Памінкі
Бена Зупанчыч
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 248с.
Мінск 1983
— He,— адказала Ганна,— галубам усё роўна лепш, бо яны не ведаюць, што іх могуць перастраляць. I мы не ведаем, усіх нас перастраляюць ці не, аднак мусім пра гэта думаць. He так, як галубы. Харчы даюць па картках, так што можна не хвалявацца. Ідзеш, адрываеш кавалачак паперы і атрымліваеш хлеба колькі належыць. Божа літасцівы, куды мы зайшлі! Некалі здавалася, што кепска з Паклукарам, бо ён намнога старэйшы за мяне. Здавалася, гэта няправільна, хоць і сама так захацела. Пры ім я магла рабіць, піто хацела, што ўзбрыдзе ў галаву. А цяпер, калі сню яго жывога, мне сорамна. He ведаю, чаго, але сорамна перад ім і перад сабою таксама. Ён ведаў, як сябе паводзіць, а я не ведаю. Калі была малая, я думала, што жыццё, як вуліца ў нядзелю: гуляюць, ідуць у рэстаран усе — мужчыны і жанчыны, хлопцы і дзяўчаты, старыя і дзе-
ці. Усім хапае сонца і кветак. He магу паверыць, што ўсё так змянілася. Я не баюся, але і не думаю, што ж змянілася. He ведаю...
— Леапарду нельга ісці дадому,— сказаў я.— Бацька з маткай праклялі яго. Аднойчы, калі сын вярнуўся, яны пацягнулі яго да акна паглядзець, ці змыў пралітую кроў з рук. 3 той пары Леапард і не паказваецца дома. А ён добры хлопец, выдатны рысавальшчык. Смелы нават больш як трэба. Як ты думаеш, смешна будзе, калі ён цяпер ажэніцца, напрыклад?
— Часам мне сніцца,— гаварыла Ганна, не зварухнуўшыся і не звяртаючы ўвагі на тое, што я сказаў пра Леапарда,— што ўсё гэта няпраўда. Я радуюся, а потым думаю: а што тады праўда? Нават у сне я адчуваю, што ўсё мінула. Маладосць прайшла непрыкметна. Што цяпер? Стаць актывісткай? Запісацца ў міласэрныя сёстры? Павесіцца на тоненькую нітачку надзеі, што ўсё будзе не так, інакш?
Я паглядзеў на гадзіннік і ўстаў.
— Трэба дадому. Марыі яшчэ няма.
— Яна вось-вось павінна прыйсці. He застанецца ж у бальніцы?
— Потым зайду да яе. Бывай, Ганна!
Яна паціснула плячыма і ўстала. Машынальна паправіла спадніцу на каленях і адказала:
— Бывай.
— Калі будзеш сумаваць, хутка пастарэеш,— паспрабаваў я жартаваць.— Прыходзь да нас санітаркай.
— А ты куды, дадому? Туды?
— Ага, дадому.
— He ідзі, барані божа, не ідзі! — Яна з жахам паглядзела на мяне.
— Ты што, баішся за мяне?
— Баюся,— задыхана вымавіла яна.— Нікому не хачу бяды. Паслухай мяне, не ідзі туды!
— Значыць, пайсці і не развітацца?
— Ну ідзі!
Ганна правяла мяне да дзвярэй. Я моўчкі падаў руку, каб нічога не гаварыць. Яна хацела ўсё ж такі адгаварыць, каб я не заходзіў дадому, але выгляд у мяне, відаць, быў такі, што не змагла. У Тртнікавых было ціха і цёмна. Спачатку я хацеў напісаць запіску, але потым перадумаў. Вярнуся ад сваіх і пачакаю Марыю ў садзе. Азірнуўшыся на Ганніна акно, я ўбачыў, што ў кухні яна патушыла святло і адсунула фіранку. Пашкадаваў, што не сказаў, каб за мною не глядзела. Ёй цяпер блага, з кожным бывае. Але гэта хутка пройдзе. Я зайшоў у сад і з тайніка забраў пісталет з гранатай, прыхаваныя яшчэ ў час капітуляцыі Югаславіі. Схаваў зброю ў кішэні і азірнуўся на родны дом. Так, напэўна, воіны глядзяць на крэпасць перад штурмам.
3 домам нас звязваюць незлічоныя і невядомыя нам самім ніці. Перад дзвярыма я прыпыніўся, бо адчуў, як моцна забілася сэрца. Удыхнуў знаёмыя пахі з кухні і пазнаў, што вараць макарону. У калідоры было цёмна, як заўсёды, святло прабівалася толькі з кухні праз прачыненыя дзверы. Я прыслухаўся і пачуў матчын голас:
— Абы-што гэта, а не макарона. Раней у нас была белая...
Пад нагою рыпнула падгнілая маснічына. Дзверы адчыніліся і ў калідор выглянула Феламена.
— Хто там?
— Чаму ты не замыкаеш дзвярэй? — спытаўся бацька.
Я зрабіў крок наперад. Феламена спалохана адхіснулася.
— Гэта я,— адазваўся я і выйшаў на святло.
Феламена адышла да акна, дзе яны з Антонам перабіралі боб. Бацька сядзеў каля печы і чытаў «Рані-
цу». Ён зняў акуляры і тупа, без здзіўлення паглядзеў на мяне. Маці стаяла побач з ім і памешвала макарону. На вышыўцы за яе спіною былі тыя самыя блякла-чырвоныя словы: «Муж ахвотна застаецца дома, калі жонка добра гатуе». Антон на мяне толькі зыркнуў, не перастаючы даўбціся з бобам. Я зачыніў дзверы і прысеў адразу каля парога.
— Ты яшчэ жывы? — хрыпла спытаўся бацька.— А мы ўжо думалі, што загінуў праз сваю шалапутнасць.
— Крапіва так лёгка не вымярзае,— не азіраючыся, злосна буркнуў Антон.
— Мусіць, прынёс нам грошай,— сказала маці.— Трэба ўжо, каб памагаў. Мы ж вучылі цябе, каб нас пад старасць...
Феламена дрыготкімі пальцамі корпалася ў бобе і пільна ўглядалася ў мяне.
— Вучылі... — перабіла яна матку.— Мусіць, у гімназіі яго навучылі забіваць...
— Дробны туды! Чуеш! — гукнуў Антон на Феламену.
Маці не адводзіла вачэй ад гаршка, а я глядзеў то на аднаго, то на другога, то на ўсіх разам. I раптам зразумеў, што памыліўся. Тут я не дома, падумалася. Гэта нейкае непаразуменне. Тут я ніколі не быў дома. На матцы быў чорны фартух, у якім яна выглядала таўсцейшай, як звычайна. Са здзіўленнем я падумаў, што не адчуваю да яс ні любові, ні нянавісці. Нічога... Але да бацькі...
— Чаго ты прыйшоў? — спытаўся бацька.— Хіба не ведаеш, што можаш нас загубіць.
— Найперш сябе,— заўважыў Антон.
— Зайшоў развітацца з вамі,— праз сілу выціснуў я.— He сварыцца.
— Хацелася б паглядзець,— павярнуўся Антон,— як ты выйдзеш з горада.
— He хвалюйся.
— Ідзі,— вымавіў бацька.— Забудзься пра нас, быццам нас зусім няма. Так будзе лепш і табе і нам.
— А мы пра цябе не забудзем,— з’едліва кінула Феламена. Яна была бледная, усхваляваная, і я нават баяўся, што пачне крычаць.
— Сапраўды,— адказаў я.— Ніхто нікому нічога не вінаваты.
— He?.. А за Карлу? Звяруга!
— Што ж,— спакойна сказаў я,— Карла быў анёл. I мы паслалі яго да анёлаў, як належыць.
— Ціха,— адазваўся бацька.— Ну ідзі. He ўнось нянавісці ў дом. Яе і без таго хапае.
Маці абаперлася рукамі аб пліту і ціха дадала:
— Ідзі-ідзі. Табе тут, здаецца, не месца.
— Такі хлопчык,— насмешліва сказаў Антон.— Бравы салдат будзе. У першы ж дзень накладзеш у штаны. А страляць можна і ў спіну, ззаду, з-за вугла... Нуну... убачыш...
— Ты сапраўды наклаў у штаны першага дня,— спакойна адказаў я яму.— Нават не пачалося тады як след, а ты ўжо прыбег дадому, за печ.
Антон успыхнуў:
— Смаркач, ты мяне яшчэ папракаць будзеш!
— А чаму не? Такія смаркачы, як я, павінны былі ўзяцца за зброю, калі такія ваякі, як ты, наклалі ў штаны.
Ён грымнуў кулаком па стале і раз’юшана ўскочыў:
— Ты!.. Смаркач!..
Бацька таксама ўсхапіўся і растапырыў дрыготкія пальцы:
— Богам прашу... ціха... пачуе... наверсе... Марці...
Я ўстаў, а правую руку засунуў у кішэню.
— Няхай чуе,— адказаў я бацьку,— а мне што! Haro гэты неачэсаны дурань, гэты баязлівец абзываецца... Я прыйшоў развітацца...
Ад хвалявання я не мог гаварыць. Павярнуўся і
выйшаў у калідор. Феламена ўскрыкнула. Я грымнуў знадворнымі дзвярыма і ўжо ў садзе, адчуўшы, што ўвесь дрыжу, стаў, каб супакоіцца. А ў гэты момант пачуліся гулкія крокі па калідоры. Я адышоў у цень і дастаў гранату. Дзверы расчыніліся, і на парозе паказаўся Антон. У руках ён трымаў нешта прадаўгаватае — можа, сякеру, а можа, палена — і крыкнуў:
— Дзе ты, сукін сын?
Сам не помню, як я кінуў гранату. Яна ўпала на прыступку. Антон адскочыў за дзверы, а сам я схаваўся за вугал. Калі грымнула, наверсе з трэскам расчынілася акно, і пабітае шкло са звонам пасыпалася на балкон. Я прыклаў руку да губ, толькі цяпер зразумеўшы, што нарабіў. Зусім не было сілы. Ледзь дапоўз да суседавага плота — у Тртнікаў сад ісці не хацеў. Нехта голасна закрычаў. Я перакульнуўся цераз плот і падумаў, што гэта крычыць не паранены. У Ганніным акне з’явілася цёмная постаць і хутка знікла. Я ляжаў на траве, не зважаючы на небяспеку, і плакаў. Мяне душыў сорам, я разумеў, што так нельга было рабіць. Бегалі і крычалі салдаты. Гэта іх паклікаў са свайго акна Віторыо Марці. Пад’ехала таксама машына. Салдаты пачалі шнырыць па садзе — на шчасце, без ліхтароў. Некалькі разоў яны падыходзілі да плота, а мне і ў галаву не прыйшло, што трэба адпаўзці. Праўда, я хацеў прыўстаць і глянуць цераз плот, але не змог. Неўзабаве з нашага дома пачуўся крык, тупат і хрыплы голас Віторыо Марці. У вокнах загаралася і тухла святло. Я, абапіраючыся на локці, адпоўз ад плота і залёг так, каб бачыць вуліцу. Прайшла цэлая вечнасць, пакуль гвалт у доме прыціх. Я бачыў, як маіх гналі да машыны — першы ішоў бацька, за ім Феламена з маткай, а ззаду Антон.
Мне стала крыху лягчэй. Я падняўся, прыхіліўся да дрэва і абняў яго, як чалавека. У гэты час выйшаў Віторыо Марці, зачыніў веснічкі і з пісталетам у руцэ
вярнуўся ў дом. Загарэліся фары машыны, на вуліцу ўпалі белыя снапы святла. Было чутна, як Марці грукае ў доме — тушыць святло, замыкае дзверы. Я кусаў сабе губы, думаючы пра строгія акуляры Тыгра. Потым па дрэве апусціўся на зямлю і прыціснуўся да ствала.
Так, падумалася, Кайфежаў свет разбураецца. Дом — пусты, цёмны, нямы — глядзеў на мяне з цемры, быццам пачварны дакор. He ведаю, пра што я думаў тады яшчэ. Выціраў слёзы, якія ліліся па шчоках, а з галавы не выходзіла думка, што ж будзе заўтра. Як увогуле паказацца на вочы людзям? А ў гэты час хтосьці ціха клікаў мяне: «Ніка! Ніка!» Я пачуў, але прытаіўся. Гэта былі Ганна і Марыя. Яны хадзілі каля плота і напаўголаса гукалі ў цемру: «Ніка!» Я чакаў, каб яны хутчэй пайшлі. У сабе я адчуваў толькі пустату. Магчыма, гэта быў голад. Я перапоўз у Тртнікаў сад і залез на плеценае крэсла ў альтанцы. He думаў ні пра Марыю, ні пра Ганну, ні пра тое, што яны хвалююцца за мяне. He цікавіў мяне і дом па той бок плота. Ад слёз пякло вочы, я моцна заплюшчыў іх і чакаў, каб хутчэй прыйшоў сон. Калі заснуў, не ведаю, мабыць, пад раніцу, бо недзе ў суседзяў заплакала дзіця.
Пакой быў вялікі, пусты, незвычайны, нейкі нерэальны. На канцы стала ў шапцы і з кілішкам віна перад сабою сядзеў Ёсіп і гладзіў свае жоўтыя вусы. Поруч з ім, з правага боку, сядзеў Алеш, а з левага — Пэпі. Далей, з абодвух бакоў — Тыгр, Касіяпея, Марыя, Тртнік, Мефістофель, Звезда, Леапард, Люлек, Ціхаход, Цвыркун, Дэмасфен і многа іншых людзей, знаёмых і такіх, што я ніколі не бачыў. Нас было многа, і ўсе мы, быццам школьнікі, трымалі рукі на стале перад сабою. Пакой быў цёмны — ні вокнаў, ні лямпы, толькі ў самым канцы, далёка ад нас, расчыненыя дзверы. Перад тымі дзвярыма — чорная паласа цемры, нібы прадон-
КНІГІ ОНЛАЙН
