Раз — шкілет, і два — шкілет
Франц Сіўко
Выдавец: Галіяфы
Памер: 344с.
Мінск 2019
Дзядзька дастае з кішэні жмут грошай, кладзе на стол.
— Колькі здолееш узяць у жменю, — усё тваё, Анэлька.
— Ай, не дурніся, братка! — адмахваецца маці. — Нябось скраў у Шуры...
— Ага, у Шуры скрадзеш! — кажа ён і сіллю ўпіхвае маці ў далонь колькі паперчын. — He скраў, сястрыца, зарабіў, вось гэтымі рукамі. Так што бяры, не саромейся... Дасць Бог, калі-небудзь мяне выручыш.
Такая сцэна паўтараецца з прыездуў прыезд і сканчваецца звычайна тым, ійто грошы застаюцца ў маці. Дзядзька — шчодры, і мы ўсе яго за гэта, вядома ж, любім.
Дзядзьку падабаецца роля настаўніка, ён вучыць нас з сястрою латышскім словам. I хоць набор іх у чашым лексіконе яшчэ зусім невялікі, як будзе “па-іхняму” певень, або крама, або малако, мыўжо ведаем.
Гэтым разамурок, аднак, болый складаны, як звычайна.
— Kas jauns? — заклапочаны паныласцю на нашых тварах, кажа дзядзька і натыкаецца на сумны, з дамешкам дакору, пагляд маці.
— Кінь ты, Міхал, мудрагеліць, — адзываецца яна і кідаеў печ палена. — Кажы па-чалавечы.
— Што новага ў вас? — ператлумачвае ён пытанне і абводзіць усіх нас па чарзе дапытлівым позіркам. — Чаму такія сумныя? Здарылася што?
Маці падхоплівае яго пад руку, шэпча штосьці ў вуха, цягне ў сені, адтуль — чуваць, як ляпаюць дзверы, — на двор.
Вяртаецца маці адна і не хутка, блізу праз паўгадзіны. Загадвае мне выйсці, а сама, ледзь паспяваю я ўзяцца за клямку дзверыны, падсаджваецца да Ларыскі. Пра што яны гамоняць, я не ведаю, хоць і здагадваюся, што вырашаецца нешта важнае.
Бацька мудруе на трасотніку з шулам, дзядзька Міхал сядзіць побач на гурбіне апалкаў і заўзята, ажно торгаюцца цягліцы пераносся, курыць. Убачыўшы мяне, мужчыны імгненна сціхаюць.
— А якусохне тваё шула, тады што? — кажа па невялікай паўзе дзядзька і дакранаецца да на траціну выдзеўбанай бэльчыны рукою. — Можа такое здарыцца?
— Канешне, можа, — адказвае бацька. —Асабліва, як шула і бэлькі сцяны не аднае пароды. Тады — дрэнь справа. Як ні круці, а чужое з чужым кепска зжываецца... To важна, каб бэлькі пасаваліў вянцах да шула. Бэльчыну падгоніш як след да паза, і ніякая ўсушка тады не страшная. — Ён кідае сякеру, садзіцца побач з дзядзькам, таксама закурвае.—Шула — гэта ого,усёй будыніны трымач, без яго любое ійто да часу гахне...
Шула амаль гатовае, але вяртацца ў хату, дзе спеевыспявае штосьці нядобрае, ні адзін, ні другі не спяійаюцца. I я сунуся дамоў адзін.
Сястра ўжо не плача, толькі зрэдку, як маці адварочваецца, каб зірнуць у печ, паціху румзае.
Мужчыны ўваходзяць у хату, уладкоўваюцца ля стала.
— О, Т.! — кажа з пафасам, скрозь які прабіваецца ніякаватасць, дзядзька Міхал і па чарзе нам усім падміргвае. — Такі горад... самі паглядзіце!
Ён адшморгвае фіранку, узіраецца ў прыцемак за акном. Затым загадвае мне апрануцца, ідзе да дзвярэй.
— Куды гэта? — пытаецца маці.
— Пакажу хлопцу сёе-тое, — адказвае ён і вабірь мяне за сабою.
Тонік, які ўвесь гэты час, аказваецца, віжаваў за намі на двары з-за клеці, вымыкаецца са схову, далучаецца да нас.
Мы сядзім на руінах былога сядзібнага дома, глядзім, як міргаюць фарамі па зарэччы, на латвійскім баку, машыны. Сядзім доўга, не зважаючы на сцюжу. Сузіранне цуду, што дзеецца ўдалечыні, так захоплівае нас, што мы забываемся і на халадэчу, і на час.
Урэшце дзядзька падымаецца.
— Ну, хопіць... Вось падрасцяце, прыедзецеў Т. вучыцца ці працаваць, пабачыце ўсё самі, — кажа і падчэплівае носам чаравіка аскепак кафлі, што застаўся ад збуранай не так даўно панскай печы. — Там жытка — не тое што тут. А чалавеку што трэба? Рыбіна дзе глыбей шукае, чалавек — дзе лепш, чулі такі выраз? Ад Інаркі вам, дарэчы, кавалеры, абодвум прывітанне, ад Рэні таксама.
Інарка — дачка дзядзькі Міхала і цёткі Шуры, мая стрыечная сястра. Рэня — Інарчына суседка, Міхалава і Шурына хрэсніца, яе мы з Тонікам дружна не-
далюбліваем за пагарду да нас ды за тое, што кпіць з нашай мовы. Абедзве прыязджалі да нас улетку іўнесліў нашае ціхаплыннае вясковае існаванне тузін прыгодаў.
— Ну, хадзем ужо адсюль, a то матка абшукаецца, — кажа дзядзька і прастуе да хаты.
Ён ідзе прыгнуўшыся, быццам баіццаўпасці, і ягоная прыбітая нейкім цяжкім одумам — ці не з-за Ларыскі — пастава на фоне высозных таполяў здаецца нам з Тонікам нават меншаю за нашы ўласныя.
Я азіраюся наастатак: прыгожае чорнае аўто весела — шчаслівае, кіруе ў Т. — міргае мне з зарэчча параю жоўтых, як кропачкі светлякоў, фараў, знікае па-за сумётамі.
У Т. з дзядзькам Міхалам едуць маці і Ларыска. Дзядзька замаўляе слова і за мяне, ды маці супраць: замалы, маўляў, няма чаго блытацца пад нагамі. Адзінае, на што яна згаджаецца, дык гэта на тое, каб я праводзіў тройцу разам з бацькам і Тонікам на падводзе пад цягнік.
Праводзіны маркотныя і занадта даўгія. Цягнік спазняецца, і мы па чарзе грэемся — амаль вясна, але мароз пад дваццаць градусаў — пры шчытку ў маленькім, вузкім, бы перадлазнік, пакойчыку касіркі. За краткамі пад шчытком порстка паходжваюць, па чарзе высоўваюць вонкі паўз загародку галовы шэры певень і белая курыца.
— Во дзе выгода вам была б, хлопцы, — кажа Ларыска, і твар яе, дагэтуль сумны і абыякавы, нечадоўга весялее. — От бы ўжо вы тут пад ’елі...
Дзяцюк у кажуху ўваходзіць у пакойчык, кідае на падлогу бярэма дроў, скоса глядзіць на гаспадыню.
— Заўждыў цябе тлум, Салюнька, — кажа незадаволеным голасам і прыхінаецца плячом да шчытка. — Любіш ты кумпанію, ох, любіш...
Касірка падымае голаў ад квіткоў, адорвае мужчыну даўгім паглядам.
— А тыўжо не дачакаешся, — прамаўляе сцішана, і інтанацыя яе голасу здаецца мне вельмі падобнай да Ларысчынай, калі яна сустракала Васю.
Здалёку адзываецца гудком цягнік, маці стукае ў ійыбіну, кліча нас на двор.
Ларыска зноў сумная, відаць паўсім, вандроўка ёй не да душы.
Мы з Тонікам падаем ім валізы, трымаючыся падалей ад рэек, сунемся да падводы, дзе чакае бацька. Там жа, ля падводы, таўчэцца дзяцюк у кажуху. Ён па чарзе рукаецца з намі на развітанне, юрлівым ценем шмыгае ў пакой касіркі.
Вяртаюцца яны праз чатыры дні. Маці адразу ж укладвае Ларыску ў ложак і ўвесь час, што тая ляжыць, завіхаецца побач. Сястры кепска, маці кажа — прастудзілася. Але дзеля чаго тады ўсе гэтыя перавязкі, чаму бінты чырвоныя ад крыві? Стос бінтоў ча шуфлядзе пры ложку шторазу заўважна танее, прытарчаваты пах лекаў пануе ў хаце. Тонік прыходзіць распытаць, ійто і як было ў Т, але маці тут жа, амаль з сяней, гоніць яго прэч.
— Няма чаго валэндацца, — кажа і зашчэплівае дзверы на засоўку. — Гэта ж людзі: абы што трапіла на вочы ці ў вуаіы, так і панясуць па наваколлі. Каму чужое баліць...
Бацька тэпае па хаце са сціснутымі кулакамі, разпораз выходзіцьу істопку пакурыць і разам паглядзець
сваю шулу, што падсыхае каторы дзень пад столлю над шчытком.
Я падыходжу да ложка, каб загаварыць з Ларыскаю, але яна мяне не пазнае.
— Бач, як растрэсла дзяўчычу ў цягніку, — кажа маці і гучна, наўзрыд, плача. — Т. гэты, паскудства...
Бацька кажа, што, мабыць, варта прывезці да хворай фельчара, і ўжо ўсцягвае ча ногі валёчкі, каб ісці да фермы па каня, але запозна. Ларыска ўскідвае ўгору збялелую руку, пачынае трызніць. Што яна кажа, не зразумець. Голас яе слабее, слабее і ўрэшце зусім аціхае. Маці торкае ў далонь сястры запаленую свечку, кліча мяне да ложка. Але страх скоўвае мяне.
Я баюся зірнуць на Ларыску, баюся матчычага роспачлівага енку, баюся бацькавага цяжкога позірку. Баюся ўсяго, што гэтак неспадзявана ўварвалася ў наійае, дагэтуль такое фхамірнае, жыццё.
Бацька абхоплівае мяне за плечы, але я вырываюся, кідаюся стрымгалоў да лаза ў падпечак.
Вымеценая разам са смеццему падпечак голка (ці не тая самая!) вымыкаецца з кучы, балюча джаліць мяне ў пяту.
Бацька выходзіць з хаты і вельмі хутка вяртаеццаўдваіхз цёткаю Адальфічай. Следамза імі цягнецца, шоргае валёнкамі па падлозе Тонік. Я падаю яму знак, каб ішоў да мяне, і ён лезе ў падпечча.
Я чую, як бацька садзіцца ча зэдаль ля стала, бачу часы ягочых валёчак, і мче робіцца че па сабе — акурат як тады, калі ячы вярчуліся з маці з кірмашу, а я шчарыў перад тым па падстоллі ў пошуку гумак.
Малечькі, амаль бязважкі аскепак глічы зрываецца са столі падпечка мче ча далочь, але я чават
не мануся яго скінуць. Доўга-доўга, аж пакуль ён не перамяняецца ў маіх змучаных глуздаху папсаваную, працятую голкаю гумку, гляджу на яго, павольна ўздымаю ўгору руку, вяртаю на ранейшае месца. Ён вісіць колькі хвілін ча належным месцы і зноў, ледзь я паспяваю зболыйага супакоіцца, падае на дол.
Імпрэза ў поўным разгары, у зале горача, як у лазні. Па манеры трымацца, па адрэпетавана-раскаванай — вольны свет, Т. нядаўна стаў яго часткаю — усмешцы жанчыны за трыбунаю ад першае хвіліны няцяжка здагадацца, што роля галоўнай, якую яна ці то самахоць, ці то паводле службовага абавязку (хутчэй за ўсё, апошняе) узяла на сябе, для яе звыклая і зусім не непрыемная. Ва ўсялякім разе яна так добра арыентуецца ў неабдымнай прасторы памяшкання, што, убачыўшы мой разгублены пагляд, якім я акідваю залу ў пошуку вольнага месца, тут жа паказвае мне яго ледзь улоўным жэстам у другім радзе, побач з групаю іншаземцаў, ці то кітайцаў, ці то карэйцаў.
Маладзён з азіяцкім разрэзам вачэй і слухаўкамі на цемі ветліва падкурчвае пад сябе ногі, дае мне прайсці. Другі гэтак жа ветліва прымае з вольнага сядзення тэчку з праспектамі, паважліва хітае галавой, штосьці кажа па-свойму.
Палова чацвертай, я, канешне ж, спазніўся. Зала прытомлена гудзе ў такт словам мэра, з фае даносіцца звон посуду: праз чвэрць гадзіны перапынак на каву. Наша гід Жана, маладзічка з блакітнымі вачыма і падазрона наскімі абрысамі твару, не вытручанымі дарэшты адукацыяй ды колькігадовым бліжнезамежніцтвам, адорвае мяне са свайго прыстаўнога крэсла ў праходзе прыязнаю ўсмешкай.
Мяркуючы па ўзнёсласці прамовы ды па доўгай стужцы хлапцоў і дзяўчат з букетамі, што па чарзе прэзентуюць тыя букеты людзям на першым радзе, ідзе ўшанаванне ветэранаў. Прамаўляецца ўсё па-латышску, слухавак не хапае, таму зразумець дакладна, што дзеецца на подыуме і побач з ім, немагчыма. Я нахіляюся да Жаны, каб запытацца, што да чаго.
— Пасля, — адказвае яна похапліва і зноў утаропліваецца вачамі ў сцэну.
КНІГІ ОНЛАЙН
