Рэтраперспектыва
Пятро Васілеўскі
Выдавец: Галіяфы
Памер: 140с.
Мінск 2009
Алеся Пушкіна, на маю думку, не можа не радаваць тая акалічнасць, што, хоць прылашчаныя ўладай мастакі РБ па старой савецкай звычцы са скуры вылузваюцца, каб спадабацца Маскве, прадстаўляць Беларусь у сталіцу РФ запрашаюць яго, беларускага патрыёта, які не хавае сваіх
пог/іядаў, адмоўнага стаў/іення да “інтэграцыі”, а стасункі з “родным” чынавенствам мае традыцыйна напружаныя, каб не сказаць горш. Гэта да гонару расійцаў, якія разумеюць, што акрамя афіцыйнай ёсць яшчэ і сапраўдная Бе/іарусь.
Калісьці, па ма/іадых гадах, чытаў я кнігу “Подсудммого зва/ш мскусство”. Гэта быў зборнік аповедаў пра адвечны канфлікт мастака і ў/іады. Героі кнігі творцы, што належаць сусветнай гісторыі: Міке/іанджэ/іа, Дам'е, Курбэ, Бар/іах... Па зразуме/іых прычынах аўтар абмінуў увагаю мастакоў ахвяраў ба/іьшавіцкага рэжыму, хоць “сацыя/іістычны рэалізм” нямала паламаў лёсаў ды змарнаваў талентаў. Мне падумалася, калі рабіць такую кнігу на беларускім матэрыяле, дык у яе абавязкова мусі/іа б трапіць творчая біяграфія Алеся Пушкіна. Бо за свае мастацкія акцыі і палітычныя погляды ён неаднойчы трапляў пад судовы пераслед і турэмнае зняволенне (і пры СССР у часы так званай “перабудовы”, і ў незалежнай Бе/іарусі). Цэнзура шмат разоў здымала ягоныя работы з экспазіцыяў групавых выставаў, а персана/іьныя забараняліся. Ягоны роспіс у Магілёўскім касцёле Святога Станіслава “на ўсялякі выпадак” да лепшых часоў закрылі палатном. У роднай вёсцы мастака дагэтуль не асвечаная распісаная ім царква, бо цырымонія асвячэння патрабуе прысутнасці чыноўнікаў РПЦ з Мінска, a мясцовы бацюшка з жахам уяўляе, што вось прыедуць яны і пабачаць... Яго пазбаўлялі майстэрні, без уся/іякіх юрыдычных падставаў адабра/іі створаную ім з дапамогаю прыватных мецэнатаў мастацкую галерэю. Да таго ж, дзяржаўным мастацкім зборам забаронена набываць творы А/іеся Пушкіна, а дзяржаўным СМІ брацьінтэрв'ю і ўвогу/іе звяртаць на яго ўвагу, хоць часам не заўважаць мастака проста немагчыма.
Варта адзначыць, што да ўсіх гэтых непрыемнасцяў Алесь ставіцца па-фі/іасофску. Каго іншага такое жыццё даўно прымусі/іа б альбо змяніць стыль паводзінаў і лад думак, а/іьбо шукаць іншую прафесію і працу, а мо нават і краіну (магчыма, нешта падобнае прыходзі/іа
і яму ў га/іаву, бо нават карціну напісаў “Бывай, Айчына!”). А/іе ні сам змяняцца, ні краіну мяняць ён не будзе. А/іесь Пушкін успрымае гэтыя канф/іікты як непазбежныя выдаткі творчасці, як наканаванае выпрабаванне, праз якое творца мусіць прайсці.
Хэпенінгі-перформансы, станковы і насценны жывапіс, сцэнаграфія, п/іакат што б ні рабіў А/іесь Пушкін, гэта заўжды важкае, асэнсаванае слова пра вечнае і надзённае, у якім удумлівы г/іядач убачыць знак павагі да папярэднікаў і к/іопат пра будучыню. У адрозненне ад шэрагу сваіх ка/іегаў, як "авангардысцкага”, так і “класічнага” напрамкаў, якія /іічаць, што да іх мастацтва ўвогу/іе не было, А/іесь Пушкін бачыць сябе спадкаемцам справы, распачатай за шмат пака/іенняў да яго. У той час, як у вачах прыхі/іьнікаў перформансу ён натура/іьны авангардыст, аматары жывапісу ведаюць яго як майстра рэа/іістычнай традыцыі (менавіта ў такой якасці яго запрашаюць на Фларэнтыйскае біенале).
Ка/іі ўсё ж уявіць, што ў нейкім ка/іене Алесь Пушкін сваяк А/іяксандру Сяргеевічу, дык сваім жыццём і творчасцю ён абвяргае вядомае выс/іоўе, што прырода рупліва папрацаваўшы над геніем, потым адпачывае ў ягоных нашчадках... Думаецца, што “сонца рускай паэзіі” радуецца, назіраючы з нябёсаў за справамі свайго бе/іарускага цёзкі. Дарэчы, першым назваў А/іеся вя/іікім мастаком расіец старшыня Дзяржаўнай экзаменацыйнай камісіі на абароне дыпломаў БДТМІ ў 1990 годзе, Народны мастак РСФСР, правадзейны сябра Акадэміі мастацтваў СССР Уладзімір Ветрагонаў, які лічыцца класікам савецкага выяўленчага мастацтва. Пабачыўшы дып/іомную працу А/іеся велізарны насценны роспіс “Парнат” у інтэр'еры Рэспубліканскай школыінтэрнату па музыцы і выяў/іенчым мастацтве, ён сказаў літаральна наступнае: “Калі б гэтай работай абараняўся цэлы курс, увесь сё/іетні выпуск манументалістаў, дык усе дып/іомнікі атрыма/іі б вышэйшую адзнаку. А/іе гэтую працу зрабіў адзін ча/іавек і зрабіў выдатна. Я віншую Бе/іарусь з нараджэннем вялікага мастака”.
Потым многія дыпломнікі спрабавалі паўтарыць подзвіг А/іеся Пушкіна: браліся за буйныя аб'екты, спрабавалі аздобіць сцены розных будынкаў. А/іесь, можна сказаць, справакаваў гігантаманію сярод студэнтаўманументалістаў. Але зрабіць лепш за яго не здолеў ніхто.
Алесь Пушкін мастак, але пры іншых варунках мог бы стаць акторам каб потым выбіцца ў рэжысёры і быць на сцэне гаспадаром, а не выканаўцам чужой волі. Пэўна, выяўленчае мастацтва прывабіла яго якраз высокай ступенню самадастатковасці. У адрозненне ад кіно і сцэны, дзе твор вынік калектыўнай працы і, як правіла, безумоўнага падпарадкоўвання “дырыжору”, жывапісец сам сабе і драматург, і рэжысёр, і актор. А цяпер яшчэ і менеджэр. Гэта цяжка, але свабода заўжды дорага каштуе.
Асабіста для мяне творчасць Алеся Пушкіна каштоўная тым, што прымушае задумвацца над простымі пытаннямі, на якія няма ды і не можа быць простых адказаў. Ягоныя нацюрморты, партрэты, краявіды, сюжэтныя палотны ў роўнай ступені прывабныя і для эстэта, якога цяжка чымсьці здзівіць, і для гледача звычайнага, які, магчыма, выпадкова трапіў на выставу. Карціны не абцяжараныя складанай сімволікай і тэхнічнымі эфектамі. Проста і зразумела "як у жыцці”, хіба што крыху прыгажэй. Дык на тое і мастацтва, каб рабіць свет лепшым.
Гаўрыла Вашчанка, які быў кіраўніком кафедры манументальна-дэкаратыўнага мастацтва падчас вучобы Алеся Пушкіна, прыгадвае, што іншы раз яго трэба было сапраўды стрымліваць, каб ён не маляваў “занадта прыгожа”. Удакладню, што гаворка ідзе не пра тую прыгажосць, якую называюць “салоннай”. Проста сам Гаўрыла Вашчанка майстар “суровага стылю”, і графічная вытанчанасць жывапісу Алеся Пушкіна, відаць, падавалася яму неадпавядальнай канонам манументальнага мастацтва. Тое, што натуральна ў мініяцюры, хутчэй за ўсё не будзе пасаваць насценнаму роспісу. Але менавіта гэтая вытанчанасць у спалучэнні з мануметальным размахам уразіла старшыню Дзяржаўнай экзаменацыйнай камісіі на абароне дыпло-
му. Менавіта ў такой манеры, якая вык/іікае ўспамін пра класічную японскую гравюру і пра жывапіс амерыканца Эндру Уайета, напісаныя ў студэнцкія часы “Эпітафія дзеду” і “Партрэт маці”. Я асабіста без гэтых твораў не ўяў/іяю нашае мастацтва канца міну/іага стагоддзя.
Але тады ж створана і самая жорсткая карціна А/іеся Пушкіна “3 міну/іага”. Чырвоная вертыка/іь на белым тле. Для гэтага твора не падыходзіць вызначэнне “жывапіс”, бо на па/іатне не фарба, а кроў аўтара. Стварэнне гэтай карціны бы/іо для Пушкіна не то/іькі творчым, але і сакра/іьным актам. 3 твораў пазнейшага часу найбольш вядомыя тыя, што мастак экспанаваў на выставах супо/ікі “Пагоня”. Гэта “Рукі, якія моцна трымаюць сякеру”, “Под росснйскнмн сапогамм”, “Пленэр у Беларусі”. У іх выразна прачытваецца па/іітычны змест, але сам мастак лічыць, што са зменаю ў/іадаў зменіцца і ўспрыманне гэтых і ім падобных твораў. У новым часе новы г/іядач знойдзе ў іх новы сэнс. Тое, што зараз называецца “Под россмйскммя сапогамм”, зменіць назву на “У горад па навуку”, а потым і ўвогу/іе будзе проста “Нацюрмортам”.
Сёння людзі ўваж/ііва ўглядаюцца ў роспісы касцёлу ў Магі/іёве і царквы ў Бабры, шукаюць партрэты вядомых асобаў. А каму яны, тыя асобы, будуць цікавыя праз нека/іькі гадоў? Хіба што гісторыкам мастацтва, якія дак/іадна распішуць, каго А/іесь Пушкін змясціў у пекла, a каго на неба. А людзі будуць успрымаць тыя роспісы проста як аздобу храмаў, і не бо/іей за тое.
За апошнія гады А/іесь Пушкін напісаў шмат рамантычных краявідаў гістарычных мясцінаў Бе/іарусі. Ён стварыў жывапісную эпапею роднай вёскі. Можа, некалі скажуць, што А/іесь Пушкін уславіў Бобр, як Шага/і Віцебск, a Тарасевіч Ва/іі/іы... Сёння ж і на станковых палотнах і ў насценных роспісах Алеся Пушкіна г/іядач успрымае найперш вобразы звыклыя, узятыя з реальнага жыцця. Вока спыняецца на непрыдуманых /іюдзях, краявідах, рэчах. У выніку праз рэа/ііі, якія лёгка пазнаюцца, вымалёўваецца канкрэтны час і канкрэтная краіна. Наша з вамі Бе/іарусь. А/іе каб
так “проста” і пераканаўча намаляваць свайго сучасніка, адлюстраваць навако/іьны свет, трэба, акрамя разумення часу, мець добры мастацкі досвед, трымаць у га/іаве Рафаэля, Веласкеса, Пікаса, Далі... карацей кажучы, усю “табліцу Мендзялеева” сусветнай ку/іьтуры.
Гісторыя ку/іьтуры непарыўна звязана з гісторыяй рэлігіі. Кожны мастак, які насамрэч імкнецца стварыць у/іасную мадэль Сусвету, мусіць вызначыцца адносна свайго стаўлення да яе і акрэсліць ролю і месца рэлігіі ва ўласнай творчасці. Дарэчы, не сорамна быць і атэістам. Бо атэізм гэта таксама рэ/іігія, толькі без Бога. Расійскі фі/іосаф мінулага стагоддзя трапна назваў атэізм “шляхам да Бога з чорнага хода”. Стасункі А/іеся Пушкіна з рэлігіяй, як і ў кожнага чалавека, што мае розум, складаныя і неадназначныя. Ён бачыць у ёй сістэму маральных каштоўнасцяў, якіх часам не хапае нашаму прагматычнаму свету. Рэлігійны змест маюць шэраг ягоных станковых твораў. Святыя ў А/іеся Пушкіна не нейкія адасобленыя ад нашых к/юпатаў постаці. Яны для мастака такія ж жыхары гэтай зямлі, як ягоная маці, бацька, дзед. А вось у партрэтах дзеячоў нацыяна/іьнай ку/іьтуры і вызвольнага чыну нечакана з’яўляецца “іконная” ўрачыстасць, нібыта аўтар бачыць іх кананізаванымі ў Саборы святых і пакутнікаў зямлі Беларускай.
Цяпер Алесю Пушкіну трыццаць сем. Інстытут ён скончыў трынаццаць гадоў назад. За час, што мінуў з моманту атрымання дыплому, ім зроблена дастаткова, каб даследчыкам не то/іькі канстатаваць факт ягонай прысутнасці ў беларускім мастацтве, але і асэнсоўваць унёсак у нацыянальную ку/іьтуру. Творы, якімі Алесь Пушкін найбольш праславіўся, немагчыма павесіць у музеі. Гэта перформансы, тэатралізаваныя дзеі, што маюць на мэце прыцягнуць увагу публікі да нейкага факту, з'явы а/іьбо падзеі. Першы перформанс мастак ладзіў у 1989 годзе. Ён быў прысвечаны семдзесят першым угодкам абвяшчэння Незалежнасці Бе/іарускай Народнай Рэспублікі. Па тым часе Алесь Пушкін вучыўся на пятым курсе аддзялення манументальна-дэкаратыўнага мастацтва. Напачатку ён
КНІГІ ОНЛАЙН
