Памінкі
Бена Зупанчыч
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 248с.
Мінск 1983
Марыя глядзіць на мяне і ўсміхаецца.
— Здаецца, настрой у цябе палепшаў?
— Ага,— адказваю, не расплюшчваючы вачэй.— Я ведаў, што ты мяне супакоіш. Побач з табою я — дзіця. Бездапаможнае. Спакойнае. Добрае. Вось так і ляжаў бы.
Хоць і з заплюшчанымі вачыма, адчуваю, што Ма-
рыя блізка. Я мог бы адчуваць гэта нават страціўшы зрок, нават не ведаючы, што яна недзе побач. Нешта ўнутры падказвала б, далёка яна ці блізка, стаіць ці рухаецца. Мог бы нават сказаць, як яна трымае рукі, куды глядзіць. Дакрануўшыся рукою, вызначыў бы настрой — вясёлая яна ці сумная. А дакрануўшыся губамі, сказаў бы, апаліла яе сонца ці абадзьмуў вецер. I, здаецца, не памыліўся б ніколі.
Па вадзе заплёскалі вёслы. Дробныя пырскі даляцелі аж да нас. Марыя ўздрыгнула. Я расплюшчыў вочы — навокал усё такое сонечнае, зялёнае, чыстае і спакойнае. Прыгладзіў валасы, засмяяўся і спытаўся ў Марыі:
— Я нічога недарэчнага не казаў? He? Значыць, толькі думаў. Давай весяліцца, Марыя! Пайшлі ў ваду! і
Я ўстаю, падыходжу да вады і ныраю. Марыя ўбягае ў ваду ў тым самым месцы, дзе я нырнуў, калі за мною яшчэ не разышліся кругі. Я вынырваю каля другога берага. Адпырхваюся, адкідаю з вачэй мокрыя валасы і чую, як Марыя гукае:
— Ніка! He пакідай мяне адну!
У голасе непадробленая жаласлівасць, страх. I я імгненна апынаюся побач. Мы разам плаваем, пырскаемся вадою. Марыя весела вішчыць, калі я пляскаю далонямі па вадзе і пырскі ляцяць проста ёй у вочы. Яна затуляецца рукою і радасна смяецца, убачыўшы маленькія вясёлкі, якія прападаюць так імгненна, як і ўзнікаюць. Потым, шкадуючы Марыю, я дазваляю ёй пырскаць на мяне. I прыкідваюся, што вада залівае вочы, што гэта не даспадобы, што страшна. А папраўдзе мне вельмі прыемна.
3 вады мы выходзім пакрытыя гусінай скурай. Я лажуся побач з Марыяй, кладу галаву ёй на грудзі і прыслухоўваюся, як б’ецца яе сэрца. Так я ніколі яшчэ не рабіў. Чакаю, што скажа Марыя. Чакаю, што
яна адсунецца. Чакаю, што пачне кружыцца галава. Яе сэрца стукала, нібы маленькі гадзіннік. Толькі час знік. Адляцеў некуды і пакінуў нас удваіх.
Біццё яе сэрца мне быццам бы знаёмае. Кожны штуршок нешта кажа. Спачатку я не разумею іпто і прыслухоўваюся ўсім целам. А Марыя расказвае мне маленькую аповесць пра сны наяве. Я не расплюшчваю вачэй, каб лепш уявіць сабе. Бацька завёз яе веласіпедам на Врхніку, да Мачылніка. Стаміўшыся, яны сядаюць на траву. Марыя прагаладалася. Бацька рэжа булачкі і мажа іх маслам. Яны перакусваюць і п’юць ваду з ручая, які цячэ з-пад скалы. Вада цурчыць, нібы спявае, і блішчыць на сонцы. Марыі здаецца, што яна можа выпіць усю Любляніцу. Знаходзяць зручнае месца, Марыя кладзецца на жывот і прагна сёрбае з ручая, а бацька трымае яе за ногі. Ух, якая вада — халодная, чыстая, празрыстая! Нават серабро не бывае такое!
Марыя п’е, разглядае зіхоткую паверхню вады і раптам адчувае, што плыве, што яе кудысьці адносіць. Затаіўшы дыханне, яна забываецца, што не напілася, адно глядзіць на ваду і чуе, як моцна б’ецца сэрца. Ці сапраўды можа гэтак закруціць чалавека? Калі ўжо здалося, што зусім закруціла, Марыя апусціла твар у Bafly, і цуд скончыўся. Быццам нічога і не было. Аднак гэта доўга не выходзіла з галавы. Тады яна была малая, не магла зразумець, як гэта можа быць. Няўжо праўда ўсё тое, што ў казках? А калі праўда, дык чаму гэта называюць казкамі? Так яна і казала бацьку. Той смяяўся і называў яе круцігалоўкай. А ёй вельмі хацелася, каб цуд паўтарыўся. I калі ўвечары вярталіся дадому, яна пераконвала сябе, што яны з бацькам стаяць нерухома на адным месцы, а дарога, дамы, дрэвы, неба — усё ляціць ім насустрач. Ляціць міма, не датыкаючыся... «I думаеш, пераканала? He, нічога не выйшла...»
Ён падышоў зусім нячутна.
— Прывітанне!
Марыя хутка прыбралася і ўсміхнулася:
— Прывітанне!
— А,— сказаў я, усё яшчэ лежачы з заплюшчанымі вачыма,— гэта ты, Цвыркун?
— Дык вы ведаеце адзін аднаго?
— Як не ведаць,— адказаў Цвыркун,— ужо год вучымся ў адным класе.
— Вось як! — засмяялася Марыя.
Я ўстаў і здзіўлена паглядзеў на яе.
— Што чуваць, Цвыркун?
— Ах,— уздыхнуў ён,— нічога добрага. Мар’яна забілі. Чулі ўжо?
— Чыталі ў апошнім нумары «Парачавальца»,— адказаў я.
— Мала іх, ён заставаўся амаль што адзін. Калі так і далей будзе, перамогі не даб’ёмся, бо «аднаго за аднаго» не расквітаемся. Гэтай зялёнай поскудзі як травы.
— He гэта галоўнае,— заўважыла Марыя.
Цвыркун прамаўчаў. Ён нервова скуб траву.
— Нешта ты як пабіты. Кепска што?
— Але,— прызнаўся Цвыркун,— чагосьці кепска мне. Замнога філасофствую. Ужо нават на зоры не Mary глядзець без болю. Мне цяпер нібы ўвосень. Аднойчы я задаў сабе такое пытанне: ці не падобныя людзі да планет, якія круцяцца вакол сонца? Гэтаксама рухаюцца, круцяцца, збліжаюцца і аддаляюцца. Часам сустракаюцца, але самі сабе шляху выбраць не могуць і таму зноў рухаюцца туды, куды накіроўваюць іх законы сусвету. Калі ўсё гэта так, дык я... дык я — толькі адна з гэтых планет, і мне ніколі не зблізіцца з сонцам.
Я сеў і з цікавасцю слухаў.
— He,— казаў мой сябар і разглядаў свае рукі з
травою,— не, сказаў я сабе, людзі не павінны быць як планеты. Людзі — сусветы, кожны сам па сабе. Самі выбіраюць сабе шлях, самі ствараюць законы. Такія сусветы — гэта я, ты, Ніка, і ты, Марыя, і мой бацька. Кожны мае нешта сваё, не падобны да іншых. Аднак пры ўсім гэтым я, здаецца, плаваю ў пустаце і не ведаю, куды мяне занісла. He, кажу сам сабе, нікуды мяне не павінна заносіць. Я павінен быць сусветам, а калі сустракаюцца два ці некалькі да яго падобных, трэба, каб гэта сапраўды была сустрэча сусветаў. Якой ёй быць, вырашу я сам. Я лёгка захапляюся, лёгка пачынаю ненавідзець, лёгка сумую, лёгка мару. Гэта маё права, аднак мой абавязак — разумна ставіцца да ўсяго гэтага. Усё ж такі...
— Усё ж такі не нішчы травы,— папрасіла Марыя.
— Якое красамоўства! — усміхнуўся я.— Чаго толькі не наплёў. Дзе гэта ты бьіў, што так настроены?
— На пляжы. На тым беразе. Надакучыла аднаму. Пераплыў і выпадкова натрапіў на вас.
— I чаго бадзяешся тут,— раззлаваўся я не на жарты,— перашкаджаеш адпачываць добрым людзям?
— Сумна мне аднаму,— адказаў ён,— акрамя Taro, мы з Марыяй дамовіліся.
Марыя пачырванела і сказала:
— Цвыркун, ты...
— Што зробіш,— перабіў ён дзяўчыну і не ўсміхнуўся,— дамовіліся, і ўсё тут. Ты сказала прыйсці на Любляніцу, каб пазнаёміцца з хлопцам, якога варта было б звязаць з...
— Як табе не сорамна! — крыкнула Марыя.— Які брыдкі!
— Я прыйшоў як і мае быць,— спакойна гаварыў Цвыркун,— і вось, знайшоў тут гэтага старога гада з сёмага класа. Што ж, супакоіў я сябе, і гэта няблага. Наўрад ці будзе лепшая нагода злучыць іх. Шкада толькі, што не ўзяў епітрахілі.
Я глядзеў на яго і нічога не разумеў. Можна было смяяцца. А ён глядзеў на ваду і скуб траву. Твар яго ў гэты момант быў яшчэ больш памяты, як звычайна.
— Яно можна было б і шкадаваць,— паспрабаваў я падтрымаць размову.— Але не ўсё так, як табе здаецца. Справа ў тым, што Марыя мяне не кахае.
— Сціхні! — загадала Марыя і зноў неяк дзіўна ўсміхнулася.
— Пайшлі купацца?
— Што ж,— вяла згадзіўся Цвыркун,— пайшлі.
I мы ўтраіх пабеглі ў ваду. Плавалі, плёскаліся, пырскалі адно аднаму ў вочы. На чвэрць гадзіны адсюль знікла ўся рыба, і вайна таксама. Як толькі выйшлі на бераг, Цвыркун развітаўся:
— Бывайце! Ды глядзіце, не сварыцеся з-за мяне!
Мы ніцма ляжалі на пяску адно каля аднаго, паклаўшы галовы на рукі. Сонца яшчэ грэла, хоць і было ўжо далёка за поўдзень. Марыя выпрастала адну руку і паклала мне на патыліцу.
— Сярдуеш?
Я таксама працягнуў руку і пагладзіў яе па валасах.
— За што?
— Што не папярэдзіла, а хацела пазнаёміць з Цвыркуном.
— He, за гэта не сярдую. Ты ж не ўмееш хлусіць.
— Гэта праўда. Хіба толькі ў нейкай дробязі. Але ты сам вінаваты. Мог бы мне даверыцца.
— А якія гэта ў цябе дробязі?
— Якія? Такія, як тая, што сёння адбылася. Іншы раз хлусня — гэта і тое, што замоўчваецца.
— Сапраўды. Я вялікі лгун, бо да гэтага часу не расказаў таго, што павінен быў расказаць даўно.
— Што гэта? Чаго ты не расказаў?
Я ўсё яшчэ адчуваю яе маленькую далонь на сваёй
патыліцы і са страхам думаю: калі скажу, яна адразу знікне.
— Я быў у Ганны.
— Ну дык што?
— Я спаў з ёю.
Марыя нічога не сказала. Я толькі адчуў, што птушаня на маёй патыліцы ўздрыгнула і адляцела. Зноў пякло сонца, нясцерпна гарачае пасля прыемнага халадку ад Марыінай далоні.
— Праўда, адзін толькі раз. I прайшло пасля гэтага ўжо паўгода. Вось што я павінен быў табе расказаць.
Марыя маўчала. А я не адважваўся падняць галаву, каб паглядзець на яе.
— Гэта таму апошнім часам ты быў нейкі дзіўны? — пытаецца яна праз нейкі час. Голас у яе спакойны, але нейкі бясколерны.
— I таму таксама.
— А чаго ты да яе пайшоў?
— Ды каб ведаў! Можа, з-за цябе.
Мы зноў замоўклі, пачалі апранацца, бо сонца хілілася на захад. Нешта трэба было ёй сказаць, але што?
— Што гэта за купальнік у цябе? Летась быў другі.
— Тата падарыў на дзень нараджэння.
— А калі ў цябе дзень нараджэння?
Яна пачырванела і адказала:
— Сёння.
У яе сёння дзень нараджэння! Як назнарок. Між тым, яна ўжо апранулася, прычасалася і пайшла па беразе. Я пайшоў за ёю. Рака блішчала ў цёплым змроку, каля плаціны шумела вада. Вербы над ракою нагадвалі здалёк нейкія сумныя, змрочныя постаці, нібы помнікі над магіламі нечага мінулага. Мы вярталіся па Кракаўскім насыпе, той самай дарогай, што ішлі сюды. Марыя глядзела перад сабою, уперад. Твар у яе
спакойны, быццам застылы. Праходзячы пад разгалістымі каштанамі, я нечакана адчуў пад нагамі першае апалае лісце. Восень, падумаў я, у Любляну восень ніколі не позніцца.
Туманныя ранкі і ясныя дні. Туман і сонца адбіраюць зялёны колер у паркаў і лясоў. Час ад часу ідзе дождж, які збірае з вуліц пыл і змывае ў каналізацыю смецце. Ён яшчэ цёплы, сыпле паціху, вяла. Калі пойдзе крыху мацней, на прамытых вітрынах загараюцца адбітыя ад краёў хмары промні. Кроплі, што цякуць па іх, нагадваюць дзіцячыя слёзы.
На Брэзе, пад каштанамі, школьны базар. Гоман. Спрэчкі. Кнігі. Спрытныя хлопцы-перакупшчыкі купляюць кнігі за бесцань, а прадаюць даражэй і такім чынам зарабляюць сабе на падручнікі. Старэйшыя хлопцы мімаходзь пазіраюць на дзяўчат, падморгваюць і жартуюць намнога смялей, як тады, калі бьіваюць сам-насам. Дзяўчаты прыкідваюцца, што не заўважаюць заляцанняў, не чуюць свавольных зваротаў. Яны праходжваюцца, трымаючы адна адну пад руку, і шэпчуцца. Стракаты кірмаш маладосці, якой яшчэ не даводзілася думаць пра будучыню.
КНІГІ ОНЛАЙН
