Раз — шкілет, і два — шкілет
Франц Сіўко
Выдавец: Галіяфы
Памер: 344с.
Мінск 2019
Быццам адчуваючы нежаданне чалавека што-кольвечы рабіць ды хочучы пацвеліцца з ягонае лянівае
нямогласці, няўрымслівы чмель вяртаецца ў пакой. Няспешна кружляе колькі хвілін вакол канапы, уладкоўваецца таўсматым жмутам рудавата-шэрых паўсцінак на фіранцы.
“Той самы, відаць, а можа, ужо другі”, — думае Тадэвуш Піліпавіч і намагаецца ўзгадаць, ці паклаў у валізу падчас збораў да ад’езду купленую адмыслова дзеля выправы на лецішча мухабойку.
***
Апатыя апаноўвае Тадэвуша Піліпавіча не першы раз. Праз усё жыццё, колькі ён сябе памятае, апаноўвае. Такі адмалку няроўны, пераменлівы ягоны характар. Надта ж, сапраўды, няроўны. To энергія пругка струменіць з кожнае сітавіны, ліецца цераз край, то абыякавасць дарэшты ім завалодвае. Толькі, здаецца, паспее галава збольшага астыць ад нейкага неспадзеўнага ўзруху, як вось ужо і яна, апатыя-лянота, тут як тут, шчэрыцца наўслед абяцаннем непазбежнага ваярства. У якім, канешне ж, колькі б яно, тое ваярства, ні доўжылася ды якім бы зацятым-заюшлівым ні было, сама ў рэшце рэшт і пераможа.
Апошні наступ апатыі даўся Тадэвушу Піліпавічу ў знакі па дарозе ў Парыж, куды ён выправіўся турыстам два месяцы таму, напрыканцы траўня, з мэтаю хоць крыху адысці ад маркоты ў сувязі са смерцю жонкі Караліны. Збіраўся паехаць раней, ды ўсё адцягваў паездку, ніяк не мог адважыцца на такую нявінную авантуру. I колькі Генадзь ні ўгаворваў бацьку не марудзіць з выправаю, колькі ні абяцаў і грашыма памагчы, і надзейную турфірму праз інтэрнэт падсобіць знайсці — усё было дарэмна.
А тут во ўзяў ды і спакусіўся Піліпавіч справакаванымі нападам тэрарыстаў на рэдакцыю “Charlie Hebdo”
таннымі распродажнымі коштамі, набыў-такі пуцёўку ў культурную сталіцу свету. У выніку не сказаць, каб што прайграў, але дакладна — нічога і не выйграў. Бо ўжо ў дарозе зразумеў, што ў плане эмацыйнага ўспрыняцця тамтэйшых выдатных мясцін будзе турпаездка не з шыкоўных, і загадзя змірыўся з наканаванасцю.
I сапраўды, ні цікавосткі Прагі, дзе іхняя група прабавіла палову сутак перад тым, як накіравацца да французскае мяжы, ні нават знакамітыя парыжскія відарысы градуса Тадэвушавай абыякавасці не збілі. Базіліка Сакрэ-Кёр, Манмартр, плошча Пігаль, Эйфелева вежа, знакамітыя бульвары — усё прамільгнула неяк наўзбоч глуздоў хісткім, невыразным ценем-прывідам.
Дык і атрымалася так, што ці не найбольшым уражаннем засталіся ад тае вандроўкі ў памяці Тадэвуша Піліпавіча бруднаватыя накрыўкі на ложку гатэльчыка ў акрузе са шматабяцальнай прыпіскай у праспекце, што гэта, маўляў, не абы-што вам, спадары турысты, а самая што ні ёсць хоць і “ўскраіна”, ды ўсё-такі якніяк — “цэнтра горада”. Ды яшчэ нарыў пад пазногцем вялікага пальца левай рукі, зароблены ім у час, калі, падымаючыся аднаго разу з буфета да сябе ў нумар, неасцярожна затрымаў далонь на створцы дзвярэй вузенькага, ледзь дваім змясціцца, гатэльнага ліфта. I, канешне ж, вандроўнікі-суайчыннікі, якія так нагружаліся ў мясцовых крамах розным харчам, што толькі дзівіцца часам заставалася, як давалі рады пасля ўвесь той харч спажыць.
— Малако будзеце купляць? — нібы адмыслова ў працяг тэмы пра ежу перарывае ягоныя лянівыя ўспаміны жаночы голас за акном. — Будзеце? Вызірніце ж, калі ласка, на хвілінку... Гэй, чалавеча! Дзе вы там? Ад-гук-ніцеся!
Тадэвуш Піліпавіч падхопліваецца з канапы, намагаючыся не натыкнуцца рукою на чмяля ды злуючыся на нахабу за тое, што, мабыць, з-за ягонага гудзення не пачуў набліжэння аўто, адшморгвае ўбок фіранку.
— Дык будзеце? He? Малако таннае, кошт на дванаццаць капеек ніжэйшы за крамнае. I свежае, толькі што ад каровы... Бярыце — не пашкадуеце. Тлустае. Паставіце ў слоіку ў лядоўню, дык за паўсутак на траціну пасудзіны вяршкоў настаіцца.
Жанчына год шасцідзесяці, даволі густоўна, як для вяскоўкі, апранутая, з кароткімі пасамі фарбаваных валасоў на галаве, жвава выскоквае з салона легкавушкі, похапліва мітусіцца ля багажніка з шыхтам напоўненых малаком паўтаралітровікаў з-пад мінералкі. На акно лецішча, адкуль цікуе за ёю з-за скамечанай ільняной фіранкі Тадэвуш Піліпавіч, яна не глядзіць. Але што там, за фіранкаю, нехта ёсць і што той нябачны нехта яе бачыць і чуе, не толькі, відаць, здагадваецца, але і, мяркуючы па ўпэўненасці голасу, не сумняваецца. Адзінае, чаго, мабыць, яна пакуль што не ведае, дык гэта тое, што яе не толькі бачаць, але і даўно ўжо, у першы ж дзень, як толькі яна тут, ля дома, са сваім танным малаком аб’явілася, пазналі. Хаця ні сказаць ёй пра тое, ні нават словам азвацца на яе заклікі вызірнуць ні разу за паўтыдня не рызыкнулі.
— Вяршкоў! — адчуваючы, як нахлынвае ні з таго ні з сяго жаданне конча сказаць што-небудзь насуперак, і не маючы ані сілаў, ані імпэту тое неспадзеўнае жаданне ў сабе загасіць ды адначасова намагаючыся як мага больш рашуча засведчыць перад жанчынаю ўласную абазнанасць у вясковых гаспадарчых справах, выгуквае Тадэвуш Піліпавіч. — А тое, што па зняцці вяршкоў застанецца, пад плот загадаеце выліваць, ці як?
I хоць фраза атрымліваецца не такая ўжо рашучая, прынамсі, не да такой ступені, як яму самому, можа, хацелася б, жанчыну яна абыякавай не пакідае.
— Ну, навошта ж адразу ажно гэтак па-свінску — пад плот? Навошта такое марнатраўства? — абураецца яна і свідруе акно дапытлівым паглядам. — Скажаце яшчэ... Скісне малачына — жонцы ад прышчыкаў ратавацца кіслае прыдасца. Вунь як спраўна памагае... Нанач памажа вашая каханачка тварык — і ні на якія крэмы ды спа-салоны не трэба раскашэльвацца. He абыякая эканомія. А самому з бадуна таксама чым блага кісленькага папіць? Быццам не ведаеце, быццам тактакі ніколі не пілі... Падумайце... Калі пастаянна будзеце купляць, тады і не адразу, а пасля можна разлічыцца, оптам, — кажа і застывае ля аўто з бутэлькаю ў руцэ ў чаканні адказу.
— Мабыць, буду, — зацікаўлены не так завабліваю прапановай, як дасціпнаю гаманой суразмоўніцы, адказвае Тадэвуш Піліпавіч. — Пастаўце бутэльку там... дзенебудзь.
Жанчына торкае пасудзіну пад разгалісты куст парэчак, абвешаны шматкамі цэлафану, што начапляўся, мабыць, на голле яшчэ падчас так званага рамонту дома.
— Заўтра ў гэткі ж час зноў прыеду, — кажа і садзіцца ў аўто. Ад’язджае колькі метраў ад лецішча, высоўвае вонкі голаў весела дадае: — А во, як пажадаеце, яшчэ файную рыбу магу вам падвезці. Жывых карасікаў, толькі што вылаўленых, наўпрост з сажалкі. Пасмажыць іх з цыбуляю ў алеі, вяршкамі добранька паліць — за вушы ад такога смакоцця самі сябе не адцягнеце. Вёска — не горад вам, абы-што не прапануе.
“Ну, канешне, — не прапануе, як жа”, — думае Тадэвуш Піліпавіч і куляецца бокам на канапу. Ляжыць
колькі часу нерухома, глядзіць на чмяля, што ціхамірна корпаецца на падваконніку наўзбоч пагбанае бляшанае жырандолі з пукамі ссохлых зёлак замест свечак. Затым нацягвае на галаву прасціну ў надзеі, што, можа, зноў зморыць сон, але дарэмна.
Сон яго не морыць, і чмель, як на злосць, цяпер, калі раптам захацелася скінуць з сябе абрыдлае павуцінне апатыі-адзіноты, голасу не падае. Затое круціцца ў глуздах ды не дае ні на чым, апроч сябе, засяродзіцца ўскалыхнуты словамі гандляркі пра рыбу пяцідзесяцігадовае даўніны ўспамін пра ментузоў з кармы Шаршатачкавай лодкі.
Ага, канешне, толькі рыбы яму тут, на гэтым зарослым па вокны крапівою лецішчы не хапала! Добра, ментузоў не прапанавала дабраслівіца, а ўсяго толькі карасікаў... Як ведала, што можна яму прапанаваць, а што не. А можа, і сапраўды ведала, здагадалася па голасе, хто перад ёю? Ці па твары, можа, пазнала, калі неасцярожна высунуўся на момант з акна, адшморгваючы фіранку... Ды наўрад...
Спраўная, аднак, цётачка! А гамоніць як спрытна! Слова што ні мовіць — акурат у сярэдзіну трапляе. Сказаў бы яму хто-небудзь паўстагоддзя таму, што гэткаю языкатай стане ціхмяная, негаманкая суседка Яня Лаўцэвіч — нізавошта б не паверыў. Яшчэ вось каб гэтак вёскі не хваліла, дык і наогул цаны ёй, гэтай кабеціне, да душы, не было б.
Бо вёскі ён, Тадэвуш Дзерваед (папросту — Тадзя), і без таго даўняга выпадку з ментузамі і не любіць, і занадта, у адрозненне ад сяго-таго з равеснікаў-гараджанаў у першым калене, не рамантызуе. Адмалку наеўшыся яе сумнеўных дабротаў, не тое каб з узростам дазвання іх адцураўся — не, хутчэй пастараўся
запхнуць згадкі пра іх як глыбей у спіжарню памяці. Як запіхваюць звычайна туды старыя, быццам бы ўжо і непатрэбныя, што карціць як хутчэй выкінуць, а разам з тым яшчэ і неблагія, з якімі шкада развітацца, рэчы. Што зусім напачатку было зрабіць і не проста. Асабліва ў пару, калі былі яшчэ жывыя Піліп і Ядзюня, Тадзевы бацькі, і кожнае наведванне іх у вёсцы зацягвала ў вір мінулага так, што ад гарадскога ягонага, адносна камфортнага цяпер заставаліся рожкі ды ножкі.
Тры гады вучобы ў тэхнікуме, праца, спачатку, падчас вучобы, лабарантам, затым ветэрынарным фельчарам у прыгараднай гаспадарцы, служба ў войску, выкладчыцтва ў тэхнікуме, новае, пераважна гарадское, асяроддзе — усё быццам карова языком злізвала ў хвіліны тых наведванняў, вяртаючы да дзён прамінулых, да часоў, калі, як любяць пісаць і дэкламаваць ахвотныя да рамантычных метафараў паэты, “дрэвы былі вялікія”.
***
У Дзерваедах, куды Тадэвушавы бацькі вярнуліся пасля няўдалае спробы асесці дзе-небудзь у горадзе, і сапраўды дрэвы былі вялікія. Такія высачэзныя шугалі па-над стрэхамі прыземістых хат у неба срэбналістыя надвісленскія таполі, такія кудлатыя, разгалістыя ліпы і дубы ахоўвалі паселішча ад старонняга вока, што два з паловаю дзясяткі сядзібаў, большасць гаспадароў якіх (за выключэннем аднаго Мацура і двух Лаўцэвічаў) мелі прозвішча Дзерваед або Лакотка, і з недалёкай адлегласці ўгледзець было няпроста.
Дваццаць пяць хат, гэтулькі ж хлявоў ды пуняў, шэсць — у складчыну на некалькі сем’яў — лазняў, пяць студняў, пачатковая школка, у якую сцякалася
па веды малеча з навакольных вёсак і хутаркоў і па сканчэнні якой выпраўлялася вучыцца далей у дзесяцігодку ў Чарасах, што за чатыры вярсты ад Дзерваедаў, — вось і ўся вёска, шараговае заходніцкае паваеннае паселішча з будзённымі яго клопатамі ды адвечным калаваротам сезонных працаў.
Тадзева дзяцінства акурат прыпала на гады хрушчоўскай адлігі. Але пра гэта ён даведаўся значна пазней, ужо дарослым чалавекам. Бо ў аточаным векавымі дрэвамі закутку памежжа пад назовам Дзерваеды і панятку тае адлігі не ведалі, і поступ яе калі і адчулі, дык зусім не так, як, можа, адчулі куды больш далучаныя да дабротаў і перавагаў цывілізацыі жыхары якоганебудзь вялікага горада.
КНІГІ ОНЛАЙН
