Рэтраперспектыва
Пятро Васілеўскі
Выдавец: Галіяфы
Памер: 140с.
Мінск 2009
Адсутнае беларускае мастацтва
Пятро Васі/іеўскі
Рэтраперспектыва
Нарысы
Мінск “Га/ііяфы” 2009
УДК 821.161.3-4
ББК 84(4Бен)-44
В19
Серыя заснаваная ў 2008 годзе
Рэдакцыйная калегія серыі:
Зміцер Вішнёў, Міхась Башура, Аляксей Фёдараў, Юрась Барысевіч, Андрэй Бондараў Ілля Сін, Ярыла Пшанічны
Выдавецтва Таліяфы” выказвае падзяку сп. Г. Грушавому за падтрымку ў выданні гэтай кнігі
Васілеўскі, П. П.
В19 Рэтраперспектыва : нарысы / Пятро Васілеўскі Мінск : Галіяфы, 2009. 140 с., іл. (Адсутнае беларускае мастацтва).
ISBN 978-985-6906-14-8.
У кніжцы прадстаўленыя артыкулы, што рыхтаваліся цягам апошніх дваццаці гадоў. У матэрыялах разглядаюцца самыя розныя творчыя постаці па-узросце і эстэтычных поглядах. Фактычна перад чытачом вымалёўваецца сваеасаблівы культурны ландшафт.
УДК 821.161.3-4
ББК 84(4Бем)-44
ISBN 978-985-6906-14-8 © Васілеўскі П. П„ 2009
© Афармленне. ПВУП Таліяфы”, 2009
РЭТРАПЕРСПЕКТЫВА
Людзі звяртаюцца да мінулага, каб асэнсаваць існую рэчаіснасць і змадэляваць будучыню. Мінулае з гадамі звычайна набывае светлыя колеры настальгіі, а будучыня пры наяўнасці пэўнага жыццёвага досведу ўжо не ўяўляе ніякай таямніцы, хоць і застаецца багатай на сюрпрызы самага рознага кшталту. РЭТРАСПЕКТЫВА — гэта не заўтра ў стылі “рэтра” (хоць кожны “авангард”, стаўшы завядзёнкаю, непазбежна трапляе ў гэтую намінацыю). РЭТРАСПЕКТЫВА гэта кола жыцця, раскручанае ў спіраль (калі-нікалі нават у “спіраль Бруна”). Гэта інтэрпрэтацыя аднаго з адвечных законаў развіцця.
Паводле адукацыі я дызайнер. I вучылі мяне, што агульнавядомая тэза пра вонкавую форму як люстэрка ўнутранага зместу патрабуе пэўнай карэкціроўкі. Бо насамрэч форма гэта і ёсць змест. Форма рэч самадастатковая. Да таго ж варта ведаць, што ў матэрыяльным свеце і ў сацыяльнай практыцы няма кепскіх формаў, ёсць недаведзеныя да ладу. Шкада толькі, што рэдка здараюцца ўмовы і знаходзіцца час, каб штосьці давесці да ладу, “да звону” як гавораць скульптары. Гэты зборнік не канцэптуальны твор. Гэта нізка журналісцкіх рэфлексій з нагоды розных падзей культурніцкага жыцця. Калі выдавецтва “Галіяфы” прапанавала мне сабраць пад адной вокладкай публікацыі розных гадоў, я адчуў
сябе чалавекам, які ўсё жыццё спяваў у хоры, і раптам яму трэба выйсці на сцэну з сольным канцэртам. Адразу ж высветлілася, што многія публікацыі, якія ў свой час лічыў удалымі і якія мелі добры розгалас, сёння не ўяўляюць цікавасці нават для аўтара, а тым больш для чытача. Час змяніўся, змяніліся людзі — думкамі і моваю.
Тым не менш, спадзяюся, што мае сведчанні і развагі, мая РЭТРАПЕРСПЕКТЫВА падштурхне кагонебудзь да асэнсавання свайго РЭТРА і пошуку ўласнай ПЕРСПЕКТЫВЫ.
Журналістыка гэта як дровы ў печку. На кароткі час будзе цёпла, але ўсё адно сыдзе дымам і ляжа попелам. Ахоўваць попел няварты занятак, лепей падтрымліваць полымя.
Аўтар
КАЛІ НАДВОР’Е HE СПРЫЯЕ...
Пасля выставак беларускага авангарду
Я не буду арыгіна/іьным, ка/іі скажу, што сёння мастацтва, якое, павод/іе канонаў сацыя/іістычнага рэа/іізму, павінна жыццё адлюстроўваць і накіроўваць, стаіць перад ім у роспачы ды разгуб/іенасці. Што ад/іюстроўваць і куды накіроўваць? Раней быў “эстэтычны ідэа/і” і “рэчаіснасць у яе рэва/іюцыйным развіцці”. Цяпер відавочна, што ў выніку гэтага развіцця паміж ідэямі і жыццём утвары/іася ве/іізарная прорва...
Сёння сярод мастакоў няма ахвочых будаваць праз прорву мост, брукаваць дарогу ў тым кірунку, які быў дырэктыўна зацверджаны ў 1932 годзе. Здаецца, зусім нядаўна на з'ездах, п/іенумах і сходах мастакоў то/іькі і справы бы/іо, што высвят/іяць, хто бо/іьш адданы “сацыялістычнаму рэа/іізму” (асаб/іівы націск рабіўся на першым с/іове). Зараз жа гаварыць пра яго /іічыца ама/іь непрыстойным як ста/іаму чалавеку прыгадваць памы/ікі ма/іадосці ці апавядаць пра вяроўку ў доме павешанага. На такім фоне рэзка ўзрас/іа актыўнасць прадстаўнікоў так званага нетрадыцыйнага мастацтва. Закрываецца адна выстава, адразу ж адкрываецца другая. Прычым у якасці фундатараў выступаюць Саюз мастакоў, камсамол, Фонд ку/іьтуры. Бе/іарускі авангард ужо знайшоў шлях у Маскву і за межы краіны. Усё гаворыць пра тое, што авангард замацоўвае свае пазіцыі, і, відаць, нядоўга чакаць
таго часу, калі авангардысты будуць афіцыйна далучаныя і да сістэмы дамоваў эканамічнай асновы існавання Саюза мастакоў. Такім чынам, тое, што нядаўна лічылася “антымастацтвам”, паступова пераходзіць у супрацьлеглую катэгорыю “мастацтва”.
Для гэтага ёсць усе падставы. Па-першае, грамадства на Бе/іарусі да авангарду прызвычаілася. Маў/іяў, мы не першыя (выстаўкі твораў нетрадыцыйнага мастацтва даўно сталі традыцыйнымі ў Прыбалтыцы, /Іенінградзе, Маскве і іншых рэгіёнах Саюза) і таму нічым не рызыкуем (ёсць у беларускіх мастакоў і ў іхніх калегаў з іншых творчых цэхаў такая характэрная рыса не вытыркацца першымі). Па-другое, мацнеюць спадзяванні, што прыток у мастацтва свежай, “нефармальнай”, крыві нешта зменіць у сумнай статыстыцы наведвання мастацкіх выставак (у спісе папулярнасці, а значыць і грамадскай значнасці, выяўленчае мастацтва займае першы радок знізу). Па-трэцяе, і гэта, мабыць, галоўнае жыць так, як мы жылі дагэту/іь, болей немагчыма. Гэта адчувае і глядач, і мастак. А каб знайсці ш/іяхі да новага, трэба эксперыментаваць. Эксперымент у мастацтве, дзякуй богу, не тое самае, што эксперымент у па/іітыцы, эканоміцы ці навуцы, у выніку якіх здараюцца “незапланаваныя” войны, катастрафічныя перамены к/іімату і выбухі на атамных электрастанцыях. У мастацтве абыходзіцца без ча/іавечых ахвяр (хоць у нашай краіне ў часы ўсталявання таго ж “сацыялістычнага рэа/іізму” бывала ўся/іякае). Часцей за ўсё, калі эксперымент не ўдаецца, мастак проста застаецца без грошай. Непрыемна, цяжка, але не смяротна.
He трэба атаясамліваць культурную дзейнасць з палітычнай, але мастак не можа закрываць вочы на тое, што робіцца за вакном ягонай майстэрні. Хоць бы таму, што мастацтва (у прыватнасці выяўленчае) адчувае сёння ў барацьбе за медача моцную канкурэнцыю найперш з боку... палітыкі. Наўрад ці сёння вернісаж нават скандальна вядомага аўтара збярэ столькі ж людзей, колькі мітынг “нефарма/іаў”, асаб/ііва калі ён несанкцыянаваны. На такіх
мітынгах ёсць усё, чаго г/іедачы шукаюць і не знаходзяць у тэатры і на выставах: актуа/іьная тэма, сюжэт, які невядома як павернецца, эфект суперажывання. Нема/іаважна і тое, што ў час па/іітычных імпрэзаў “нефарма/іаў” кожны сам вызначае характар свайго ўдзелу і ступень актыўнасці.
Думаю, што творцы нетрадыцыйнага мастацтва так хутка заваява/іі на свой бок медача, бо яны з самага пачатку бы/іі б/ііжэй да “ву/ііцы”, у той час як Саюз мастакоў быў і застаецца б/ііжэй да “кабінетаў”. У першых ама/іь нічога няма гэткія пралетарыі, у другіх ёсць сістэма (дагаворы, творчыя камандзіроўкі і гэтак да/іей), якая іх корміць і поіць. Асноўную масу, праўда, не ве/іьмі сытна, а/іе ж усё-ткі... Сістэма, дадам, шматпавярховая. Наверсе за кошт мастакоў няб/іага жыве “апарат”. Напрык/іад, калі бе/іарускі мастак прадае свой твор за мяжу, дык 47 працэнтаў грошай (у грашовых знаках той краіны, у якой здзе/іка адбы/іася) атрым/іівае за пасярэдніцтва адзіная на ўсю краіну арганізацыя, што знаходзіцца, зразуме/іа, у Маскве. 33 працэнты (зноў жа ў канвертуемай валюце) бярэ кіраўніцтва Саюза мастакоў СССР (зноў Масква). Знаходзіцца гаспадар і яшчэ на 10 працэнтаў тых грошай. Урэшце мастак атрымлівае ганарар у ю працэнтаў ад агульнай сумы. У руб/іях... Прыгаданая сітуацыя не можа быць узорам сацыя/іьнай справяд/іівасці. Так што не дзіва, ка/іі ўсё часцей і часцей і самім ч/іенам творчага саюза прыходзяць у га/іаву “нефарма/іьныя” думкі! Кшта/іту: “Навошта мне такі саюз, і навошта ён ўвогу/іе?” А між тым “нефарма/іьная” карта ўжо разыгрываецца ў “кабінетных” гу/іьнях. Разумныя дзядзькі хутка, трэба аддаць ім на/іежнае, зарыентава/ііся, што “авангардыста” трэба не душыць, a даць яму пэўную свабоду (без матэрыя/іьнага забеспячэння). I потым гаварыць, што ў нас п/іюралізм (“А як жа, ка/іі мы “такое” дазва/іяем!”), каб потым найбо/іьш упартых і таленавітых перацягнуць у сваю “сістэму”.
Думаю, што першая рэспуб/ііканская выстаўка нетрадыцыйнага мастацтва “Панарама”, што працава/іа ў канцы міну/іага года падзея неардынарная. Ёсць усе падставы размядаць яе і як этап у заваяванні права на
творчае самавыяў/іенне; і як прызнанне таго, што авангард сі/іа, з якой трэба лічыцца; і як спробу “апарату” гэтую стыхійную сілу падпарадкаваць, выступіць гэткім “хросным бацькам” мастацкага п/іюра/іізму. Сапраўды, авангардыстам да/іі магчымасць выставіць тое, што яны самі лічаць вартым увагі г/іедача. He бы/іо абрыд/іага выстаўкома атавізму застойнага часу, не бы/іо ніякіх ідэа/іагічных камісій, не бы/іо цэнзуры з боку афіцыйнага спонсара Бе/іарускага фонду ку/іьтуры. Праўда, на некаторы час выстава бы/іа закрыта. Гавары/іі пра гэта рознае. Адны сцвярджалі, што не абыш/іося без ста/ііністаў і іхняй /іютай ненавісці да /іюбых праяваў свабоды і авангарду ў прыватнасці, другія што ініцыятарам прыпынення выставы бы/іі пажарныя, зак/іапочаныя адсутнасцю супрацьпажарнай бяспекі будынка. Хто ведае, як яно бы/іо на самай справе. Га/іоўнае, выставай мусяць быць задаволеныя самі мастакі (яны, відаць, да апошняга моманту не ўяўлялі, што атрымаецца ўрэшце) і гледачы. Бо атрыма/іася выдатная імправізацыя на тэму нашага жыцця.
Праўда, у жыцці саміх мастакоў і пас/ія выставы ўсё заста/іося па-ранейшаму праб/іемы майстэрні, жылля, заробку. Я гэта да таго, што выставы, якія сёння з'яўляюцца вітрынай п/іюра/іізму, творцам не даюць ама/іь нічога, акрамя маральнага задава/іьнення. Дарэчы, Фонду культуры “Панарама” не каштава/іа амаль нічога, бо ўсё бы/іо зроблена рукамі саміх мастакоў.
У выставе бралі ўдзе/і мастакі творчых груп (аб'яднанняў, супо/іак яны сябе называюць па-рознаму) “Форма”, “Плюраліз”, “Б/Ю”, “4-63”, “Квадрат”, “Комі-Кон” і нават “Бісмарк”.
Твораў камерцыйна-міфалагічнага аб'яднання “Бісмарк” я неяк не запомніў, а вось іхні “Маніфэст”, які ўг/іедзеў на падлозе сярод смецця, убіўся мне ў памяць.
Сябры аб'яднання, павод/іе “Маніфэсту”, маюць тры праграмныя /юзунгі: 1. Калянізацыя. 2. Уперад. 3. Да/іоў. Аб'яднанне /іадзіць /іака/іьныя і міжнародныя аўкцыёны, выставы, акцыі і ганд/іі з ад/іічэннем часткі
КНІГІ ОНЛАЙН
