Раз — шкілет, і два — шкілет
Франц Сіўко
Выдавец: Галіяфы
Памер: 344с.
Мінск 2019
Адзіны з дарослых, каму не даспадобы студэнтавы візіты, — наш бацька. Сам чалавек зацяты, ён лічыць практыканта занадта ўжо ўвішным у стасунках з людзьмі. “Далёка пойдзе”, — кажа, і вырак той гучыць як найвышэйшая ступень асуджэння найгоршай з чалавечых заганаў.
Маці заступаецца за Васю, болічыць, што гэта — звычайная зайздрасць сталага чалавека да болый паспяховага маладога. I, бадай, мае рацыю: бацька сам калісьці, пры Полыйчы, меў намер вучыцца на ветэрынара, і сям ’я нібыта сабрала ўжо грошы на вучобу, як увадначас парушыліся ўсе тыя амбітныя планы прыходам Саветаў.
На дварэ сквар, у хаце паўпрыцемак, у падпечак урэшце прабіваецца, прасіціўшыся праз шчэлкуў пласце таўшчэзнай наледзі на шыбіне, хісткі сонечны прамень. Ён такі кволы, што я баюся дыхнуць: а раптам
ён знікне? Час ад часу прамень перамячяецца ў цьмяны пасак, і тады ўсё чаўкола таксама ўвобміг цьмянее, вузее, але адчачасча робіцца ад таго яшчэ больш утульчым.
У падпечку цёпла, пахче сажаю і курычымі спражчеччямі-калткамі. Уласна, дзеля іх, калткоў, я ў тое падпечча і палез. Надоечы чуў, як цётка Адальфіна, Тонікава матка, жалілася маёй, што ачіяк не можа саўладаць са злыдушчаю звычкаю сына браць іху рот, і вырашыў сам паспытаць тое “смачноцце” ча зуб.
Усохлы, шэры, як агарак на кончыку бацькавай папяросічы, калток аддае серкаю. Гэтага дастаткова, каб спычіць даследзічы: маці ледзь не штодня перасцерагае мяне, барочь бог, не смактаць запалкі, бо “вунь адзін пасмактаў і атруціўся серкаю, сканаў”.
Ці праўдуяна кажа, ці не (можа, проста палохае), я че ведаю. Але страх сканаць у цёмчым, прапахлым цвіллю і курычымі пёрамі падпечку перасільвае цікаўнасць. Канаць мне че хочацца. Яўжо адчойчы бачыў, як качае чалавек, — відовішча че з прыемчых. Да таго ж і бацька з маці вось-вось павіччы вярчуцца з Т. з кірмашу, і што будзе, як заспеюць за гэткім саромчым зачяткам?
Сястра каторы раз за апошчія паўгадзічы высоўваецца са свайго пакоя, качычаю — чясклёпа! — хадою чабліжаецца да печы. Дзве крывыя, як камлі арэшыч-спарышоў у загумеччі, чагі заслачяюць і без таго скупы прамечь, спычяюцца часупраць лаза.
— Ясі? Скажу маме. — Голас яе абыякавы і, як заўжды, часмешлівы. Камлі зрушваюцца з месца, павольча зчікаюць, але праз колькі хвіліч з’яўляюцца зчоў.
— Сябрук твой, Точічак, цягчецца, от ужо ўдвух курычага гаўча чаясцёся!
Дзверы ляпаюць, уваходзіць Тонік. Ягоная грывастая галава ўсоўваецца ў лаз, і мне нічога не застаецца, як даць яму месца побач. Прызнавацца, чаму я ў падпечку, мне не хочацца, я ўтрапёна, аж да рэзі ўваччу, разглядаю патрушчаную шкарлупіну ад яйка, што нейкім цудам пазбегла курынае дзюбы і цяпер сіратліва боўтаецца ў куце на танюткай — і як дае рады ўтрымацца на ёй? — павуцініне.
— Каштаваў? — Тонікаў голас гучыць даверліва і разам з тым занадта гучна, каб яго не пачула сястра.
— Каштаваў, а як жа, — падае яна голас і здзекліва смяецца. —Але ж і смачна! Праўда?
— А ты адкуль ведаеш? — пераймаю я. — Ела?
— Вось яшчэ напрыдумляў! — Сястра абражана фыркае, цягнецца ў пакой.
— Тонюсь, Вася дома? — крычыць неўзабаве праз дзверы, і голас яе трымціць, як стомлены абрыдлым вісеннем праз усю зіму ліст на бэзіне пры акне.
—Дома! — крычыцьу адказ Тонік і тут жа амаль, размораны цеплынёй, засынае.
Я мкнуся перапаўзці праз ягонае нерухомае цела, але няўдала. Тонік прачынаецца ад майго дотыку, чапляецца спрасонку за руку, прыцягвае да сябе. Целы нашы судакранаюцца, і я чую ягонае няроўнае — няйначай, прастуда, — перарывістае дыханне.
— Зэ-энік... — кажа ён і яшчэ мацней прытуляецца да мяне. Я разумею, што ён трызніць, і колькі хвілін ляжу нерухома побач.
Зэнік — малодшы Тонікаў брат, два гады таму ён памёр, не даўшы рады выкараскацца з нейкай рэдкай сардэчнай хваробы.
Яляжу побач з Тонікамяшчэ колькі часу, а як толькі заўважаю, што ягонае цела мякчэе, паціху вызваляюся
з абдоймаў, сучуся па калячым, бы грудок пасля аблівахі, доле да лаза.
Мяне нясцерпна, да свербуў грудзях, вабіць маціца над бацькоўскім ложкам за перабойкаю. Я прабіраюся ціхутка за перабойку, ускокваю на ложак, трапляючы раз-пораз даланёйу павуцічу, шнару рукою па ійчэлцы паміж маціцай і столлю.
Сеткаложка занадта тугая, так і спружычіць пад нагамі, пагражае скінуць мяне на падлогу. Ад хваляваччя ды страху, што ўвойдзе ды заспее мяче тут, пры такой справе, сястра, цела маё ахопліваюць дрыжыкі. Як ча тое, парушычіча адрываецца ад падстолля, гайдаецца, матляецца перад вачыма, замічае пошукам.
Гумкі ча месцы, але ўжо іх че чатыры, як заўчора, а толькі тры. Зчікчечче адчой мче чезразумелае. Як чезразумелае, папраўдзе, і прызчачэчче тых гумак чаогул. Я бяру адчу, чадрываю, як і мічулы раз, абгортку.
Тугое колка абапал гумкі чагадвае абручык матчычых пяльцаў, толькі ійматпкроць мечшы. Сама гумка гладкая, з рудаватым адцеччем. Мче чамусьці прыходзіць у голаў думка ўздзець яе ча цвічок збоч маціцы. Але гумка такая далікатчая, такая точкая, што мче робіцца яе шкада. Я вымаю са шпалерычы голку, якою маці звычайча зашывае бэбахі, асцярожча праколваю гумку пасярэдзіче. Затым хуцечька кладу яе ча рачейшае месца ча маціцы.
Голка выслізгвае з маіх рук, з глухім шоргаччем падае ў проймічу між сцячою і ложкам. Я саскокваю ча падлогу, сучуся да падпечка.
Мче крыху че па сабе, здаецца, што я зрабіў штосьці вельмі кепскае. Я хачу вярчуцца зчоў да ложка, каб узяць папсавачую гумку, але згадка, што бацька,
мабыць, напярэдадні іх усе палічыў (з тыдзень таму я якраз выпадкова заспеў яго за гэткім заняткам), спыняе мяне.
Тонікусё яшчэ спіць, гэта мяне супакойвае. Да таго ж знадворку чуюцца крокі.
Практыкант Вася ўваходзіць у хату, дае “дзень добры ”. Ларыска выбягае на ягоны голас, удае ні то радасць, ні то здзіўленне, перарывіста, з прыдыхам хіхікае.
— Брат дома? — пытаецца Вася і праз хвіліну — мабыць, Ларыска паказала жэстам, дзе мы з Тонікам, — зазірае ў падпечак. — Паснулі, — кажа і сунецца следам за сястрою ў яе пакой.
Ціша, што ўсталёўваецца ў пакоі адразу ж, як толькі зачыняюцца за імі дзверы, здаецца мне падазронаю. Зрэшты, і ўчора, і заўчора было гэтаксама, але ж нічога благога там не здарылася. Абодва выйшлі з пакоя расчырванелыя, але задаволеныя, ні намёку на нейкае непаразуменне.
Я ўладкоўваюся на доле побач з Тонікам. I толькі пачынаю засынаць, як Вася выходзіць з пакоя сястры, накіроўваецца за перабойку.
Я чую, як рыпяць пад ягонымі нагамі маснічыны падлогі, праз хвілю-другую, угінаючыся, — спружыны ложка. Як ён cane, шнарыць рукамі па падстоллі, як урэшце саскоквае з ложка і крадзецца зноў у Ларысчыч пакой. Я кладуся побач з Тонікам і, злагоджаны цеплынёй, што зыходзіць ад сябравага цела, ды стомлены прыгодаю з гумкаю, імгненна засынаю.
Будзіць мяне голас бацькі. Я падымаю голаў і бачу пад сталом наўскос лаза яго валёнкі ў галёшах з разводамі ні то снегу, ні то солі на насах.
— О-от яны, гэтыя Саветы, — кажа ён і казыча даланёю нагу ніжэй калена. —Абы горш чалавеку зрабіць, абы горш...
Саветы — ягоўлюбёная тэма, я яшчэ не разумею, што гэта такое, ды і іншы клопат наўме: каб жа Ларыска не вымкнулася, не прагаварылася пра курыныя калты.
Лёгкая наўспамін, сястра ўсоўвае голаўу лаз.
— Ну, выспаліся, калтаеды? — кажа і матляе перад нашымі з Тонікам спэцканымі сажаю насамі гасцінцам ад дзядзькі Міхала і цёткі Шуры — пакункам цукерак “Кароўка” і дыхтоўнаю кніжкай з выяваю нясветнае прыгажосці палаца на вокладцы.
— Путкйн... Ска-зкй... сказ-кй, — чытае Тонік (я яшчэ не ўмею) і, прыўзняўшыся на жываце, выхоплівае кніжку з Ларысчыных рук.
— Штосьрі практыканта вашага сёння не бачна, — кажа яна і хітра —ліска дый годзе — пасміхаецца.
Што смех той — дачасны, смех—прадвесце драмы, ні сама яна, ні хто з нас яшчэ не ведае.
Кепскую навіну прыносіць Вася. Кепскую — для Ларыскі, бо выгляд самога практыканта на няшчаснага не выдае. Наадварот, ён ужо думкамі, здаецца, увесь у сваім горадзе. Тэрмін практыкі скончыўся, заўтра ён, злёгку рассыцелы на вясковым харчы, ад ’язджае.
Ларыска сядзіць моўчкі насупраць яго, але не плача: маці ў хаце, і паказваць свой адчай ніяк не выпадае. Яна сядзіць немаю зданню пры стале, слухае, як Вася апавядае пра гарадскія норавы. Слухае ды кусае ў роспачы вусны. I толькі калі Вася падымаецца, каб пайсці, не вытрымлівае, ускоквае з месца, кідаецца следам за ім на двор.
— Што гэта з дзеўкаю? — дзівіцца маці і хітае галавой. — Га?
Яна глядзіць на мяне, быццам чакае падказкі, што тут да чаго, але я маўчу. Мне шкада сястру, ды і таямніцу яе выдаваць не хочацца.
— Закахалася, можа ? Дурнічка! Трэба нам гэткі... усходнік!
Усходнік для маці — ці не горш за лаянку, усходнікаў яна не любіць ад таго часу, як раскулачылі перад вайною, пры першых Саветах, і звезлі некуды за Урал яе бацьку, майго дзеда.
— Знайшла кавалера! Лоб, бы калена, і вушы тырчком... Нашы мальцы не горшыя. Ані.
Ларыска вяртаецца з двара, ідзе ў свой пакой. Яе плечы паныла ўздрыгваюць у такт крокам, а таўстыя, з плямамі ад прадаўніх фурункулаў лыткі выдаюць яшчэ болый крывымі, як звычайна.
Што з сястрою нешта не так, я здагадваюся, ды не болый за тое: маці маўчыць, маўчыць і сама Ларыска. Нават прыезд дзядзькі Міхала, які жыве ў Т. і заўжды прывозіць нам з сабою безліч цацак і ласункаў, гэтым разам ні ў кога не выклікае энтузіязму.
Дзядзька робіць на фабрыцы, дзе толькі што распачалі выпуск нейкіх штучных нітак, і любіць пахваліцца, як там, на той фабрыцы, усё гожа ўладкавана. У фабрычнай краме ўсяго-ўсяго, а ў сталоўцы нават каньяку можна хапіць дзеля гумору падчас абедзеннага перапынку або пасля змечы. I ўсё танна, усё можна прыдбаць за капейкі. I наогул, калі верыць яму (а мы верым, канешне), усё ў Т. і яго ваколіцах лепей, яку нас. Смачнейшы хлеб, раўнейшыя дарогі, і соткі штогоду ніхто не перамервае, і быдла мож-
на на вёсцы гадаваць колькі заўгодна, мелася б толькі ў чалавека ахвота.
— Нават каньяку, бач ты, — з недаверам у голасе кажа маці і сунецца ў істопку па чарговую бутэльку гарэлкі.
Мужчыны выпіваюць, бацька ўздыхае, ідзе на двор дарабляць шула для лазні, што распачаў месяц таму і ўсё ніяк не давядзе да ладу, бо раптам усхапіўся маразяка і на дварэ зрабілася вельмі сцюдзёна.
КНІГІ ОНЛАЙН
