Поўны збор твораў. Том 8
Мэмуарная проза
Васіль Быкаў
Памер: 576с.
Мінск 2009
Упершыню «Доўгая дарога дадому» друкуецца з нумарацы- яй разьдзелаў (117) і іх назвамі (паводле рукапісу і кампутар- най раздрукоўкі). Перад аўтарскімі ўстаўкамі ў тэксьце не падаюцца іх нумары, а сама ўстаўка вылучаецца прабеламі.
1 Вёска Бычкі Вушацкага раёну Віцебскай вобласьці.
2 Уладзімер Хведаравіч Быкаў (1888 - 1969).
3 Ганна Рыгораўна Быкава, у дзявоцтве Скрабатун (1888 - 1984).
4 «Вёска Бычкі была каля 2 км ад мяжы з Польшчай» - на той час там праходзіла дзяржаўная мяжа БССР і Польшчы.
5 У аўтарскім асобніку кнігі з тэкстам «Доўгай дарогі дадо- му» В. Быкаў у іншым месцы выкрасьліў наступны сказ: «Так доўжылася шэраг гадоў. Зімой — школа, летняй парой — праца ў калгасе. Адно лета пасьвіў коней, другое — пільнаваў калгас- ны сад. Ужо там пачытаў кніжак уволю, быў час, ды мала было кніжак. Памятаю, змушаны быў чытаць Салтыкова-Шчад- рына, які мне зусім не падабаўся. Мусіць, рана я за яго ўзяў- ся».
6 Янка Маўр (сапр. Іван Фёдараў, 1883-1971) - беларускі пісьменьнік.
7 Кніга Мікалая Астроўскага (1904-1936), расійскага пісьменьніка.
8 Іван Ганчароў (1812-1891) - расійскі пісьменьнік.
9 Іван Тургенеў (1818-1883) - расійскі пісьменьнік, паэт.
10 Міхась Зарэцкі (сапр. Міхаіл Касянкоў, 1901-1937) - беларускі празаік.
11 Цішка Гартны (сапр. Зьміцер Жылуновіч, 1887-1937) - беларускі пісьменьнік.
12 Платон Галавач (1903-1937) - беларускі празаік.
13 Дзьмітрый Мамін-Сібірак (сапр. Мамін, 1852-1912) - расійскі празаік і драматург.
14 Уладзімір Караленка (1853-1921) - расійскі пісьменьнік, грамадзкі дзеяч.
15Канстанцін Станюковіч (1843-1903) - расійскі пісьменьнік.
16 Мікалай Памялоўскі (1835-1863) - расійскі пісьменьнік.
17Аляксандр Шэльлер-Міхайлаў (1838-1900) - расійскі пісь- меньнік.
18 Міхаіл Лермантаў (1814-1841) - расійскі паэт.
19 Іван Бунін (1870-1953) - расійскі пісьменьнік.
20 Аляксандр Пушкін (1799-1837) - расійскі паэт.
21 Іван Строд (1894-1938) - расійскі пісьменьнік.
22 Уладзімір Май-Маеўскі (1867-1920) - расійскі пісьменьнік
23 Міхаіл Асоргін (1878-1942) - расійскі пісьменьнік
24 Вылучаны прабеламі фрагмэнт друкуецца паводле рукапіс- нага непранумараванага дадатку. Устаўлены ўкладальнікам тому.
25 Два папярэднія абзацы дадатку ў кніжную публікацыю не ўвайшлі і пасьля рукапісу ў кампутарнай раздрукоўцы былі дапраўленыя аўтарам. Далей прыводзіцца рукапісны тэкст дзе- ля параўнаньня: «Страты былі аграмадныя, кулямётным агнём у стэпе выбівалі роты за колькі гадзін. Падалі забітыя, не ўставалі параненыя. Кідацца, ратаваць каго было нелыа - тое была справа санінструктараў. Яны ж клапаціліся, каб адвезьці параненых у тыл (вядома, цяжкіх, лёгкапараненыя выбіраліся з-пад агню самі). Нелыа было пакінуць ланцуг, каб уратаваць каго, калі нават зь сяброў - тое ўважалі як спробу ўхіліцца ад бою. Цяжкапараненыя сыходзілі крывёю і гінулі дзе-небудзь у кукурузе. Лёгкапараненыя, калі марудзілі ці не маглі хутка выбрацца, апыналіся параненымі другі раз ці наогул забітыя. Мой сяржант, паранены ў нагу, перад адпраўкай у тыл хацеў закурыць і счакаў, пакуль ягоны баец прынясе яму цыгарку, ды атрымаў кулю ў жывот. Ня ведаю, ці давезьлі яго да санчасьці.
Хаваць забітых нам не даводзілася, забітых звычайна пакі- далі на тым месцы, дзе іх забіла. He было калі і не было як пад агнём зь імі валэндацца. Старэйшыя камандзіры ўсё гналі “Уперад!”. Хавалі ў тыле адмыслова створаныя для таго “паха-
ронныя каманды”. Яны капалі брацкія магілы, сьцягвалі трупы. Распраналі іх, зьбіралі зброю. I закопвалі. Забітых улічвалі у штабе, складалі сьпісы. Але тое зусім ня значыць, што у магі- лах ляжаць паводле сьпісу. Часам магло быць, што ляжаць зусім іншыя».
26 Аповесць «Мёртвым не баліць» Васіля Быкава.
27 Апошнія тры словы (сказ) у кампутарнай раздрукоўцы выкрасьленыя аўтарам.
28 Абрэвіятура ад «сьмерць шпіёнам». Разьбіўка ў тэксьце тут і далей аўтара.
29 Стралковая дывізія.
30 «Праклятая вышыня» - назва аповесьці В. Быкава.
31 Назва аповесьці В.Быкава.
32 Твор Ф. Ніцшэ.
33 Назва аповесьці В. Быкава.
34 Камандны пункт.
35 Ад «нстребнтельный протнвотанковый полк».
36 Гэты і папярэдні абзацы друкуюцца ўпершыню паводле аўтарскай кампутарнай раздрукоўкі.
37 Ад «протнвотанковый оборонлтельный район».
38 Вячаслаў Кандрацьеў (1920-1993) - расійскі пісьменьнік.
39 Леў Талстой (1828-1910) - расійскі пісьменьнік.
40 Апавяданьне В. Быкава.
41 Ад «наблюдательный пункт».
42 Аповесьць В. Быкава.
43 Беларуская савецкая энцыкляпэдыя.
44 Савецкай арміі.
45 Назіральныя пункты.
46 Камандныя пункты.
47 Памочнік начальніка штабу.
48 Кантрольна-прапускны пункт.
49 Абзац друкуецца ўпершыню паводле дадатку ў аўтарскай кампутарнай раздрукоўцы. Апошні сказ аўтарам выкрасьлены.
50 Ваенна-прамысловага комплексу.
51 Эмануіл Казакевіч (1913-1962) - расійскі пісьменьнік.
52 Уладзімір Памяранцаў (1907-1971) - расійскі пісьменьнік, крытык.
53 Ганна Ахматава (1889-1966) - расійская паэтэса.
54 Міхаіл Зошчанка (1895-1958) - расійскі пісьменьнік.
55 Вячаслаў Шышкоў (1873-1945) - расійскі пісьменьнік.
56 Парушэньне ў працы сэрца.
57 Сказ у кампутарнай раздрукоўцы выкрасьлены. Наступны абзац друкуецца ўпершыню паводле аўтарскай уклейкі ў зга- даную раздрукоўку.
58 Абзац друкуецца ўпершыню паводле аўтарскага дадатку ў кампутарную раздрукоўку.
59 Партыйная школа (тагачасная вышэйшая навучальная ўста- нова пад апекаю ЦК Кампартыі).
60 Чатыры папярэднія сказы тэксту - ад «Ні Талстой, ні Горкі, ні Бунін...» да «...ці так ужо шмат набраў там у галіне літаратуры.» у кампутарнай раздрукоўцы выкрасьленыя аўта- рам.
61 Абзац друкуецца ўпершыню паводле аўтарскай уклейкі ў кампутарную раздрукоўку.
62 Ад «Всеросснйскнй государственный ннстнтут кіінема- тографнн».
63 Словы «выхаванцаў Белдзяржунівэрсытэту» выкрасьле- ныя аўтарам у кампутарнай раздрукоўцы.
64 Іван Мележ (1921-1976) - народны пісьменьнік Бела- русі.
65 Макар Пасьлядовіч (1906-1984) - беларускі празаік.
66 Пятрусь Броўка (1905-1980) - народны паэт Беларусі.
67 Аркадзь Куляшоў (1914-1978) - народны паэт Беларусі.
68 Іван Гутараў (1906-1967) - беларускі літаратуразнаўца.
69 Іван Шамякін (1921-2004) - народны пісьменьнік Бела- РУСІ-
70 Уладзімір Карпаў (1912-1977) - беларускі літаратура- знаўца, празаік.
71 Янка Брыль (1917-2006) - народны пісьменьнік Бела- русі.
72 Вячаслаў Адамчык (1933-2005) - беларускі празаік.
73 Аляксей Кулакоўскі (1913-1986) - беларускі пісьменьнік.
74 Аповесць А. Кулакоўскага «Дабрасельцы» была апубліка- ваная ў часопісе «Маладосць» у 1958 г., № 5.
75 Маецца на ўвазе падрыхтоўка А. Кулакоўскім кнігі тага- часнага старшыні Вярхоўнага Савету БССР В. Казлова.
76 Два папярэднія абзацы друкуюцца ўпершыню паводле аў- тарскай уклейкі ў кампутарную раздрукоўку.
77 Уладзімер Дамашэвіч (нар. у 1928) - беларускі празаік.
78 Аповесьць В. Быкава «Жураўліны крык» упершыню была апублікаваная ў 1960 г.
79 У кампутарнай раздрукоўцы слова «клопату» напісана за- мест выкрасьленага «радасьцяў».
80 Далей аўтарам у тэксьце кнігі простым алоўкам была пазначаная ўстаўка № 18, якая часткова паўтаралася вышэй (гл. зноску 76), аднак яе канцоўка была адрознай. Прыводзім дадатак цалкам:
«Недзе па гэтым часе у часопісе “Маладосьць” зьявілася новая аповесьць яе рэдактара Аляксея Кулакоўскага пад назо- вам “Дабрасельцы”. Твор гэты быў вельмі рэалістычны ў сваім паказе існаваньня беларускай вёскі ў пасьляваенны пэрыяд. Ва ўсякім выпадку, паводле праўдзівасьці нічога падобнага да яго ў нас не было. Але менавіта тьм аповесьць і напалохала партый- нае кіраўніцтва, якое хутка паказала сваю ўладу. У партыйных газэтах зьявіліся разгромныя артыкулы на аповесьць, рэдактар быў зыіяты з пасады. Аднойчы, будучы ў Менску, мы з Кар- пюком вырашылі зайсьці да яго, каб выказаць сваё захаплень- не творам і паспачуваць. Памятаю, Кулакоўскі быў у сваім кабінэце (час быў на сконе дня), Карпюк яму сказаў, што мы думаем, і раптпам Кулакоўскі стаў абвяргаць нашую ацэнку, сказаў, што ідэя аповесьці памылковая, што ён шкадуе, што яе напісаў, бо ён - шчыры камуніст і прагне ва ўсім памагаць партыі.
Мы з Карпюком выйшлі ад яго, бы зьеўшы мыла, і Карпюк доўга пляваўся ўсю дарогу - называецца, паспачувалі. Ен на- ват не падзякаваў нам».
81 Аляксей Зьвераў (1939 2003) - расійскі філёляг, кры- тык.
82 Павел Кавалёў (нар. у 1912) - беларускі перакладчык, празаік.
83 Кніга В.Быкава «Ход канём» выйшла ў бібліятэчцы часо- піса «Вожык» у 1960 г.
84 Іван Калесьнік (1932-1979) - беларускі паэт.
85 Штотыднёвік «Літаратура і Мастацтва».
86 Раман Сабаленка (1907-1975) - беларускі паэт.
87 Аповесьць «Жураўліны крык» упершыню выйшла ў Baconice «Маладосць» (1960, № 2), у асобным выданьні - у 1960 г.
88 Мікола Татур (нар. у 1919) - беларускі перакладчык, паэт.
89 Сказ друкуецца ўпершыню паводле аўтарскага рукапісна- га дадатку ў тэкст кампутарнай раздрукоўкі.
90 Міхась Васілёк (Міхась Восіпавіч Касьцевіч) (1905-1960) - беларускі паэт.
91 Васіль Быкаў быў прыняты ў Саюз пісьменьнікаў у 1959 г.
92 Абзац тэксту друкуецца ўпершыню паводле аўтарскага да- датку ў тэкст кампутарнай раздрукоўкі.
93 Эрнэст Хэмінгуэй (1899-1961) - амэрыканскі пісьменьнік.
94 Абзац тэксту друкуецца ўпершыню паводле аўтарскай уклейкі ў тэкст кампутарнай раздрукоўкі. Разьбіўка аўтара.
95 «В окопах Сталннграда» (1946) — аповесьць расійскага празаіка Віктара Някрасава (1911-1987), вымушанага эмігра- ваць у Францыю (у 1974 г. быў пазбаўлены савецкага грама- дзянства).
96 Рыгор Бакланаў (сапр. Фрыдман, нар. у 1923) - расійскі пісьменьнік.
97 Аповесьць В. Быкава «Трэцяя ракета» была апублікава- ная ў 1962 г. - у часопісе «Маладосць» (№ 2) і ў кніжным выданьні.
98 Ірына Міхайлаўна Суворава (Быкава), якая стала пісьмень- ніку жонкай.
99 Пімен Панчанка (1917-1996) - народны паэт Беларусі.
100 Алесь Адамовіч (1927-1994) - беларускі празаік, літарату- разнаўца, грамадзкі дзеяч.
101 Аляксандр Твардоўскі (1910-1971) - расійскі паэт, рэдак- тар «Нового мнра» (1950-1954, 1958-1970). Паходжаньнем зь беларускай Смаленшчыны.
102 Аповесьць Аляксандра Салжаніцына.
103 Артыкул «Героі ці ахвяры лёсу?» Нічыпар Пашкевіч апуб- лікаваў у «ЛіМе» 27 чэрвеня 1961 г.
КНІГІ ОНЛАЙН
