Раз — шкілет, і два — шкілет
Франц Сіўко
Выдавец: Галіяфы
Памер: 344с.
Мінск 2019
— А што вы хацелі, людцы, ад жывёлы пры такіх умовах утрымання? — дадаў напрыканцы. — Вось вас саміх пасадзі ў цесненькі катух ды пратрымай хаця б
два дні без ежы і пітва — што атрымаецца? Ці не пачняце адзін аднаго без дай прычыны жэрці?
I хоць гэткае яго выказванне прагучала даволі зняважліва, абвяргаць яго ніхто не асмеліўся. Балазе згаданы раздзёўб відавочна меў месца і, больш за тое, усё яшчэ, нягледзячы на кволыя Броніны захады па яго спыненні, працягваўся. А вось каб дзейсна, аднойчы і назаўсёды яго спыніць, выйсце, на думку лекара, мелася адно: усіх індыкоў панішчыць.
Броня з Міхалкам спрабавалі запярэчыць, што гэта, маўляў, выйсце кепскае, бо птушкі ж не свае, а пазычаныя, таму ці не лепш было б вярнуць іх гаспадарам. Але фельчар быў няўмольны.
— Вернеце, а яны і разнясуць хваробіну па іншых хлявах ды загародках, — сказаў катэгарычна і тыцнуў прутам у індыка, які толькі што пазбавіўся носавага выростка і, мяркуючы па ўсім, вось-вось павінен быў пазбавіцца і страўніка. Вантробы няшчаснага ўжо вытыркаліся з раздзяўбанага чэрава, і было дзіўна, як яны яшчэ дагэтуль з яго не вылузнуліся.
— Ну, добра, — пагадзіўся Міхалка і пашкандыбаў у хату па стрэльбу. Спачатку падумаў што, можа, прасцей было б скарыстацца сякераю, але не наважыўся: чорт ведае, што за хваробіна гэты канібалізм? Пачнеш секчы індычыя шыі ды яшчэ падхопіш яго сам, як трапіць неўспадзеў кропля крыві на рукі. Здурнееш ды і паляціш вар’ятам па полі...
Праз колькі хвілін Міхалка вярнуўся. I ледзь паспела жаласлівая Броня схавацца ад жахлівае сцэны масавага забойства індыкоў за рогам хлява, як усё ўжо было скончана. Як заўсёды ў такіх выпадках — не без драбка ўласцівага дзерваедаўцам, звыклым адмалку на ўсім ашчаджаць, сумневу: а што, калі
і не такія ўжо насамрэч хворыя былі індыкі і можна было іх не нішчыць?
Ды сумнеў сумневам, але, што праўда, слімакі больш ні назаўтра, ні паслязаўтра ні ў Шаршатачкавым, ні ў чыім бы то ні было яшчэ гародзе не аб’явіліся. Пазнікалі, быццам іх ніколі ў Дзерваедах наогул не было.
А трускалкі — дай веры! — неўзабаве падняліся. Пакрыліся спрэс нанова лісцем і кветам ды і забуялі пладамі. Ды так шчодра, а галоўнае — так хутка і дружна забуялі, што затрымкі ў тэрмінах выспявання ягад у параўнанні з мінулымі гадамі не здарылася.
I яшчэ адно адбылося важнае падчас таго выпадку з трускалкамі ў Дзерваедах: адзін з мясцовых хлопцаў які вось ужо колькі часу вагаўся ў выбары далейшага жыццёвага шляху, менавіта пад уражаннем ад спрытных дзеянняў фельчара ды ягонае дасведчанасці канчаткова тое зрабіў.
Хлопца звалі Тадзя Дзерваед. Яму было без месяца васямнаццаць (як і амаль усе ягоныя равеснікі, ён, з увагі на тое, што давядзецца пасля сканчэння пачатковай школы пешкі хадзіць у дзесяцігодку штодня за чатыры вярсты, пайшоў у першы клас не ў сямі-, а ў васьмігадовым узросце), і свет калі і не здаваўся яму бясконца прыязным ды гарманічным, дык зусім не з-за нейкіх там слімакоў на лісці трускалак ці шалёных індыкоў. Бо не пра слімакоў і індыкоў думаў ён у той летні надвячорак, перасцярожліва цікуючы здаля, з-за дрывотні, за тым, што дзеецца на Міхалкавым падворку.
На аточаным жа кустамі ядлоўцу ды выгінастымі дубцамі ніцае вярбы Міхалкавым падворку калі чым і пераймаліся, дык гэта гібеллю птаства. Шэсць велі-
зарных, на падоймішча, індыкоў і дзве ўкормленыя, ажно пер’е на іх ільсніцца, індычкі — немалая па беднаватым часе страта. Тым больш што ўсе птушкі, як вядома, па суседзях панапазычаныя і цяпер невядома, чым і як іх падзеж пазычантам (дарма што суседзі, а хто-ніхто нават і сваякі) сплачваць. Восем індычых галоваў — не жартачкі. Такія выдаткі, што хоць да пер’іныпушыны ўсіх абскубі, грашыма ад продажу на біцясаўскім кірмашы тых пер’я ды пуху стратаў і блізка не пакрыеш.
— Утрамбаваць гэтае наскубанае як след у насыпцы, дык добра, калі хоць на адну падушку яго хопіць, — казала Броня і маркотна абводзіла вачыма корабы са скубаннем. — I добра, калі яшчэ — цьфу-цьфу! — хваробы не падхопіш, гэтак во шторазу дакранаючыся...
— Пустое, цётачка, — адгукалася на цётчыны словы Карольця ды знарок (рызыкантка дый годзе) па чарзе апускала руку спачатку ў адзін лазовы кораб — з пер’ем, затым у другі — з пухам. — Хіба вы не чулі, што дзядзька той, фельчар, сказаў? He перадаецца гпушыная хвароба людзям, не пе-ра-да-ецца! А што няшмат пер’я — гэта праўда. Ну, такая, значыць, і вызвалка' з яго будзе. А вось каб прадаць саміх індыкоў, дык і зусім іншы, мабыць, быў бы цымус.
— Прадаць! Гэткіх прадаць? Дохлых? Смеху варта! — жахалася-жагналася Броня. — Ну, прыдумала ты, дзеўка, паўтара людскога.. .** Прыдумала ўжо дык прыдумала...
— Што ні прыдумала, а ўсё ж лепей, як нічога, — падаваў голас Міхалка. Ён другі тыдзень рамантаваў
’ Даход ад продажу (дыял.).
** Тут: нялюдскае (дыял.).
лодку, якую ўзяўся засмаліць-залапіць к пачатку трускалкавага сезону, што ўжо быў не за гарамі. Завіхаўся пры лодцы з ранку да вечара: то малатком зацята клацаў то габляваў штосьці, то шмараваў. To выпростваўся з рыштункам у руцэ над кармою, страсаючы з плячэй стому, то зноў прысядаў, упетрваўся вачыма ў дол. Але адначасна і прыбіраць рук з пульсу іншых справаў клышаногі руплівец не жадаў, сачыў за ўсім з-пад далоні ўважліва, па-гаспадарску. — Жыць захочаш — вунь як пачнеш усялякае-якае прыдумваць, мазгі напружваць.
Дзедава падтрымка Карольці была даспадобы. I, як толькі цётка Броня скончыла абскубваць апошняга індыка ды знікла з корабамі ў прыцемку сяней, дзяўчына наблізілася да яго.
— Вось добра было б, каб лодку ты, дзядуля, як шыбчэй* падмастачыў, — сказала пад постук малатка, якім Міхалка забіваў дубовую затычку ў адтуліну таўшчынёю з палец на сутыку дна і бакавіны лодкі. — На не кранутых слімакамі градах, што на ўзгрэве за пуняю, ягады даспяваюць, дык можна абіраць іх ужо і ў Біцясава несці. A то перастаяць, азызнуць — хто захоча гэткія купляць? Разам во і пер’е ды пух можна было б занесці. У торбы, каб зручней было несці, спхаць — і на кірмаш...
— Дык ужо амаль падмастачыў. He паспее ссутоніцца на дварэ, як, глядзіш, і на вадзе будзе пасудзіна. Заўтра пагойсаю па рыбных мясцінах, апрабую пасля рамонту. А паслязаўтра можна будзе і на той бок з трускалкамі ды рыбаю і пер’ем выпраўляцца, — сказаў стары і пачыкільгаў да павеці па рыдлёўку — капаць яміну для абскубаных дохлых птушак.
* Хутчэй (дыял.).
Спяшаўся Міхалка: яшчэ апоўдні замовіў на вечар у суседа Франькі Мацура каня перацягнуць адрамантаваную лодку да берага, а ўжо сонца зусім нізка. Перадумае Франька даць каня — і хоць на сабе тады валачы ўвесь гэты немаленькі цяжар да вады.
***
— Дык пойдзеш ты з намі ці не? — дапытвалася Карольця і ўсё трымалася даланёй за клямку. Быццам і хацела ўжо пайсці з хаты, і ўсё ніяк не наважвалася тое зрабіць. Ды мацала пальцамі папсуты слясак, што разпораз выслізгваў з адтуліны, ды перасмыкала, бы карова пашчэнкамі падчас жавання, шыракаватымі сваімі, абцягнутымі вузенькаю паркалёваю спаднічкай сцёгнамі. — Думай жа!
— Ну, можа, надумаюся, — нерашуча казала Яня, кладучы ў шуфлядку падручнік нямецкае мовы, па якім каторы дзень запар рыхтавалася да іспытаў у інстытут. Падышла да акна, адшморгнула ўбок фіранку, каб паглядзець, што там дзеецца на дварэ.
Хмары па-ранейшаму сноўдалі сюды-туды па небе: то пасоўваліся бліжэй, гусцелі, то, гнаныя ветрам, раптам пачыналі радзець, рассейвацца дзіравым сітам панад прыхопленым перадвечароваю шэранню надрэччам, над вастраверхімі алешынамі, задрамалымі ў абдымку з жгутамі маладога, абсыпанага гронкамі жаўтлявых суквеццяў хмелю.
— Па радыё абяцаюць заўтра к вечару навальніцу, — працягвала Карольця. — Але што яна нам! Абы толькі ад ракі паспець па сухім дамчаць да Біцясава, а там ужо дамо сабе рады. Тры кошыкі трускалак ды колькі жменяў пер’я і пуху прадаць такім увішным, як мы, маладзіцам, — раз плюнуць. To і няхай сабе тады заходзіцца неба грымоццем...
— Ну, угаварыла. Пайду...
— Вось і добра! — усцешаная Янінаю згодаю, сказала Карольця ды дзелавіта падцяла вусны: — Адыходзім а шостай, падаіўшы кароў. Дзед хутка не можа хадзіць, то трэба раней выправіцца. Дык ужо не пазніся. He праспіш? А хочаш, унаначкі сёння прыйду да цябе? Раптам навальніца ўначы ўзляціць — вось і не так страшна будзе ўдзвюх.
— Дык і прыйдзі, — радая, што гэтак проста ўсё ўладзілася з наначкамі, сказала Яня і зашморгнула фіранку. — A то вось, калі хочаш, цяпер адразу заставайся, што дарэмна ад хаты да хаты цягацца...
— Цяпер нельга. — Цень рашучае нязгоды слізгануў па твары Карольці, стаіўся зморшчынкамі злосці ў куточках вуснаў. — Бронька гэтая, цётка... Як бес яе падсуклечвае ва ўсё нос соваць, усюды лезці. Так і пільнуе, праціўнота, так і шнарыць вачыма, так і высочвае... Гэта ж не папярэдзь яе загадзя, куды пойдзеш, дык такі лямант усчыніць, што і не будзеш потым ведаць, як адкараскацца. Яшчэ ж прыдумае чорт ведае што...
— Во як, аказваецца, няпроста ўсё ў вас, — не зважаючы асабліва на словы сяброўкі, зажартавала Яня. — А збоку дык і не скажаш пра тое. Такая, здаецца, згода між вамі траімі — на зайздрасць.
— Праўда што — здаецца... Яно ж так: у чужым pope і зубоў болей, — сказала Карольця і ступіла ў сенцы.
Страх перад навальніцаю пачаў пераследаваць Яню Лаўцэвіч чатыры гады таму, калі маланкаю забіла ўлетку іх карову. Яня толькі што падаіла тады Чыжуню, а баба Фрасеня вырашыла яе перавязаць на лепшую пашу. I толькі паспела старая выдзерці з зямлі калок ланцуга, каб торкнуць яго ў дзірван у іншым месцы, як жахнула маланка.
Карова грымнулася бокам на дол бы падкошаная. Баба ж Фрасеня неяк злаўчылася за хвіліну перад тым адкінуць калок прэч, дзякуючы чаму, мабыць, і засталася жывая. Але старую так моцна тады скаланула, што яна літаральна здранцвела. I неўзабаве, так ад таго здранцвення як след і не ачуняўшы, памерла.
Ад таго часу Яня, якая ўсё тое страхоцце на ўласныя вочы бачыла, бо акурат павярнулася, каб перасцерагчы бабу Фрасеню, што не след трымаць у навальніцу ў руках жалеззе, і стала баяцца маланкі. I кожны раз, як толькі яна ўсчыналася, нават тады, калі была ў хаце не адна, а з маткаю, міжволі плішчылася ў якінебудзь закуток, ды жагналася, ды пачынала адмаўляць пацеры. Калі ж маці, як сёння, побач не было, або бегла да суседзяў, або клікала каго-небудзь да сябе.
КНІГІ ОНЛАЙН
