А ён усміхнуўся і паклаў ёй руку на калена:
— He хвалюйся. Я хачу, каб ты ўсё расказала. Тады табе будзе спакайней.
— Чаму? — супакоіўшыся, праз хвіліну паўтарыла яна.— He ведаю. Можа, таму, што занадта маладая. Баюся... А можа... He, не ведаю, праўда, не ведаю.
— Той, хто шчыра кахае,— вымавіў ціха настаўнік, не гледзячы на дачку,— заслугоўвае, каб яго таксама шчыра кахалі. Ты павінна гэта ведаць. Я хачу сказаць, што той, хто сапраўды кахае, і калі яго кахаюць, павінен зрабіць і гэта.
Ен змоўк, заплюшчыў вочы і зноў убачыў сляпога. «Дзе мая Магдаленца?» Гаротніца Магдаленца, ніколі яна не зведае кахання... Закралася думка, што сля-
пы — гэта ён сам, а Марыя — Магдаленца. Тртнік памаргаў, каб прагнаць страшны прывід, і сказаў:
— Мы з тваёй нябожчыцай мамай гэта ведалі. I таму былі шчаслівыя. I таму тьі — дзіця шчырага кахання.
Марыя паглядзела на бацьку спярша здзіўлена, a потым ласкава. У вачах у яе бліснулі слёзы. «Трэба было сказаць пра гэта,— апраўдваў ся’бе бацыса.— Яна думала, што буду чытаць пропаведзі». А тое самае, што з Магдаленцай, здарылася яшчэ з дзвюма дзяўчынкамі — іх згвалцілі ў турме. Увесь горад гаварыў пра гэта. На сходах зачытвалі іхнія пісьмы.
Схіліўшы галаву, ён на нейкі момант вярнуўся да ўспамінаў, а потым загаварыў зноў:
— Я павінен быў усё гэта сказаць табе. Каб ты ведала, што думае твой бацька пра каханне. Каб не баялася. Каб мне давярала. Людзі павінны быць дзецьмі кахання. Што да цябе, гэта так. Але трэба думаць пра тое, каб усе нашы дзеці былі дзецьмі кахання.
Сказаў гэта і паглядзеў Марыі ў вочы. «Ну, ужо прапаведую,— заўважыў сам сабе.— Як з кафедры...» Але гаварыў, бо трэба было:
— Каханне — гэта не толькі словы, пацалункі, кветкі, вершы. Каханые — гэта кроў. Пакуты. Мары. Туга. Носіш яго ў сабе, і няма яму ні канца ні краю, бо яно непазбыўнае. Усё вялікае нараджаецца з яго.
У настаўніка сарваўся голас. Ён адкашляўся і зноў глянуў у даччыны вочы:
— Вось і ўсё, што я хацеў сказаць. Ты ўжо вялікая і разумная. Ты кахаеш. Марыш. Пакутуеш. Ведаеш, што добра, а што кепска. Наш страшны час не павінен цябе сапсаваць. Аднак ён можа... можа цябе... знішчыць.
I сам сабе паўтарыў яшчэ раз: яе могуць забіць. Няхай толькі зловяць з «Парачавальцам» — кінуць у
турму і... Аднак не адважыўся, пасаромеўся сказаць пра гэта ўголас.
— Можа знішчыць, але не сапсаваць,— закончыў ён.— Вось што я хацеў сказаць. Сапраўднае каханне нікога яшчэ не сапсавала.
Тртнік устаў.
— А цяпер скажы мне шчыра, чаму ён не прыйшоў да нас? Ён сам так захацеў ці ты, можа, што-небудзь сказала? Сказала, што гэта няёмка або яшчэ што?
КНІГІ ОНЛАЙН
