Памінкі
Бена Зупанчыч
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 248с.
Мінск 1983
Куля трапіла ў рот. У Цвыркуна не было болын твару — ні вясёлага, ні сумнага. Засталіся толькі вочы,
цёмныя і спакойныя, і яны яшчэ, не маргаючы, глядзелі.
Адзін салдат сутаргава адвярнуўся, афіцэр крыкнуў на яго. Сонечныя прамяні заззялі ў шкле ліхтара на калоне. У ім адлюстраваліся таксама перакрыўленыя постаці людзей.
Я бег, а ў галаве неадступна білася думка, што Цвыркун ужо не выратуецца, ніяк не выратуецца. Я шаптаў і адчуваў, што ў мяне сохнуць губы і слёзы засцілаюць вочы. Людзі, якіх я сустракаў, пераляканыя кідаліся ад мяне. Дурныя, куды яны бягуць? Каб хоць не зачынілі пераезда. У гэты момант наперадзе паказалася нейкая жанчына. Загледзеўшыся на сіні плашч, я наляцеў на яе якраз, калі яна спынілася і азірнулася. Завішчала яна так, быццам яе калолі. Дурная баба. А стрэлы ўсё яшчэ чуліся і не абяцалі нічога добрага. Цвыркун трымаецца. Ён прыкрыў мяне, а яго прыкрыць няма каму. He варта было ісці праз горад. Тыгру не трэба было яго пасылаць. А цяпер яго не будзе. Зноў захацелася кінуць партфель і вярнуцца. He, сказаў я сам сабе, у мяне ўсяго толькі сем патронаў. Я дабег да пераходу на Эр’яўчаву вуліцу і пабег па ёй, потым звярнуў на Леўстыкаву і дварамі падаўся да Тытунёвай. На гэтай вуліцы дамы будаваліся толькі на адным баку, а на другім раслі каштаны, хмызняк. Адразу, за агароджай, была сцяна фабрыкі. Тут я і спыніўся, агледзеўся. Нідзе нікога. Сёння нядзеля, людзі адпачываюць. Залез у хмызняк і сеў, прыхіліўшыся да каштана. Потым дастаў і праверыў пісталет. Ствол быў закураны ад стрэлу. Мусіць, падумаў я, толькі зачапіў, а Цвыркун і зусім прамахнуўся. Цвыркуна больш няма. Потым усё закруцілася, і я стрымгалоў, спіральнымі віткамі, паляцеў у нейкую бездань.
Абудзілі мяне галасы. Па вуліцы ішлі дзеці: хлопчык гадоў каля васьмі і яшчэ меншая дзяўчынка. Абое
ў гумавых боціках — чуваць, як шлёпаюць па мокрай дарозе.
— Ён сюды бег,— сказала дзяўчынка.
— Мусіць, ранены,— дадаў хлопчык.— А за ім, напэўна, гналіся італьянцы.
— Мама загадала нам хутчэй бегчы да цёці,— баязліва напомніла дзяўчынка.
— Ціха, дурніца,— рашуча спьініў яе хлопчык.— Маўчы, быццам нічога не ведаеш.
Яны сталі на краі тратуара і пачалі разглядаць кусты.
— Каб з намі быў Султан,— сказаў потым хлопчык,— мы яго раз-два знайшлі б. Яму, напэўна, трэба дапамога. Нашым трэба памагаць.
— А якія нашы?
— Нашы? Во, дурніца! Зразумела ж, не салдаты!
Дзеці стаялі яшчэ нейкі час. Шкада, што я іх не бачыў. А потым пабеглі. Я чуў, што зноў зашлёпалі боцікі па мокрай дарозе. Аказваецца, сядзеў я на гурбе снегу. Усё балела. Я расшпіліў кашулю і пачаў абмацваць грудзі. Халодны пот заліваў твар, і я пачаў шукаць насоўку, каб абцерціся. Сядзець, здаецца, не salary. Невядома, ці змагу ўстаць. Ужо позна. Я тут, як загнаны, падстрэлены звер. Давядзецца чакаць, пакуль добра змеркне. Хутка будзе цёмна. А боль усё мацнсе. Спрабаваў знайсці, дзе рана, зноў абмацваючы сябе рукою, але зразумеў, што не варта. Шукаючы рану, акрываўлюся. Я з самага пачатку ведаў, што паранены, хоць і стараўся не думаць пра гэта. Нахіліўшыся наперад, я падцягнуў калені і паклаў на іх галаву. Перад вачыма пачалі скакаць ліловыя карціны невядомага свету. Сам не ведаю, як і чаму прыгадаўся сумны верш, які я калісьці чытаў: «Нявольнік плыў на галеры...» Пачынаю трызніць, прапльіла мутная думка.
Нейкае святло і ледзь чутныя галасы. Яны гучалі недзе побач, прыглушаныя і трывожныя. Я ўспрымаў
іх толькі адной часткай свайго слыху, у той час як другая прыслухоўвалася да чагосьці іншага, важнейшага, таго, што смылела недзе ўва мне самім. Забыўшыся, я ўсё яшчэ сціскаў у руцэ пісталет. Адзін голас быў жаночы — глухаваты, ласкавы альт, другі — мужчынскі, хрыплы і, здавалася, суровы. Чаго яны мне не даюць спакою? Мне ж добра.
— Дзядзька, ён жывы яшчэ?
— Здаецца, жывы.
— He выдумалі дзеці.
— Мадона, а што з ім рабіць? Тут замерзне.
— А што, калі занесці да нас?
— Да вас? Каб твае старыя зусім страцілі розум ад страху?
— А ці можа ён ісці?
— Дай мне хустку!
— На!
— Падыдзі сюды. А Мілка пільнуе?
— Ага, пільнуе. Патруль сюды не пойдзе. Цёмна тут.
— Але можа зайсці якая-небудзь парачка...
— Дзядзька!..
— У яго рэвальвер у руцэ. Патрымай!
— Патры яму твар снегам. Можа, ачуняе.
— У яго яшчэ і партфель. Напханы лартфель. Бог ведае, якую халеру ён там носіць. Ірэна, дай мне запалкі!
— He запальвай!
— Ціха! Зусім яшчэ малады. Увесь у крыві.
— Вытры. Пачакай, я сам...
— Ірэна, а можа, ён здужае ісці?
— Збудзі яго.
— Гэй, таварыш, уставай, бо акалееш!
Я адчуў, што незнаёмец мяне трасе. Пякучы боль працяў мяне з галавы да ног. Машынальна я падняў
руку з пісталетам. I мог стрэліць, каб незнаёмец спрытным рухам не адабраў зброі.
— Ведаю я такія штукі... вазьмі, Ірэна, схавай, a заўтра прыйдзем, забяром. Не-не, давай мне. Тут яго хто-небудзь знойдзе.
— Эй, таварыш, ты можаш ісці? Я завяду цябе дадому ці куды хочаш.
На лбе я адчуў жаночую руку.
— Дзядзька, у яго гарачка.
— А што ж яшчэ можа быць? Адзёр? Бяры партфель!
Мяне зноў патрэслі.
— Чуеш, партфель возьмем з сабою. Кажы, куды цябе весці!
— Партфель,— прашаптаў я.
— Ага, ага, партфель! Але скажы, куды цябе весці.
Маю шчаку казытнулі валасы — гэта незнаёмец нагнуўся, каб лепш пачуць мой адказ.
— Да Марыі,— ціха вымавіў я.
— Да Марыі? Каб цябе!.. Ды ён таго, Ірэна! Гэта дзейнічае мне на нервы.
Ён зноў нахіліўся да мяне.
— А куды да Марыі? На якую вуліцу, пярун ясны!
— Дзядзька, давай паспрабуем паставіць яго на ногі.
Яны ўзялі мяне пад рукі і прыхілілі да каштана.
— Ну як, пойдзеш? Пойдзеш! Ты ж не сіропны. Давай,ступай!
— Зараз,— прашаптаў я,— зараз.
Больш нічога не змог сказаць, бо дрыжалі калені і мяне званітавала.
— Далёка?
— Ага.
— Дзядзька, не муч яго. Давай завядзем куды-небудзь. Хутка паліцэйская гадзіна.
— Але адкуль я ведаю, куды яму трэба? I што гэта ён вярзе?
— Мілка!
— Ц-с-с!
Я адчуў, як нехта наніхае мне снег за каўнер і расцірае снегам твар.
— А цяпер пайшлі, Ірэна! Мілка няхай ідзе ўперадзе, далёка перад намі.
— He хвалюйся.
— Ён, мусіць, з Трыесцінскай.
— He,— замармытаў я,— не...— I з цяжкасцю назваў адрас.
— Бачыш,— усклікнуў мужчына,— я ж казаў, пярун ясны! Пайшлі! Пойдзем цераз Трыесцінскую.
Трэба было ісці. Я ступіў. Да гэтых людзей раптам адчуў поўны давер. Пры святле ліхтара я разгледзеў сваіх выратавальнікаў. Дзяўчына была высокая ростам, дужая. У яе былі цёмныя валасы і вялікія наіўныя вочы, якія перапалохана і здзіўлена глядзелі з хударлявага, бледнага твару. Мужчына быў у гадах, худы і рэдказубы, з валасамі, якія тырчалі ў розныя бакі, грубаватым тварам і дужымі рукамі. Нечакана ён няўмела пагладзіў дзяўчыну па галаве,
— Ідзе, Ірэнца, ідзе!
— Ох! — уздыхнула дзяўчына.
Перад намі ішла яшчэ адна дзяўчына. Я бачыў яе — высокая, стройная, у багатай вопратцы, яна адрознівалася ад гэтых дваіх. Яна ішла ў туфлях на высокіх абцасах, какетліва пагойдваючыся.
— Ідзе, а якога д’ябла яму не ісці. Так, цяпер ты адстань крыху. Калі што якое, схавай гэты партфель. Хто ведае, пярун ясны, што там.
— He турбуйся, дзядзечка.
— А ты ідзі ззаду, чуеш? I нічога не бойся. Могуць толькі падстрэліць, не больш.
— Ox,— зноў уздыхнула дзяўчына, але не адстала ад яго ні на крок.
Феламена стаяла перад люстрам і прычэсвалася, уважліва разглядаючы сябе. Кароткія валасы рабілі яе твар зусім дзіцячым, адкрытым і крыху засмучаным. «А няблага і так,— думала яна.— Да вясны будуць як трэба». Потым абедзве Феламены нахіліся, быццам зазіраючы за разрэз сукенкі, у мармуровую лагчынку, дзе, ім здавалася, павінна быць кучаравая Карлава галава. I рэзка адвярнуліся, паглядзелі адна на адну цераз плячо. Нібыта збіраліся ў оперу. У рухах абедзвюх жанчын было дыханне той унутранай сытасці, якая лёгка і хутка ператвараецца ў прагнасць.
Маці прыбірала ў калідоры і, змятаючы пыл са столі, час ад часу зазірала ў Феламенін пакой. Дзверы былі адчынены на ўсю сцежу, бо калідор цёмны, нібы шахцёрскі забой, у якім дзеля эканоміі не павесілі ліхтароў. Маці прыкмеціла, што Феламена круціцца перад люстрам, і задаволена ўсміхнулася. Гэтае вялікае люстра з дзвюма туалетнымі тумбачкамі купіла сама Феламена, таму што бацька цярпець не мог люстраў. Ён лічыў, што ў кожным люстры хаваецца сатана-спакуснік. Сатана-спакуснік, на яго думку, хаваецца таксама ў кожнай жанчыне. А калі ў люстры абодва сустрэнуцца — бяда тут як тут, непазбежная і непапраўная. Маці пры гэтым успомніла другое люстра: не чатырохвугольнае сярэбранае, як гэта, а авальнае, у драўлянай раме, на якой выразаны дзіўныя ружы ў стылі сецэсіёну, сплеценыя ў вянкі, а пад ім столік, з дошкай з ружовага мармуру, падобнай да разрэзанай каўбасы. Люстра было старое, шмат дзе ўжо злушчылася, і таму ў яго быў нейкі залацісты, а не белы бляск. Гэта надавала скуры нейкае незвычайнае аліўкавае адценне — цёплае, прывабнае і значнае. Вочы ў тым люстры здаваліся цямнейшымі, а грудзі, якія ніколі не бачылі
сонца, набывалі спакуслівую матавасць. Некалі яна гэтаксама стаяла перад сваім люстрам, як цяпер Феламена стаіць перад сваім, і ўглядалася ў яго з хваравітай цікаўнасцю і помслівай асалодай. У пакоі было цёмна, вокны завешаныя. Постаць у люстры была нейкая чужая, нават дзікая, нібы звер, устрывожаны ад таго, што яго злавілі і пасадзілі ў клетку. Калі яна адступала і падыходзіла, стваралася ўражанне, што выпаўзае з цемры і пачынае свяціцца, быццам гэта распаленая кроў выкідае з сябе агонь і зноў тухне. Гэта была своеасаблівая гульня з жаданнямі, з палкай крывёю, са спакуслівым пачуццём грэху, з чаканнем недасягальнага. I раптам кроў застыла ў жылах. Хтосьці нерухома стаяў за яе спіною, у цёмным куце. Цемра не давала разгледзець яго ў люстры, а павярнуцца было страшна. Яна толькі крышку адступіла, і пачуўся звон. Невядома як яе адлюстраванне разляцелася на тысячу дробных кавалачкаў і зазвінела па падлозе. Асколкі пырснулі ў валасы, у твар, на рукі, ногі, на сукенку, быццам гэта люстра раззлавалася і выліла сваю злосць на яе калючым дажджом. Там, ззаду, сціснуўшы кулакі, стаяў бацька ў сінім фартусе. Калі ён загаварыў, голас яго, звычайна ціхі і пакорлівы, прагучаў хрьіпла і раз’юшана: «А сёння дзеля каго выкручваешся?!»
КНІГІ ОНЛАЙН
