Рэтраперспектыва
Пятро Васілеўскі
Выдавец: Галіяфы
Памер: 140с.
Мінск 2009
Сёння “правінцыя” бярэ рэванш. Сярод мастакоў, чые імёны на с/іыху ў пуб/іікі, а творчасць пад пі/іьнаю ўвагаю крытыкі, больш чым ка/іі-небудзь раней ураджэнцаў так званай “г/іыбінкі”. Выводзіць іх у вя/іікі свет менскае ALMA MATER Бе/іаруская акадэмія мастацтваў (ко/іішні БРДМІ).
I хоць канцэнтрацыя ку/іьтуры на душу насе/іьніцтва ў ста/ііцы заўжды вышэйшая, чым у цэ/іым па краіне, а/іе выдатных майстроў, вартых прадстаўнікоў бе/іарускай мастацкай шко/іы сёння можна сустрэць у Бя/іынічах і Магі/іёве, По/іацку і Гародні, Берасці, Віцебску, Ма/іадэчне. Дарэчы, адзін з самых вядомых беларускіх мастакоў сучаснасці А/іесь Пушкін ніко/іі не меў і не мае цяпер мінскай прапіскі.
Д/ія /іюдзей, выхаваных савецкай сістэмай, раённы цэнтр заўжды /іепей за вёску, аб/іасны горад /іепей за раённы цэнтр, а ста/ііца рэспублікі /іепшая за Гародню ці Магі/іёў. А мара ўсяго жыцця для іх сканцэнтраваная ў са/юдкім с/іове “Масква”.
Гэтую піраміду разбурыў “інфармацыйны выбух”. Навошта перціся ў Маскву ці нават у Парыж, калі пры наяўнасці тэ/іевізійнай “талеркі” і камп’ютэра, падключанага да сеціва, ты адчуваеш сябе “грамадзянінам сусвету”, і нават міжнародная іза/іяцыя тваёй краіны цябе асабіста амаль не кранае?
Да таго ж Парыж ды цывілізаваны свет увогу/іе сёння стаў д/ія беларусаў б/ііжэй. Прынамсі, каб трапіць туды, не трэба рабіць прамежкавага прыпынку ў Маскве!
Жывапісец Сяржук Цімохаў, ураджэнец вёскі Кротаў (Гомельшчына), выхаванец кафедры манументальнадэкаратыўнага мастацтва Беларускага тэатральнамастацкага (дып/іом абараніў у 1983 годзе), за гады Незалежнасці паездзіў па свеце і на /іюдзей паг/іядзеў, і сябе здолеў паказаць. Сяржук Цімохаў упэўнены, што перш чым “заваёўваць” навако/іьную прастору, трэба зацвердзіць сябе на радзіме, вызначыцца са сваімі эстэтычнымі і духоўнымі арыенцірамі, знайсці свой стыль. Без гэтага за мяжою ты не бо/іей чым “гастарбайтэр”, якога трываюць толькі з той прычыны, што яму можна плаціць менш, чым суайчынніку.
Для Сяржука Цімохава замежныя вандроўкі былі найперш магчымасцю па-іншаму, зда/іёк убачыць Беларусь, асэнсаваць нашае месца і ролю ў сучасным свеце. Мастак гаворыць, што прафесіяналізм дазваляе плённа працаваць паўсю/іь, куды ні прывядзе лёс, але для сапраўднага натхнення патрэбная духоўная сувязь з зямлёю, якая магчымая толькі на Радзіме.
Беларускасць Сяржука Цімохава з’ява глыбінная, шматзначная. Вучыўся ён у народнага мастака Беларусі Гаўрылы Харытонавіча Вашчанкі. I сама сістэма выкладання на кафедры, і творчы метад Вашчанкі скіроўвалі студэнтаў на канкрэтыку на ясную задуму і такую ж ясную рэалізацыю задумы. Гэтыя якасці праявіліся ў першых самастойных творах Сяржука Цімохава. Прынамсі, у партрэце Іва выява адпавядае крытэрыям параднага партрэта. Вялікую ролю тут (як і ў традыцыйным для Беларусі “сармацкім” партрэце) адыгрываюць атрыбуты, якія адлюстроўваюць сацыяльна-гістарычны статус, а таксама
ідэйную прына/іежнасць героя твора. Партрэт гэты характэрны д/ія пэўнага этапу развіцця беларускага мастацтва, ка/іі мы яшчэ то/іькі засвойва/іі факты ў/іаснай гісторыі, здава/іася б, грунтоўна забытай пры ба/іьшавіках. Асэнсаванне мусі/іа прыйсці пазней. На ніве асветніцтва Сяржук Цімохаў мог бы працаваць усё жыццё. Але такі ш/іях падаваўся мастаку занадта простым. Аднак цікавасць да бе/іарускай гісторыі не бы/іа д/ія мастака дарэмнай. 3 гэтага досведу ён знайшоў сваю, так бы мовіць, зорку: сярод розных эпохаў вызначыў найбо/іьш д/ія сябе цікавую Язычніцтва. (Сяржук не шануе с/іова “паганства” за негатыўнае адценне). Як мне падаецца, гэтая цікавасць выкрышлізавалася ў яго ў По/іацку...
Маючы магчымасць выбіраць пас/ія заканчэння інстытута месца працы, Сяржук размеркаваўся на радзіму, на Гомельшчыну у Мазыр. Там бы, кажа, і застаўся, каб бы/іа ў Мазыры праца, што адпавяда/іа б ягонай ква/ііфікацыі. Такой працы не бы/іо. Перабраўся ў Гоме/іь. He затрымаўся і тут. Збег абставінаў, найперш побытавых, прымусіў шукаць іншы творчы прыту/іак. П/іанаваў атабарыцца ў Гародні, а/іе па дарозе спыніўся ў По/іацку (Навапо/іацку фактычна гэтыя два гарады суадносяцца, як Мінск і Чыжоўка). Наяўнасць майстэрні, кватэры ды адпаведнага ку/іьтурніцкага асяроддзя затрыма/іі Сяржука ў По/іацку на шмат гадоў.
Мне давя/іося сустрэцца з мастаком у навапо/іацкай га/іерэі “Рыса” на ягонай персана/іьнай выставе. Размова ме/іа працяг у сяржуковай кватэры, якая па сутнасці бы/іа “фі/ііяй” майстэрні. Я ўспрыняў тады мастака як цалкам сфармаваную (у асноўных, зразуме/іа, рысах) асобу; як творцу, што вызначыўся з базавымі каштоўнасцямі мара/іьнымі, матэрыя/іьнымі, эстэтычнымі, і да/іей будзе то/іькі ўдаскана/іьвацца ў абраным напрамку. Потым, ка/іі бачыў ягоныя творы на выставах супо/ікі “Пагоня”, на рэпрадукцыях, а апошнім часам у мінскай майстэрні, пераканаўся ў беспамы/іковасці першага ўражання.
Сяржук наважыўся адрадзіць у сваіх творах да/іёкую цыві/іізацыю, ад якой, як сказаў бы /іетапісец, “быць пайш/іа бе/іаруская зямля”. Пры гэтым мастак свядома па-
збягае сімволікі, занатаванай у этнаграфічнай /іітаратуры. Яго цікавіць не знак, але сэнс. Язычніцкія багі ў ягонай інтэрпрэтацыі не адасоб/іеная ад прыроды і ча/іавека сіла, а сама прырода, персаніфікаваная ў міфічных вобразах.
“Хрысціянства, каб замацавацца на гэтай зям/іі, мусі/іа шукаць кампрамісу з язычніцтвам. Хрысціянскія святы прыстасава/іі да дзён, якія язычнікі ўважа/іі за святочныя. Храмы ставі/іі на месцах ужо намо/іеных там, дзе раней былі капішчы. Крыжамі пазначалі камяні, якім пак/іаня/ііся нашыя продкі. Ка/іі нашую версію хрысціянства і можна трактаваць як самабытную, бо/іьш-менш адпавядаючую нацыяна/іьнаму менталітэту, дык то/іькі дзякуючы таму, што ў бе/іарускім хрысціянстве захаваліся элементы язычніцтва.
Я не падзя/іяю хрысціянскай тэзы, нібыта Бог усё; а вернік нішто. Д/ія хрысціяніна Бог гэта той, хто ўзнагароджвае за добрыя ўчынкі і карае за кепскія. Бог тое, чаго трэба баяцца.
А ча/іавек, я думаю, не павінен баяцца. Страх ператварае яго ў жывё/іу!
Зноў жа, хрысціянская міфа/іогія апавядае пра мясціны, што знаходзяцца за тысячы кі/іаметраў ад майго дома. Мне іх нават уявіць цяжка. Тое ж датычыць і персанажаў “Біб/ііі”. Усё гэта цяжка ўспрымаць як сваё. Хрысціянская ку/іьтура д/ія нашай зямлі другасная. Першаснае язычніцтва. Як мастак я гэта адчуваю”. Гэтыя думкі Сяржука Цімохава не бясспрэчныя. Багас/іоў, мабыць, знайшоў бы контраргументы стасоўна гэтай пазіцыі. А/іе не ў тым рэч. Гаворка аб пазіцыі мастака, аб ягоным успрыманні свету.
Адзначыўшы для сябе стылёвую ідэнтычнасць твораў Сяржука Цімохава апошняга часу, я запытаў у мастака, ці не баіцца ён збіцца на штамп, стаць мастаком аднаго сюжэту (хай сабе і ў розных версіях) як гэта часта здараецца з ягонымі калегамі. “Баюся, шчыра адказаў Сяржук. Але вось немец Юкер ужо колькі гадоў робіць “карціны” з цвікоў. А ўсё атрымліваюцца розныя. I калі б ён адмовіўся ад цвікоў і перайшоў на які
іншы выяў/іенчы сродак, дык яшчэ невядома, як да гэтага паставілася б пуб/ііка. I ці не было б гэта гва/ітам над у/іаснай натурай. Мастак мусіць рабіць тое, у што ён верыць. А ўжо як атрымаецца хай іншыя вырашаюць”.
Мастак не мае на мэце супрацьпаставіць сваё мастацтва той ку/іыурна-рэ/іігійнай традыцыі, што пануе на нашай зям/іі ўжо тысячу год. Ён проста нагадвае сваім г/іедачам і суразмоўнікам, што ка/іісьці /іюдзі перш, чым пасунуць камень, прасі/іі прабачэння за тое, што парушаюць ягоны спакой; перш, чым узяць вады ў рацэ, размаў/іялі з ёй, як з жывою істотай; перш, чым увайсці ў /іес, прасі/іі ў лесу на гэта дазво/іу.
Дарэчы, на Захадзе творчасць Цімохава часта ўспрымаецца /іепей, чым на радзіме. Мо таму, што тамтэйшы г/іядач спачатку звяртае ўвагу на якасць твора, а ўжо потым на ягоны змест. А/іе і змест у дадзеным выпадку рэч не апошняя. Захад раней за нас ступіў на ш/іях тэхнакратычнай цывілізацыі адпаведна раней нас сутыкнуўся з яе адмоўнымі наступствамі. Таму сёння эка/іогія ў цывілізаваных краінах ама/іь што рэ/іігія. Пажыўшы ў “прыродзе-майстэрні”, /іюдзі жадаюць вярнуцца ў “прыроду-храм”. Праўда, і ад камфорту, які нясе цыві/іізацыя, ніхто адмаў/іяцца не хоча...
Ды ўсё ж мне падаецца, што цыві/іізаваныя краіны ўжо вяртаюцца адту/іь, куды мы яшчэ ідзем. Хай бы то/іькі не зайсці занадта да/іёка. У авіятараў ёсць тэрмін “кропка вяртання”. Сама/іёт, які прамінуў “кропку вяртання”, ужо не вернецца на базу...
На развітанне я задаў мастаку пытанне: “Сваёй творчасцю ты зак/іікаеш да яднання з прыродай, а сам жыхар мегаполіса. Неяк няск/іадна атрым/ііваецца?”
“Тое, што я жыву ў Мінску, я не /іічу кар’ерным дасягненнем. Проста ў Мінску мне зручней, чым у роднай вёсцы, Мазыры а/іьбо По/іацку. Дзеля працы зручней. А раб/ію я тут тое ж, што рабіў бы і ў Кротаве, і ў Мазыры, і ў По/іацку”.
(“Дзеяс/іоў”, люты 2003 г.)
БІЛЕТ У ПАРЫЖ
В каналах вода зелена нестерпймо.
1 4 ветер слагуны пронзйтельно сер.
- Вы, братцы, йз Рйліа?
- 14 з Рйма, вестймо!
- А я йз-поб Оршй! сказал гондольер.
Александр Галнч
Пра гэтага мастака можна сказаць, што ён незас/іужана забыты на радзіме, але належна ўшанаваны за яе межамі. Доўгія гады ягонае імя не прыгадвалася ў публікацыях па выяў/іенчым мастацтве, бы/іо выкрэсленае з энцыклапедыяў і анталогіяў. Для Беларусі яго нібыта не існава/іа. Хіба што ў букіністычных крамах часам можна бы/іо натрапіць на аздобленыя ім некалі кнігі. Вядома ж, тыя мастакі і аматары мастацтва, чые густы і пог/іяды сфарміраваліся ў 6о-я 70-я гады, яго добра памятаюць. А/іе ма/іадзейшыя маюць вельмі цьмянае ўяў/іенне і пра ягоную творчасць бе/іарускага перыяду, які скончыўся ў 1980 годзе, і, тым бо/іьш, пра перыяд французскі, які доўжыцца дагэту/іь.
Тыя, хто прыйшоў у мастацтва пас/ія Барыса Заборава, магчыма, і не ўяў/іяюць, якую ролю ён адыграў у бо-я 70-я гады ў станаўленні беларускай графічнай шко/іы як графік-станкавіст, і/іюстратар і дызайнер кнігі. Ягонае мастацтва прымусі/іа з павагай глядзець на Беларусь і прыба/ітыйскіх снобаў, і фанабэрыстую Маскву, і Еўропу, якую цяжка чымсьці здзівіць. 3 яго-
ным імем звязаны прарыў бе/іарускага мастацтва за межы СССР. Дып/юмамі рэспуб/ііканскіх, усесаюзных і міжнародных выставаў кнігі мастак пры жаданні мог бы абклеіць сцены сваёй майстэрні.
КНІГІ ОНЛАЙН
