Памінкі
Бена Зупанчыч
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 248с.
Мінск 1983
датры, а не румзай і не бегай скардзіцца на нас». Тым часам яна прызнаецца, што лічыла цябе грубіянам, разбойнікам, як усе астатнія хлапчукі, але ты змяніўся за гэты час і паводзіш сябе намнога лепш. А яна ж не водзіцца з хуліганамі, яна выхаваная дзяўчынка. Ты чырванееш і не ведаеш, што сказаць, бо ў хлопцаў усё наадварот: больш паважаюць тады, калі ты болыпы нягоднік. Нарэшце яна запрашае гуляць у пінг-понг да сябе на двор. Там, маўляў, вельмі добра. I развітваецца.
А ты ідзеш дадому ці на які-небудзь лужок, кладзешся на спіну, задзіраеш калені ў неба і назіраеш, як плывуць хмары і танцуюць матылькі. Сам сабе ты здаешся вялікім, разумным, а таму велікадушна даруеш дзяўчынцы, што яна крыху шапяляе і што ў яе зусім яшчэ маленькія грудзі. Ты думаеш пра другую дзяўчынку, якая і гаворыць інакш, і грудзі мае большыя, аднак занадта ганарыстая, калыша бакамі, калі ходзіць, быццам дарослая, а ты ж ведаеш, што яна твая равесніца, і калі гляне на цябе сваімі бліскучымі вачыма, у іх не заўважаеш нічога, акрамя пагарды,— і ты адказваеш ціхай нянавісцю. Пакусваючы травінку, ты ўсміхаешся і думаеш, што калі-небудзь ажэнішся — усё роўна, час прыйдзе — з гэтай дзяўчынкай, якая так міла шапяляе і ў якой такія далікатныя грудзі.
Потым прыходзіць Леапард або Ціхаход, а то і абодва разам, і таксама кладуцца, задзёршы калені. Ты не можаш стрымацца, каб не расказаць пра сваю дзіўную сустрэчу, безумоўна, крыху перайначыўшы ў адпаведнасці са сваім недаспелым густам, каб сябры не здагадаліся, што да чаго. Хлопцы нягоднікі — ніколі не ведаеш, з якога боку ўткнуць. Хлопцы ўсе грубыя, затое жанчыны вераломныя... Але тут чамусьці робіцца няёмка, што вы між сабою называеце грудзі «млячарняй», ногі — «хадулямі», вусны — «рылам», «мордай» ці «дзюбай». Нечакана ў табе прачынаецца чуллівасць і сарамлівасць, але ты не адважваешся прызнацца сяб-
рам. Ты ведаеш, што яны пачнуць рагатаць, калі даведаюцца, што робіцца ў тваёй галаве. Ды аднойчы ты заўважыш, што Ціхаход, Леапард ці нехта другі з тваіх сяброў таксама страціў ахвоту да грубых жартаў. Ён, безумоўна, страшна здзіўляецца, калі ты заўважаеш, што ён закахаўся, тым болей калі ўгадваеш, што аб’ект яго закаплення — якая-небудзь сінявокая дзяўчына з кірпатым носікам і вострымі зубкамі. Між іншым, твой сябар з ёю нават загаварыць баіцца, а калі адважыцца, гаворыць пра школу, пра кіно або пра футбол, быццам няма на свеце нічога, акрамя школы, кіно і футбола.
Некалькі дзён ты не можаш знайсці сабе месца і чакаеш сустрэчы, хоць і ведаеш, што не сустрэнеш яе, не можаш сустрэць. Яна паехала на канікулы да цёткі ў Роўты, аднак ты, нягледзячы на гэта, усё бадзяешся і адкрываеш дзіўныя рэчы: што ў пекара, якога ты шмат гадоў ведаеш, адна нага драўляная, што мяснік вечна сварыцца з жонкай, бо яна не ўмее замыкаць касы, што ў аднаго чыноўніка дзіця са служанкай, а што знаёмая дзяўчына атруцілася ад няшчаснага кахання. Нехта табе раскажа, што другая дзяўчына — тая ганарыстая — ляжала з хлопцам пад кустом на Галаўцы, a другі падпільнаваў іх і разнёс усюды, таму што сам хацеў бы памілавацца з ёй. Так дазналася маці, сказала бацьку, і той, дастаўшы рэмень (напэўна, схаваны як памяць пра сусветную вайну), выканаў свой бацькоўскі абавязак — збіў дачку на горкі яблык. Пасля гэтага здарэння дзяўчына яшчэ вышэй задзірае нос перад жаўтаротьімі пеўнікамі, але, магчыма, ты сустрэнеш яе аднойчы пакрыўджаную, заплаканую, няшчасную. Ты шчыра спачуваеш ёй, хочаш падысці, пагладзіць па галаве, дараваць ёй легкадумнасць, колішнюю ганарыстасць і сказаць, каб не плакала, бедная. He варта плакаць, бо нічога яшчэ не страчана, няма чаго ў такія гады адчайвацца. Аднак нічога такога ты не скажаш, бо не знойдзеш слоў, і не зможаш асушыць слёз,
якія самі па сабе ў гэтым садоўніцкім асяроддзі зразумелыя і звычайныя, быццам бы нават патрэбныя і абавязковыя. Кожнаму чалавеку бывае цяжка, цяжка і гэтым садоўнікам, аматарам гадоўлі дробнай жывёлы; яны не маюць вялікай мары, затое маюць шмат дробных жаданняў, падобных на цыркавых конікаў — яны жвава бегаюць, але нікуды не прыбягаюць, і паганяюць іх сумныя, прыгожыя дзяўчаты. Усім вядома, што цыркачкі няшчасныя, што яны ў сваіх вагончыках, падобных на чыгуначныя, цішком уздыхаюць і плачуць. Ты нічога не можаш парадзіць беднай ганарыстай дзяўчыне, аднак пасля гэтага нейкі час не можаш спаць.
Табе не застаецца нічога іншага, як перанесці чужы боль, нібы свой. Ты лічыш брыдкім тое, што пазней будзеш рабіць сам, несправядлівай крыўдай такую, якую ўчыніш і ты, ганьбуеш тое, што іншым разам будзеш апраўдваць. Ты адначасова жорсткі і міласэрны, мяккі і цвёрды, ты ненавідзіш і любіш — і ўсё гэта так, быццам інакш і быць не можа. Між тым, у цябе няма пераканання, што павінна быць менавіта так, і ты не ведаеш, ці будзе калі інакш. Пакрыху ты суцешышся і зноў усё вакол цябе будзе радавацца сонцу — небрукаваныя вуліцы, укрытыя цёплым пылам, зялёныя, як жывыя, дрэвы. А ўвечары ты будзеш стаяць са сваімі сябрамі пад вулічным ліхтаром, выдумляць і расказваць або слухаць прыгоды болей непрыстойныя, як цікавыя, хоць і не гасне ў табе прага чагосьці светлага, і ты адчуваеш, што не хочаш быць ні грубым, ні нікчэмным, ні брыдкім, ні жорсткім, ні бяздушным. Ты разумееш, што без гэтага не абысціся, бо так зроблена жыццё — каб гартаваць сэрца чалавека ў дабры і ў зле. Тая дзяўчынка, што крыху шапяляе, за гэты час, магчыма, з’ехала куды-небудзь ці памерла, а магчыма, ходзіць з другім, у той час, як ты праводзіпі яе толькі вачыма і думаеш пра яе. Ты пачынаеш пісаць сумныя вершы і хаваеш іх пад шафай, адкуль маці аднойчы вымеце іх
венікам, або складаеш пісьмы, якія потым паліш са слязьмі ў вачах. Сустрэўшы яе, ты ўсё роўна радуешся, што яна жывая, што яна ўсміхаецца, што яна гэтаксама міла шапяляе і што надарылася магчымасць зблізіцца. Ты нязграбны, негаваркі, а таму спрабуеш выйсці з гэтага становішча праз дзёрзкасць, штучную фанабэрыстасць. I калі ўдаецца, нечакана абдымаеш яе, цалуеш яе ў вочы, у шчокі, у вусны, а яна вырываецца, уцякае і нават не азіраецца. Так што ты нічога не разумееш, і ўсё пачынаецца нанова.
Між тым, мяснік усё сварыцца з жонкай, якая так і не навучылася замыкаць касы, у пекара, як і раней, адна нага драўляная, вечарамі, як заўсёды, каля карчмы «У драўлянага ідала» спяваюць «Пі, браце, пі...», у калідорах смярдзіць памыямі, на дварах — коньмі, вуліцы, як і былі, пыльныя, сады зелянеюць і дыхаюць... I ты дыхаеш і глядзіш на хмары, якія плывуць невядома куды, без мэты, без загадаў. 3 таварышамі ты перабіраеш у памяці мінулае і казырышся, бо цвёрда верыш, што хутка надыдзе час, калі станеш дарослым і калі перад табою шырока расчыняць дзверы ў невядомы свет, як у кінафільмах, калі адно толькі невядома: хто іх расчыняе? Ты ўстанеш і пойдзеш. Потым, успомніўшы маладосць, вернешся, а можа, і не. Як заўсёды, аблузваецца, але не асыпаецца зусім, тынк з дамоў, хіляцца, ды не абвальваюцца, старыя каміны, на дарогах выбіваюцца глыбокія ямкі, ды невядома як і калі зноў загладжваюцца. Мяснік ужо два ці тры разы перафарбоўваў сваю шыльду — свіная галава кожны раз на ёй іншая. А вось у пекара шыльда тая самая: пры тваёй памяці на дошцы не было ні надпісу, ні малюнка. Сабакі змяніліся — твая маладосць для іх цэлае жыццё — калі не папаліся ў драцяныя аброжкі гіцляў. Праўда, заўсёды знойдзецца нейкі малады, якога ты, бязлітасна паганяўшы, прымушаеш скарыцца — падбягаць на свіст і лізаць табе руку. Ты ходзіш гуляць
у пінг-понг ці ганяеш мяч на лужку, дзе заўсёды ёсць хто-небудзь з мячом, сеткай, шарамі, ракеткамі. У цябе ж толькі бляшанкі ад кансерваў, самаробная рагатка і кій, каб біцца ці на іншы выпадак. У бляшанку ты запіхваеш старую плёнку, падпальваеш і кідаеш у Градашыцу...
Азіраючыся, ты пачынаеш разумець, што твая памяць — гэта цэлы свет, цэлае жыццё, няхай сабе кароткае і малазначнае. Таму адчуваеш крыўду, што ўсё прайшло, а тыя, што прыйдуць пасля цябе, не будуць ведаць ні пра твае радасці, ні пра твае пакуты. Ты разумееш, што сам падрываў гэты свет і што будзеш разбураць яго да канца, аднак ніколі не забудзешся пра мячы, сеткі і бляшанкі, пра лужкі і садкі, не забудзешся слёз ад першых сутыкненняў з жыццём, дзяўчынак, якія крыху шапяляюць і маюць маленькія грудзі — яны такія далікатныя і пяшчотныя ў параўнанні з тваёй грубасцю і неачэсанасцю.
— Рукі ў цябе, як у паненкі.
Я сярдзіта зыркнуў на яго. Ён са сваім пірацкім выглядам і грубай манерай размаўляць нерваваў мяне.
— Ты хоць працаваў калі-небудзь?
— He,— адказаў я,— не працаваў. Але я цярпець не магу такіх бандытаў, як ты. Ідзі да д’ябла!..
Ён на гэта нават не азірнуўся. Паглядзеў у акно і з адсутным выглядам прамовіў:
— Я сам з Віча.
Міма нас, як успамін, прамільгнула цьмянае чырвонае святло.
— Выцягні,— сказаў ён, не адводзячы вачэй ад бруднага акна.
— Што выцягнуць?
— Руку.
Ён паклаў на спінку лаўкі сваю закаваную руку так, што карабінер, ад дзвярэй, не мог яе бачыць.
Я адчуў, што ён моцна трымае тыя дваццаць сантыметраў ланцуга, што былі паміж намі. Каб не бразгала.
— He атрымліваецца,— сказаў я,— моцна закавалі. — Няўдача ты,— буркнуў ён.
— Ідзі да д’ябла! — зноў паўтарыў я.— А сам?
Левай рукой ён прыўзняў калашыну. Я ўбачыў, што яго нага ў гіпсе, як у боце. Потым я паглядзеў на яго грудзі і зразумеў, чаму ён не зашпільваецца. Грудзі былі падобныя на адбіўную катлету — суцэльная рана. Дзе-нідзе яна абрасла ўжо каростай, а месцамі з дробна насечаных ран сачылася сукравіца. Я не знайшоў, што сказаць. Мой напарнік папрасіў у карабінера цыгарэту. Карабінер уздрыгнуў, як спалохаўшыся. Потым дастаў з торбы пачак «Мілітарэ» і шпурнуў на калені чыгуначніку. Калі той узяў цыгарэту ў рот, карабінер паднёс запальнічку з вінтовачнай гільзы.
— Дзякуй,— буркнуў чыгуначнік. Ён некалькі разоў хутка і прагна зацягнуўся, так што саламяная цыгарэта зашасцела, і загаварыў зноў:
— Калі не ўцячэш адсюль, ты проста недавярак. Закавалі цябе слаба. Ды рукі, як у паненкі. Ты што, згніць там хочаш? Думаеш, маеш права на адпачынак? Га? А родныя? Ты ім нічога не вінен? А настаўнік, і дзяўчына, пра якіх ты мне расказваў? Што? Каб не яны, цябе даўно ўжо д’ябал забраў бы. А ты: «Буду сядзець, пакуль усё не скончыцца...» Цьфу, недавярак!..
КНІГІ ОНЛАЙН
