Рэтраперспектыва
Пятро Васілеўскі
Выдавец: Галіяфы
Памер: 140с.
Мінск 2009
На самым ніжнім паверсе “храма” сімва/іічныя выявы Часу і Вечнасці. Так бы мовіць, паганскі падмурак хрысціянскай цыві/іізацыі. Вышэй “Таемная вячэра” ў некананічнай трактоўцы, бо яна з'яў/іяецца то/іькі фонам збройнага супрацьстаяння Хрыста і Антыхрыста. Яшчэ вышэй тая самая цэнтра/іьная часгка, дзе/ія якой і рабіўся ўвесь габе/іен. Групавы партрэт знакамітых па/іітыкаў, навукоўцаў і ку/іьтурніцкіх дзеячоў XX стагоддзя ў атачэнні сюжэтаў антычнай міфа/іогіі (падзенне Ікара), Старога і Новага запаветаў, нядаўняй гісторыі “адной шостай сушы” (разбураныя храмы, спа/іеныя іканастасы).
Пад самым “купа/іам” Хрыстос-Панкратар з арханге/іамі. А з/іева і справа ад іх (нават крыху вышэй за Хрыста так атрымліваецца па кампазіцыі) аўтапартрэт аўтара габе/іена і выява... Аляксандра /Іукашэнкі.
На габе/іене дзесяткі партрэтаў канкрэтных гістарычных асобаў. Вызначыць прынцып адбору, якім кіраваўся мастак, даволі складана. Ёсць /Іенін няма Троцкага, ёсць Ста/іін няма Гіт/іера і гэтак да/іей... Спіс гэты можна доўжыць бясконца. А/іяксандр Кішчанка паўтарыў канцэптуальную памылку Іллі Г/іазунова, якую той зрабіў у “Вечнай Расіі”. У імкненні “обьять необ-ьятное” мастак стварае сітуацыю, калі ацэньваецца не наяўнае, а адсутнае. Kazii абмяркоўваюць не тое, што ёсць, а прад'яў/іяюць прэтэнзіі наконт таго, што г/іедачы хаце/іі б бачыць, а мастак не нама/іяваў.
Вя/іікія мексіканцы ішлі іншым ш/іяхам. У іхніх манумента/іьных роспісах, якія таксама прэтэндуюць на ўсеабдымны аг/іяд гісторыі (нацыяна/іьнай а/іьбо сусветнай), яны абыходзі/ііся ўсяго нека/іькімі постацямі, у сваім стаў/іенні да якіх мексіканская нацыя даўно вызначылася. Кожная такая асоба сімва/іізуе цэлую эпоху і мае стабі/іьны (са знакам плюс а/іьбо мінус) гістарычны “імідж”. Куатэмок Картэс Ідальга імператар Максіміліян Хуарэс CanaTa. Вось, бадай, і ўся канкрэтыка. Астатнія постаці імёнаў не маюць. Гэта проста Індзеец, Канкістадор, Се/іянін, Рабочы, Рэвалюцыянер. А вось на габелене Кішчанкі канкрэтыкі зашмат. Чаму мастак пайшоў гэткім тупіковым ш/іяхам таямніца. Мабыць, гэта здары/іася таму, што будучы ўсё жыццё па-за па/іітыкаю, Аляксандр Кішчанка (пры ўсім ягоным жыццёвым і творчым досведзе) аказаўся непадрыхтаваным да эстэтычнага асэнсавання гісторыі і рэчаіснасці ў сацыя/іьных і палітычных праявах. Яму, зрэшты, бы/іо ўсё адно, чым запаўняць моду/іьную сетку сваіх габе/іенаў і мазаік. Як архітэктару ўсё роўна, хто будзе жыць у спраектаваным ім шматпавярховым доме, у моду/іях-кватэрах. Прыём гэты дакладна спрацоўваў у савецкі час: форма над зместам гэта і магчымасць сваё рабіць, і з заказчыкам не сварыцца. А/іе ў дадзеным выпадку дамінуе змест што для творчасці Аляксандра Кішчанкі нязвык/іа. Нека/іькі
дзесяткаў партрэтаў дзеячоў XX стагоддзя, сабраных на адным па/іатне гэта тое, што вымага/іа ад творцы грамадзянскай пазіцыі. Мастак мусіў вынесці на суд г/іедача не то/іькі сваю эстэтычную (фарма/іьна-кампазіцыйную), а/іе і па/іітычную канцэпцыю і грамадзянскую пазіцыю. А яе ў аўтара якраз і не бы/іо. Інакш ён, мабыць, падумаў бы, перш чым уключаць у габе/іен вядомую ўсім (прынамсі, у Беларусі) адыёзную постаць. Архітэктары ведаюць, што асобныя, хай нават цудоўныя аб'екты не “спрацоўваюць” пры адсутнасці акрэсленай горадабудаўнічай канцэпцыі, пры хаатычным будаўніцтве. ‘Табе/іен стагоддзя” хаатычна ск/іадаецца з асобных цудоўных фрагментаў, кожны з якіх варта змясціць у раму як самадастатковы твор. Ве/іьмі выразная выява Ге/іьмута Ко/ія з двума мячамі, абавітымі ружамі (даво/іі двухсэнсоўны сімва/і аб'яднання Германіі), Шарля дэ Го/ія з маленькай Мірыянай-Францыяй, Біла К/іінтана “супермена”, які нібы саскочыў са старонак нейкага комікса а/іьбо са стужкі га/іівудскага блокбастара; прасвечанага рэнтгенам /Іеха Ва/іенсы з чаркаю ў руце (дзе ў /іюдзей рэбры у /Іеха... гатычныя ск/іяпенні касцёла). Ёсць драматызм і дынаміка ў сюжэце “Таемная вячэра”, лёгка пазнаецца кішчанкаўскі стыль у іншых фрагментах і ў габелене наогул.
Нам сёння цяжка даць аб'ектыўную ацэнку ‘Табе/іену стагоддзя”. Д/ія аўтара гэта ў пэўнай ступені выніковы твор. Ім ён падводзіць рысу калі не пад эпохай, дык пад перыядам у мастацтве Беларусі. Я не ведаю, як назавуць гэты час гісторыкі ку/іьтуры. Але па сутнасці гэта быў пераходны перыяд ад “сацыя/іістычнага рэалізму” да “нармалёвага” мастацтва. Ён распачаўся “суровым стылем”, ка/іі ў/іада вымушана дазволіла мастакам сякія-такія сты/іёвыя вольнасці, якія не пагража/іі маналіту дзяржаўнай ідэалогіі. Потым даво/іі доўга фармалізм у стылістыцы і камунізм у тэматыцы суіснавалі мірна. А/іяксандр Кішчанка быў у гэтай справе вя/іікім майстрам. Ягоны ‘Табелен стагоддзя” зак/іючны акорд перыяду. Тэматычна тут камунізму ўжо няма, а/іе кан'юнктурная тэндэнцыя, уласцівая артадаксальнаму “сацрэалізму”, у наяўнасці і прасочваецца даво/іі выразна.
Наўрад ці ў аўтара будзе яшчэ магчымасць зрабіць штонебудзь такое ж грандыёзнае. Дзіўна, што гэты габе/іен увогу/іе з'явіўся на свет у наш скрушны час, ка/іі эканамічны крызіс б'е найперш па “невытворчай сферы” па мастацтве. Тыя, хто па просьбе мастака ўзя/ііся фінансаваць гэты грандыёзны праект, бы/іі а/іьбо вар'яты, а/іьбо глядзелі да/іёка наперад. У той час, калі будзе вызначана месца ‘Табе/іена стагоддзя” ў гісторыі бе/іарускага і еўрапейскага мастацтва (не сумняваюся, што месца пачэснае), і іхныя імёны апынуцца ў адным шэрагу з імем аўтара. Так будзе. А/іе сёння габе/іен у скручаным выг/іядзе збірае пы/і у куце майстэрні А/іяксандра Кішчанкі. А мастак усур'ёз думае, ці не прадаць яго за мяжу, каб расплаціцца з крэдыторамі, каб пакрыць у/іасныя выдаткі.
Напачатку я прыгадваў, што тэматычна Бе/іарусь у Кішчанкавым габелене прысутнічае то/іькі ўскосна. А/іе ўсё адно гэта твор бе/іарускага мастацтва, які адлюстроўвае нашу рэчаіснасць. Бе/іарушчына ў па/іітычным, эканамічным і ку/іьтурніцкім жыцці Рэспуб/іікі Беларусь, на жа/іь, таксама не ў першым шэрагу. I наўрад ці варта ад творцы ста/іага веку з уста/іяванымі помядамі на жыццё і мастацтва патрабаваць радыка/іізму, што адсутнічае нават у ягоных ма/іадзейшых калег, якім выпа/іа жыць, працаваць, фарміраваць свае светапомяды ў іншы гістарычны час і ў іншай дзяржаве. Сярод іх радыка/іьных патрыётаў Беларусі таксама (хочацца думаць, паку/іь) няшмат.
‘Табе/іен стагоддзя” твор, які ставіць пытанне “Што ж такое ўвогу/іе габе/іен і габелен манументальны ў прыватнасці?” Ці варта рабіць такую карціну, фрагменты якой можна разгледзець толькі ў бінок/іь? Ці варта “адбіраць хлеб” у тых, хто стварае мазаікі, фрэскі, вітражы? Каштоўнасць тканай карціны ў яе “цёп/іай” фактуры, а пры велізарным памеры гэтая якасць не ўспрымаецца г/іедачом. Габе/іен за пэўнай мяжою застаецца габеленам толькі фарма/іьна, па тэхніцы выканання а па сутнасці становіцца імітацыяй фрэскі альбо мазаікі. Аляксандр Кішчанка гэтую мяжу перайшоў. I за гэта, зрэшты, яму дзякуй, бо межы пазнаюцца менавіта ў момант пераходу. А за мяжою новы далягляд.
Як для Марка Шага/іа ўвесь свет быў Віцебскам, пашыраным да неймаверных памераў, так і д/ія Аляксандра Кішчанкі Сусвет гэта ягоны Багучар Варонежскай вобласці, толькі ў маштабе га/іактыкі... Таму і сты/іёвае, кампазіцыйнае падабенства тканых карцін “Родны край” для Багучара і “Габе/іена стагоддзя” невыпадковае. Гэтае падабенства не фарма/іьнае, а сутнаснае.
“Храм розуму” на ‘Табелене стагоддзя” гэта Багучар у маштабе Сусвету. Таму мастак і персанажаў д/ія “групавога партрэта XX стагоддзя” падбіраў не згодна з іхняй гістарычнай значнасцю, а чыста суб'ектыўна. Ён паказаў тых, хто чымсьці цікавы менавіта яму, а не нейкаму там абстрактнаму ча/іавецтву. Такім жа чынам А/іяксандр Кішчанка рабіў бы і групавы партрэт жыхароў Багучара, дадаўшы да яго ко/іькі асобаў з львоўскага і мінскага перыядаў свайго жыцця. У гэтай суб'ектыўнасці, бадай, галоўная каштоўнасць твора...
Твор мастака, як дзіця, якое пакідае бацькоў, і з моманту з'яўлення на людзі пачынае жыць уласным жыццём. Таму п/іаны бацькоў адносна кар'еры дзіцяці могуць не спраўдзіцца. He ведаю, што ўкладаў Аляксандр Кішчанка ў габелены Опернага тэатра. Можа “гімн”, можа “араторыю”, у /іюбым выпадку нешта ўрачыстае, ве/іічнае атрыма/іася ж “батлейка”. У “Габе/іене стагоддзя” ён хацеў бачыць “храм”, а атрымаўся зноў-такі “тэатр”. Прычым тэатр абсурду, бо тут спа/іучаныя такія рэчы, якія ў к/іасічным тэатры з'явіцца на сцэне адначасова не могуць павод/іе законаў жанра. А можа, гэта і не тэатр, а то/іькі габеленавая заслона для вя/іікай (сусветнай!) сцэны. Зас/іона д/ія сусветнага тэатра абсурду.
... “Увесь свет тэатр, а /іюдзі ў ім акцёры...”
(“Мастацтва”, май 1997 г.)
ВОСЕНЬ ПАТРЫЯРХА?..
Міхаіл Савіцкі: мастак nab Вавілонскаю вежай
Ка/іі выпадковага мінака запытаць на вуліцы, якіх ён ведае беларускіх мастакоў, і калі ён адразу вас не аб/іае і не пашле далёка, дык хутчэй за ўсё першым назаве імя Міхаіла Савіцкага, аўтара “Партызанскай мадоны”. Тое ж адкажа і ча/іавек, дасведчаны ў пытаннях культуры. Пагодзімся: Міхаіл Савіцкі самае вядомае імя беларускага выяўленчага мастацтва XX стагоддзя. Ка/іі ў мастацтве Савецкай Бе/іарусі ягоная творчасць ск/іадае эпоху, дык у маштабе кулыуры СССР адзін са стрыжнявых эпізодаў. Ён жывы класік. У гісторыі ягонае месца побач з Ісакам Бродскім, Аляксандрам Дайнекам, Барысам Іягансанам, Сяргеем Герасімавым та/іенавітымі майстрамі, што абслугоўвалі дзяржаўную ідэалогію, а/іе пры гэтым здолелі захаваць уласную індывідуальнасць. /Іёс “прыдворнага мастака” на зломе эпохаў незайздросны. “Калабарант, прыстасаванец” чуе ад сваіх нядобразычліўцаў учарашні фаварыт. Мусіць прайсці час, каб сцішыліся эмоцыі і выявілася сапраўднае аблічча творцы і сэнс ягонай творчасці.
У Савецкім Саюзе афіцыйнае мастацтва сапраўды было служкаю ідэалогіі. I гэта не вынаходніцтва бальшавікоў. Такі парадак ва ўсім свеце: хто плоціць за музыку, той яе і замаўляе. Іншая рэч, што ў розныя часы ў дзяржавызамоўцы можа быць розным і “рэпертуар”. Сёння на сцэне рэвалюцыйная “Клятва Гарацыяў” Давіда, заўтра ягоная
ж манархічная “Каранацыя Напа/іеона”, а яшчэ праз дзень “Свабода на барыкадах” Дэ/іакруа. Сёння ро/ію мастацкай ісціны ў апошняй інстанцыі выконвае “Чырвоны квадрат” Ма/іевіча, заўтра “/Іенін на трыбуне” Герасімава, a там г/іядзіш “Брэжнеў на Ма/іой зям/іі” На/ібандзяна.
КНІГІ ОНЛАЙН
