Рэтраперспектыва
Пятро Васілеўскі
Выдавец: Галіяфы
Памер: 140с.
Мінск 2009
сродкаў на пабудову... п/іывучае ску/іьптуры Бісмарку (!). “Бісмарк” збіраецца адкрываць свае філіялы, канторы і прадстаўніцтвы ў розных краінах свету (за выключэннем Турцыі, якая акупуе Канстанцінопаль). “Бісмарк” учыняе калегію ганаровых асоб аб'яднання, у якую ўваходзяць: 1. Матыяс Руст. 2. Мяфістофэль. 3. Асабісты састаў авіяносца “Німіц”. 4. Мацей Рустаў. 5. Бакунін (пасмяротна). 6. Князь Крапоткін (пасмяротна). 7. Генась ХацкевічМенскі (у гэтым фрагменце “Маніфэста”, які я не буду каментаваць, захаваны правапіс арыгіна/іа).
У “Панараме” прадстаў/іены Мінск, Віцебск, Барысаў, Гомель, Гродна, Полацк. Шэраг мастакоў ужо вядомыя аматарам мастацтва па мінулых экспазіцыях нефармалаў. Сярод іх аўтарытэтныя ў сваім асяроддзі (асяроддзе гэтае, нагадаю, паспяхова спрачаецца з мастакамі з афіцыйнага Саюза мастакоў БССР за г/іедача) А. Тарановіч, Т. Копша, /1. Забаўчык, С. Малішэўскі, А. Малей, С. /Іапша. Гэта тыя, хто пры нагодзе “пацягнуць” і на персанальную выставу. Але бо/іей на “Панараме” такіх, хто можа, так бы мовіць, спяваць то/іькі ў хоры. У іх яшчэ не акрэслены ў/іасны светапогляд, не выяў/іены ў/іасны почырк.
Тут бы/іо амаль усё, чым багаты бе/іарускі авангард, а багаты ён не то/іькі на таленты і нерэа/іізаваныя пакуль што творчыя магчымасці, але таксама на амбіцыі ды юнацкую самаўпэўненасць (хоць“нефармалы” на Беларусі/іюдзі ў большасці па-за маладзёвым узростам, а/іе ма/іады сам нефармальны рух). Бедны на прафесіяналізм і агу/іьную ку/іьтуру. У дадзеным выпадку я гавару не пра канкрэтных мастакоў, а пра агульнае ўражанне ад выставы. Са мною, зразумела, можна спрачацца, бо крытэрыі прафесіяналізму ў традыцыйным і нетрадыцыйным мастацтве розныя. Ды ўсё ж такі прафесіяналізм бачны ўжо на падрыхтаваным да працы чыстым палатне ці аркушы паперы.
Уражанне такое, што многія шукаюць дзесьці даўно знойдзенае. На жаль, гэта натуральная з'ява пры нашай кепскай інфармаванасці адносна таго, чым жыве апошнія дзесяцігоддзі навакольны свет. Але нават маючы самую
аб'ектыўную ку/іьтурніцкую інфармацыю пра замежжа, мы не здолеем яе па-людску скарыстаць, пакуль не пазбавімся комп/іексу правінцыя/іізму і нацыяна/іьнага нігі/іізму, паку/іь свядома не станем на ў/іасны грунт. Паку/іь не павернемся тварам да Бе/іарусі. На “Панараме” бы/іо тое, што ў бо/іьш якасным выкананні можна пабачыць у Маскве, Прыба/ітыцы. Я маю на ўвазе культуру ко/іеру, кампазіцыйную пабудову, адпаведнасць выяў/іенчых сродкаў задуме мастака. У нас шмат выпадковага, недзе пабачанага, пачутага, а/іе не праведзенага праз сваё сэрца і свой розум.
Ка/іі тэатр пачынаецца з веша/ікі, дык выстава “Панарама” пачына/іася з ву/ііцы. У дзень адкрыцця экспазіцыі ішоў дождж, на ву/ііцы ве/іізарныя /іужыны, хо/іад. Ды і сам інтэр'ер гэтай часткі горада паміж /Іенінскім праспектам і Траецкім прадмесцем наводзіў на сумныя думкі. Старыя, даўно не фарбаваныя будынкі, ве/іізарны плот, за якім метрабуд гвалтуе Мінскае замчышча. Толькі бе/іая постаць Кафедра/іьнага сабора ўносі/іа аптымістычны дысананс у гэту паэму смутку, працягам якой (другім раздзе/іам) бы/іа сама экспазіцыя “Панарамы”. Часам цяжка было зразумець: што гэта, ці не паспе/іі вымесці з пакоя смецце, ці гэта так задумана аўтарамі экспазіцыі? На сценах карціны, а побач, на ўмывальніку кавалак мы/іа. Гэта мастак намякае на картачную сістэму (мы/іа ў свабодным продажы няма), да якой мы дажыліся на 72 годзе савецкай у/іады, ці гэта “проста так”? Шмат падобных пытанняў узнікала ў мяне на выставе. Але бы/іі творы і з выразнай сацыяльнай скіраванасцю. Напрыклад, інсталяцыя “Постфактум” (аўтар Я. Шунейка) гэта кампазіцыя з прадметаў, якія сабраныя разам, становяцца нібыта сімвалам нашага супярэчлівага, знерваванага і трагічнага часу. Кампазіцыю вянчае рыд/іёўка, лязо якой пафарбавана чырвоным, пад ко/іер крыві... А праз вокны як дапаўненне экспазіцыі мінскія краявіды. Усяго патроху то дахоўка падобнага на тэатральную дэкарацыю Траецкага, то брудны двор з будаўнічым смеццем, то гмахі праспекта Машэрава. Хоць ты бяры дадатковую п/іату за выставу гарадскога пейзажа.
Зноў вяртаюся да тэмы прафесіяна/іізму. Сённяшні, прынамсі бе/іарускі, авангард нагадвае с/іавутую шахматную партыю Астапа Бэндэра ў Васюках. Маючы даво/іі цьмянае ўяў/іенне пра тое, што такое шахматы, “вя/іікі камбінатар” адразу разыграў к/іасічны дэбют. Справа ў тым, што каб разыграць “к/іасічны дэбют” у авангардысцкім мастацтве, зусім не абавязкова ўмець ма/іяваць. Дастаткова паставіць на па/іатне кропку, п/іяму, правесці /іінію ці проста п/іюнуць і расцерці, як ты аўтаматычна трап/іяеш у нейкі класічны (у сваёй мастацкай сістэме) напрамак трансавангард, абстрактны экспрэсіянізм а/іьбо геаметрычны абстракцыянізм, супрэматызм, ташызм і гэтак да/іей. Гэта разбэшчвае, бо мастак спадзяецца не на ў/іасныя сі/іы і та/іент, а на тое, што яго асвеціць свят/іо да/іёкай зоркі, што ягонае “нямое” па/іатно агучыць да/іёкая музыка, і ўсё ўрэшце раст/іумачаць крытыкі. Такі настрой называецца спажывецкім. Асабіста мне найбо/іьш цэ/іьнай і /іагічна абгрунтаванай пада/іася экспазіцыя віцебскай групы “Квадрат”. Можа, таму, што свой прафесіяналізм яе ўдзе/іьнікі выяў/іяюць у формах, не надта да/іёкіх ад рэа/іістычных.
Адзін мастак пас/ія наведвання выстаўкі сказаў: ‘Тэта сапраўды падобна на нашае жыццё. Пас/ія такой выставы ты не здзівішся, ка/іі на ву/ііцы табе надаюць па пысе ху/ііганы, аб/іае прадаўшчыца ў краме, а на заканчэнне, ка/іі ты прыйдзеш дадому, у дверы пазвоніць рэкецір”. Што ты зробіш, ка/іі надвор'е не спрыяе настрою. Ка/іі па дарозе да гармоніі ці проста нарма/іьнага жыцця трэба зведаць дождж і холад, трэба скакаць праз /іужыны і брысці бруднымі дварамі. Кажуць, што зоркі свецяць ярчэй, ка/іі г/іядзець на іх не з вяршыні гары, а з г/іыбіні памыйнай ямы. Відаць, гэта якраз той выпадак.
I яшчэ колькі с/іоў пра выставу, якая праходзі/іа адначасова з “Панарамай”, /іітара/іьна за нека/іькі крокаў ад яе, у выставачным цэнтры на праспекце Машэрава. Яна ме/іа даво/іі прэтэнцыёзную назву “Скарбы бе/іарускага авангарду”. Арганізавана бы/іа цэнтрам “Арыенцір” пры ЦК /ІКСМБ. Поспеху, на які раз/іічва/іі арганізатары,
выстава не мела. Ці то “Панарама” адбі/іа гледачоў у “Скарбаў...”, ці то дзве выставы аднаго напрамку побач замнога. У “Скарбах...” бы/іі прадстаўлены тыя ж імёны, што і на “Панараме”. Праўда, адбор быў бо/іьш строгі. Меншым быў э/іемент выпадковасці, а/іе разам з тым знік/іа і такая прыцяга/іьная д/ія г/іедача непасрэднасць, імправізаванасць. Ва ўступным слове да ката/юга “Панарамы” ёсць такія с/іовы: “Авангард неабходны, таксама як і /іюбы іншы напрамак у мастацтве, усякаму грамадству, якое /іічыць сябе развітым ку/іьтурна і эканамічна”. Асабіста я не ўпэўнены, што нашу краіну можна аднесці да шэрагу развітых ку/іьтурна і эканамічна. А няразвітасць нак/іадае адбітак і на савецкі авангард, і на ўсё астатняе наша мастацтва. Авангард у пэўным сэнсе гэта “гу/іьні ў Захад”. Аднак у Еўропе апошні раз разбуралі старую ку/іьтуру ў імя светлай будучыні 200 гадоў назад, падчас Вя/іікай Французскай рэвалюцыі. I, дзякуй богу, не паспе/іі ў гэтай справе шырока разгарнуцца. Таму сёння там /іюбы мастацкі кірунак гэта проста новая звяно ў /іанцугу культурніцкай эва/іюцыі.
Іншая справа ў нас. Наш авангард чымсьці нагадвае прыгожы дзядоўнік, які выраз сярод смецця на падмурку зруйнаванага (зусім нядаўна) Храма. А цяпер уявіце, які /іёс чакае гэту рас/ііну, ка/іі храм пачнуць адбудоўваць.
("/Іітаратура і мастацтва", 09.02.1990)
ЗАСЛОНА ДЛЯ ТЭАТРА АБСУРДУ. СУСВЕТНАГА
У кожнага мастака неза/іежна ад таго, працуе ён за грошы, “для душы” а/іьбо ўда/іа спалучае адно з другім, час ад часу ўзнікае жаданне зрабіць нешта д/ія вечнасці. Нешта такое, што ўвойдзе ў хрэстаматыйны шэраг, у сусветную анта/іогію мастацтва; нешта вартае /Іуўра, Дрэздэнскай га/іерэі, Эрмітажа... Натура/іьная рэч. Таксама, як і жаданне пэўных асобаў на вяршынях улады пакінуць у гісторыі памяць пра сваё цараванне ў творах мастацтва, пажадана несмяротных. Калі такі мастак і такі мецэнат знаходзяць адно аднаго, нараджаюцца шэдэўры афіцыёзу “Медны вершнік” Фальканэ, “Смерць Марата” Давіда, “Мінін і Пажарскі” Мартаса, “Тысячагоддзе Расіі” Мікешына, “Рабочы і калгасніца” Мухінай.
У гісторыі бы/іі выпадкі, ка/іі ў выніку рэа/іізацыі “дзяржзаказу” з'яўляліся ўжо не шэдэўры афіцыёзу, a проста шэдэўры. Гэта калі выканаўцамі бы/іі Данатэла, Міке/іанжэла, Ве/іаскес, Франсуа Руд, Радэн, Джакома Манцу, а ў замоўцы хапала розуму, каб не лезці ў справы генія. Найбо/іьш б/іізкі нам па часе прык/іад пано “Герніка”, якое Пікаса напісаў павод/іе замовы рэспуб/ііканскага ўрада Іспаніі для нацыянальнага паві/іьёна гэтай краіны на Міжнароднай выставе ў Парыжы ў 1937 годзе.
“Нешта для вечнасці" мастак можа зрабіць па ўласнай ініцыятыве і на ўласную рызыку. Мэты пры гэтым у кожнага розныя. Напрык/іад, славуты шведскі ску/іьптар Карл Мілес сабраў у сваёй сядзібе ў прадмесці Стакгольма арыгіналы
і аўтарскія паўторы сваіх найбо/іьш вядомых твораў, стварыў на сваёй зямлі і на ўласныя сродкі архітэктурналандшафтны комплекс, вядомы сёння як “сад Мілеса”, і падарыў гэты цуд сваёй краіне.
Такім жа высакародным быў і ўчынак чэшскага мастака А/іьфонса Мухі, які падараваў роднай Празе “Славянскую эпапею” цыкл палотнаў, у якіх адлюстраваў найбольш значныя, на ягоную думку, падзеі гісторыі славянства. Гэты цыкл вяршыня творчасці Мухі, значны ўнёсак у еўрапейскае мастацтва.
He пашчасціла зрабіць твор-эпапею расійскаму жывапісцу савецкага часу Паўлу Корыну. Ён меўся напісаць вя/іікую карціну пад шматзначнаю назваю “Рэквіем. Русь, якая адыходзіць”. Нават па/іотна на падрамніку падрыхтаваў. Сюжэт: адпяванне патрыярха Маскоўскага і Усяе Русі Ціхана (памёр у 1925 годзе). Сэнс: адпяванне эпохі, што адыходзіць у нябыт, адпяванне старой Расіі, “Святой Русі”. Эцюды да гэтага няздзейсненага шэдэўра належаць да лепшых твораў сусветнага партрэтнага мастацтва. А сама карціна так і не з'явілася. Бальшавіцкай уладзе назва і тэма карціны падаліся падазронымі а час быў такі, калі рабіць што-небудзь насуперак уладзе было небяспечна. He толькі ў сэнсе кар'еры, але і самога жыцця.
КНІГІ ОНЛАЙН
