Поўны збор твораў. Том 8
Мэмуарная проза
Васіль Быкаў
Памер: 576с.
Мінск 2009
235 Мікола Прашковіч (1932-1983) - беларускі літаратура- знаўца, крытык, перакладчык. У 1974 г. звольнены з Акадэміі навук БССР, разам з «акадэмічным асяродкам».
236 Анатоль Вярцінскі (нар. у 1931) - беларускі паэт, пера- кладчык.
237 Анатоль Грачанікаў (1938-1991) - беларускі паэт.
238 Неўзабаве - генэральны сакратар ЦК КПСС і кіраўнік СССР.
239 Цытата з дакладу Ю. Андропава прыводзіцца ў рукапісе з газэтнай цытаты (выразка з газэты - верагодней за ўсё “Народ- най волі” - прыклееная В.Быкавым на тэкст).
240 Аповесьць «Сотнікаў» была завершаная ў ліпені 1969 г.
241 Фёдар (у іншым варыяньце «Доўгай дарогі дадому» - Хведар) Яфімаў (Гл. зноску 185) нарадзіўся ў 1933 г. Паэт, перакладчык беларускай паэзіі і прозы на расійскую мову, крытык, публіцыст. У 1968 г. быў выключаны з кампартыі за выступленьне на аб’яднаным партсходзе творчых саюзаў БССР супраць савецкага ўмяшаньня ва ўнутраныя справы сацыяліс- тычных краін і супраць цэнзуры. У часы ганеньняў на А.Сал- жаніцына публічна выступіў у ягоную падтрымку. Член Саюза беларускіх пісьменьнікаў з 1962 г.
242 Пімена Панчанкі.
243 Ірына Міхайлаўна Быкава.
244 «Ленннградскнй государственный уннверснтет».
245 ВАК - Вышэйшая атэстацыйная камісія.
246 Кніга Л. Геніюш «Невадам з Нёмана» выйшла ў Мінску ў 1967 г.
247 Анатоль Іверс (сапр. Іван Міско, 1912-1999) - беларус- кі паэт.
248 Леў Талстой (1828-1910) - расійскі пісьменыіік.
249 Тры папярэднія словы дапісаныя аўтарам простым алоў- кам на экзэмпляры кніжнай публікацыі.
250 Валянціна Шчадрына - кансультантка СП СССР па бе- ларускай літаратуры.
251 Анатоль Вялюгін (1923-1999) - беларускі паэт, пераклад- чык.
252 Барыс Сачанка (1921-1995) - беларускі празаік.
253 Міхаіл Салтыкоў-Шчадрын (1826-1889) - расійскі пісь- меньнік.
254 Беларуская савецкая энцыкляпэдыя.
255 У кампутарнай раздрукоўцы было пазначана і прозьвішча - Рудак, а прозьвішча гродзенскага падпалкоўніка паўсюдна перапраўленае з «Любавінкін» на «Дубавінкін».
256 Разьбіўка аўтара.
257 Бэртольд Брэхт (1898-1956) - нямецкі паэт, драматург.
258 Барыс Кіт (нар. у 1910) - беларускі пэдагог, навуковец.
259 Аповесьць «Абеліск» была завершаная ў 1971 г.
260 Першая публікацыя «Абеліску» - у часоп. «Маладосць» (№9, 1971 г.).
261 У «Новом мнре» «Абеліск» апублікаваны ў 1972 г.
262 Мікола Пашкевіч (1938-1972) - беларускі пэдагог.
263 Бакланов Г. Нмена на обелнске // Комсомольская прав- да, 1972, 11 марта.
264 Аповесьць «Дажыць да сьвітаньня» была завершаная ў 1972 г. Першая публікацыя - у часоп. «Маладосць» (№1, 1973 г.).
265 Уладзімір Багамолаў (1926-2003) - расійскі пісьменьнік.
266 Сяргей С. Сьмірноў (1915-1976) - расійскі пісьменьнік.
267 Наіль Бікенін (1931-2007) - расійскі татарскі філёзаф, журналіст.
268 Месца забойства бальшавікамі польскіх вайскоўцаў.
269 Б.Сачанка атрымаў Дзяржаўную прэмію БССР у 1982 г.
270 В. Быкаў атрымаў Дзяржаўную прэмію СССР у 1974 г. за аповесьці «Абеліск» і «Дажыць да світання».
271 Пятрусь Макаль (1932-1995) - беларускі паэт.
272 Мікола Гамолка (нар. у 1922) - беларускі пісьменьнік.
273 Якуб Колас (1882-1956) - народны пісьменьнік Бела- русі.
274 Анатоль Белы (нар. 1939) — старшыня клюбу «Спадчы- на», уладальнік і дырэктар Музэя выяўленчага мастацтва ў Старых дарогах.
275 Лаўрэнцій Цанава (сапр. Джанджгава) - кіраўнік карных органаў БССР да 1951 г.
276 Кіраўнікі СП СССР.
277 Павел Нілін (1908-1981) - расійскі пісьменьнік, драма- тург.
278 Андрэй Малянкоў - сын Георгія Малянкова, які ў 1930- я гг. займаў кіраўнічыя пасады ў ВКП(б).
279 Мікіта Хрушчоў — савецкі палітычны і дзяржаўны дзе- яч, першы сакратар ЦК КПСС (1953—1964), старшыня Савета міністраў СССР (1958—1964). Ініцыятар разьвянчаньня куль- ту асобы I. Сталіна.
280 Лаўрэнцій Берыя - кіраўнік карных органаў СССР да 1945 гг.
281 Андрэй Макаёнак (1920-1982) - народны пісьменьнік Беларусі, драматург.
282 Ігар Дзядкоў (1934-1994) - расійскі літаратурны кры- тык, дасьледчык творчасьці В. Быкава.
283 Венядзікт Ярафееў (1938-1990) - расійскі пісьменьнік.
284 Разьбіўка аўтара.
285 Міхаіл Суслаў - адказны за ідэалёгію ў ЦК КПСС у 1955-1982 гг.. “
286 Валянцін Распуцін (нар. у 1937) - расійскі пісьменьнік.
287 Вылучаны прабеламі абзац друкуецца ўперіпыню паводле аўтарскай кампутарнай раздрукоўкі. У папярэдняй публікацыі (часопіс «Дзеяслоў») ён апублікаваны паводле рукапісу ў на- ступным варыяньце: «Напачатку перабудовы пісьменьнікі сталі часьцей выязджаць за мяжу - на розныя кангрэсы, канферэн- цыі, сустрэчы, вядома ж, па запрашэньні таго боку і за ягоны кошт. Уласнага кошту звычайна мелі 30 % сутачных, што скла- дала такую драбязу, з якой было сорамна зайсьці дзе ў кавяр- ню. Неяк у Ня.меччыну паехала вялікая пісьменьніцкая група, сярод якой быў і Адамовіч, што мяне дужа ўсьцешыла. Пасьля доўгага карантыну ў Менску. Саша пачуваўся вельмі спрыяль- на за мяжой сярод маскоўскіх сяброў, заўжды быў у цэнтры ўвагі, распавядаў, спрачаўся, жартаваў. На паседжаньнях заўж- ды браў слова і гаварыў дужа разумна, гаспадары пранікаліся да яго павагай. Аднойчы, здаецца ў Кілі, выступаючы перад маладзёжнай аўдыторыяй, адказваў на пытаньні з залы. I на запыт пра тое, ці праўда, што ў Маскве моладзь не злоўжывае наркотыкамі, а болей чытае кніжкі, сказаў, што справа палягае
маладзёжнай аўдыторыяй, адказваў на пытаньні з залы. I на запыт пра тое, ці праўда, што ў Маскве моладзь не злоўжывае наркотыкамі, а болей чытае кніжкі, сказаў, што справа палягае ў тым, ш т о чытаць. Часам лепш не чытаць, а займацца чым весялейшым, бо кніжкі ў нас бальшынёй належаць да сацрэа- лізму. А на пытаньні адной феміністкі сказаў, што ён ня можа падтрымаць фемінізм, бо чуў, што маладая феміністка, калі ёй уступілі праход у дзьвярох, прайшла першай, але павярнулася і ляснула па шчацэ таго, хто ёй уступіў. Бо яна за раўнапраўе, а тая ўступка - ёсьць прыніжэньне жанчыны.
У зале ўсчаўся гвалт, феміністкі паўскоквалі з месцаў, кіну- ліся да сцэны, мы з Адамовічам змушаныя былі ратавацца праз чорны ход, і да самага гатэлю за намі беглі разьятраныя жан- чыны ды іхнія мужчыны. У гатэлі я сказаў Адамовічу, што болей з ім не пайду на гэтыя шоу, бо не хачу прыносіць сябе ў ахвяру гэткае публіцы».
288 Сяргей Міхалкоў (нар. у 1913) - расійскі дзіцячы паэт. 289 Генрых Бёль (1917-1985) - нямецкі пісьменьнік.
290 Разьбіўка аўтара.
291 Гейна Кіпхард - нямецкі празаік.
292 Л. Леўчаў - балгарскі пісьменызік.
293 Тэкст ад сказу «Я заўжды зь вялікай цікавасьцю чытаў тое нешматлікае зь ягонай публіцыстыкі, што паяўлялася на расейскай мове.» і да «За ім памёр і наш апякун Генрых Бёль.» друкуецца ўпершыню паводле аўтарскай уклейкі ў кампутар- ную раздрукоўку.
294 Іён Друцэ (нар. 1928) - малдаўскі пісьменьнік.
295 Мікалоюс Канстанцінас Чурлёніс (1875-1911) - літоўскі мастак і кампазытар.
296 Альбэрт Швэйцар (1875-1965) - нямецкі філёзаф.
297 Валерый Раеўскі (нар. у 1939) - беларускі тэатральны рэжысэр.
298 Алег Яфрэмаў (1927-2000) - расійскі актор, галоўны рэжысэр МХАТу (1970-2000).
299 Аляксандр Вампілаў - расійскі драматург.
300 Уладзімер Высоцкі (1938-1980) - расійскі паэт, актор, бард.
301 Стваральнік і мастацкі кіраўнік маскоўскага Тэатра на Таганцы.
302 Юрый Каракін (нар. у 1930 г.) - расійскі пісьменьнік. 303 Уладзімір Дзядюшка (1905-1973) - беларускі актор.
304 Карл Густаў Юнг (1876-1961) - швайцарскі псыхоляг.
305 Мікалай Бярдзяеў (1874-1948) - расійскі філёзаф.
306 Іяган Вольфганг Гётэ (1749-1832) - нямецкі паэт.
307 Казімір Малевіч (1878-1935) - мастак-авангардыст.
308 Уладзімір Алоўнікаў (1919-1996) - беларускі кампазы- тар.
309 Ігар Лучанок (нар. у 1938) - беларускі кампазытар, на- родны артыст СССР.
310 Гл. зноску 163.
311 Так празвалі дом на вул. Кульман каля менскай Камароў- кі, у якім жыла творчая інтэлігенцыя.
312 Дзе знаходзілася кватэра В.Быкава ў Менску (цяпер вул. Максіма Танка).
3,3 В. Быкаў жыў у Фінляндыі са студзеня 1998 г. па чэр- вень 2000 г.
314 Французская камуністычная партыя.
313 Цытата ліста А. Салжаніцына да В. Быкава. (3 ліста А. Салжаніцына ад 21 студз. 1968 г. Дзяржаўны музэй гісторыі беларускай літаратуры. КП 10735/788).
316 Лісты А. Салжаніцына захоўваюцца ў Дзяржаўным музэі гісторыі беларускай літаратуры.
317 Сяргей Залыгін (1913-2000) - расійскі пісьменьнік.
318 Мсьціслаў Растраповіч (1927-2007) - расійскі піяніст.
319 Часопіс «Вопросы лнтературы».
320 Два папярэднія абзацы тэксту друкуюцца ўпершыню па- водле аўтарскай кампутарнай раздрукоўкі.
321 Далей у кампутарнай раздрукоўцы аўтарам выкрасьле- ныя наступныя сказы: «Асабліва ў тыя гады, калі на вярхох вырашалі, што са мной рабіць. Думаў, можа, адчэпяцца, пера- стануць заўважаць наогул. Як у творчых саюзах звычайна кіда- юць заўважаць людзей пуставатых, тых, што сьпіліся і нічога ня вартыя. Як у старыну не зважалі на дурных звар’яцелых юродзівых. Мяне такая роля мала шакавала і была прыдатная для абароны». Наступны сказ друкуецца ўпершыню паводле аўтарскай кампутарнай раздрукоўкі.
322 У новую менскую кватэру В. Быкаў усяліўся напрыкан- цы 1977 г.
323 Анатоль Сульянаў (нар. у 1927) - беларускі празаік.
324 Вадзім Кажэўнікаў (1909-1984) - расійскі пісьменьнік.
325 Агюшні сказ дапісаны аўтарам простым алоўкам на ста- ронцы кнігі «Доўгая дарога дадому».
326 Генадзь Бураўкін.
327 Ніл Гілевіч.
328 Курсіў аўтара.
329 А. Макаранка - савецкі пэдагог-наватар.
330 Штат у ЗША.
331 Маці В. Быкава памерла ў 1984 г.
332 Брат В. Быкава Мікалай памёр у 2000 г.
333 Аркадзь Куляшоў памёр у 1978 г.
334 Маецца на ўвазе кніга паэта пад такім назовам.
335 Джон Стэйнбэк (1902-1968) - амэрыканскі пісьменьнік.
336 Анатоль Анікейчык (1932-1989) - беларускі скульптар.
337 Мікалай Яроменка-старэйшы (1923-2000) - беларускі савецкі артыст.
338 У Піцундзе Быкавы адпачывалі ў 1981 г.
339 Браніслаў Спрынчан (1928-2008) - беларускі паэт, пера- кладчык.
340 Дырэктар выдавецтва.
341 Абзац тэксту друкуецца ўпершыню паводле аўтарскай кампутарнай раздрукоўкі. У кніжным выданьні ён быў у іншай рэдакцыі: «Калі б немцы былі разумнейшыя, далі беларусам зямлю і вярнулі ўласнасьць, дык і беларусы, мабыць, паводзілі б сябе інакш. Прынамсі, як літоўцы, латышы ці эстонцы. Як украінцы нарэшце. Аралі б зямлю, гадавалі дзяцей і плюнулі на бандыцкую партызанку. Тое, што побач нішчылі яўрэяў, іх ня надта турбавала — абы саміх не чапалі. Але ж зачапілі і саміх — пачалі паліць-нішчыць. У тым немцам дужа памагла партызанка — дала падставу. I запылалі хаты. Тут Гітлер са Сталіным былі ў адным хаўрусе, хаўрусе вынішчэньня. Тое, што недарабіў Сталін у 30-я гады, даканаў Гітлер на пачатку 40-х. Беларусь ляжала ў руінах. А затым пачалася эпапея ад- наўленьня».