Рэтраперспектыва
Пятро Васілеўскі
Выдавец: Галіяфы
Памер: 140с.
Мінск 2009
п/іанаваў зрабіць у памяшканні інстытута выставу творчых работ п/іакатаў, прысвечаных гісторыі Бе/іарусі апошніх сямідзесяці гадоў: Курапаты, Чарнобыль, /іінгвацыд... Пайшоў па дазво/і да рэктара. Ка/іі Васіль Шаранговіч пачуў пра тэматыку выставы, дык забараніў яе. Асабліва, мяркую, рэктара шакаваў п/іакат, які потым фігураваў ва ўсіх дзяржаўных (а значыць камуністычных) газетах. Выявы двух сцягоў бел-чырвона-белага і БССРаўскага. БССРаўскі перакрэс/іены чорнымі /іініямі. Надпіс: “Хопіць “сацыя/іістычнай”, адродзім народную Беларусь!”.
Тады А/іесь Пушкін вырашыў зрабіць выставу перасоўнай. А каб напярэдадні з інстытуцкай майстэрні п/іакаты не скралі, перанёс іх у бункер-бамбасховішча ў двары інстытута. Прайсціся з п/іакатамі і нацыяна/іьнымі сцягамі па праспекце А/іесь Пушкін прапанаваў аднакурснікам. Адмові/ііся. Матывацыя такая: “Ты, Саша, выдатнік вучобы, да таго ж “афганец”. Цябе, калі што, так проста з інстытута не выштурхнуць. А мы хто пропускі мае, хто “тройкі”. Так што з намі хутка разбяруцца. Таму, даруй не пойдзем”. (I насамрэч, ка/іі потым на рэктара цісну/іі: “Выгонн Пушкмна нз мнстнтута!”, Васі/іь Пятровіч адказваў: “За што? Ён выдатнік вучобы. Яшчэ пабачыце, які ён зробіць дып/іом!”). Пайш/іі з Алесем іншыя людзі. 3 плакатамі на грудзях і на спіне, як “чалавекрэклама”, з бе/і-чырвона-бе/іым сцягам і мегафонам, праз які ён прамаўляў мінакам пра сакра/іьную дату гісторыі 25 сакавіка 1918 года, А/іесь Пушкін паспеў зрабіць толькі некалькі крокаў. Яго ўжо чака/іі міліцыянты ў форме і кадэбісты ў цывільным... Ішоў чацвёрты год “перабудовы”, да разва/іу СССР застава/іася два гады, а мясцовае чынавенства рэагава/іа на грамадскія ініцыятывы так, нібыта нічога вако/і не змянілася, і ўсё вечна будзе, як бы/ю.
Тых некалькіх крокаў па цэнтральным праспекце Мінска з нацыянальным сцягам у руках мастаку хапі/іа, каб увайсці ў гісторыю Бе/іарусі. У той дзень /Іенінскі праспект быў праспектам Пушкіна. У той дзень у беларускім мастацтве скончыўся Савецкі Саюз.
Каб пат/іумачыць гэтую думку, я дазво/ію сабе экскурс у гісторыю. Гістарычны час не заўсёды супадае з астранамічным. Тое, што мы называем ёмістым с/ювам “век”, “стагоддзе”, “эпоха” не заўжды ўк/іадаецца ў абароты Зям/іі вакол Сонца. Тут іншы гадзіннік, іншы ад/іік. Так, XVIII стагоддзе, “эпоха каралёў”, скончы/іася ў 1789 годзе штурмам Бастыліі, не дабраўшы да стандарту адзінаццаць год. А вось XIX стагоддзе праіснава/іа да Першай сусветнай вайны, прыхапіўшы чатырнаццаць гадоў ад стагоддзя XX, а тое, у сваю чаргу, адзін год ад XXI (гэта бы/іо на нашых вачах: 11 верасня 2001 года). Так у гісторыі па/іітычнай. А ў культурніцкай гісторыі мяжа эпохаў гэта твор, які падводзіць рысу пад міну/іым часам і праграмна сцвярджае эстэтыку новага часу. Такі твор адначасова сімвалізуе тупік і прарыў.
Пачатак XX стагоддзя ў мастацтве “Чорны квадрат” Казіміра Ма/іевіча. Гэты твор (язык не паварочваецца назваць яго “па/іатном” а/іьбо “карцінай”) нарадзіўся ў той жа год, ка/іі распача/іася Першая сусветная вайна. Гэта, так бы мовіць, на глабальным узроўні. Але ў мастацтве шэрагу рэгіёнаў і асобных краінаў яшчэ доўга цягнулася XIX стагоддзе, замаскаванае напачатку пад “рэвалюцыйны авангард”, а потым “сацыялістычны рэалізм”. Аднак і ў новых дэкарацыях яно заставалася класіцызмам Энгра і Давіда. Праўда, з карэкцыяй на інтэлект ма/іаадукаванага плебсу.
Так бы/іо і ў афіцыйным мастацтве Савецкай Беларусі. У манументах чужынцам, у “прагінанні” перад “старэйшым братам”, ва ўхваленні гібельных д/ія нацыі ідэяў зафіксаваны наш “спынены час”, несвабодны стан нашага грамадства, адсутнасць дзяржаўнага суверэнітэту. Нефарма/іьнае, не заангажаванае ў/іадаю мастацтва таксама не надае нам вялікага гонару. Яно відавочна сведчыць, што мы спазніліся на кірмаш сусветнай культуры. Ганаровыя месцы ўжо размеркаваныя. На сцэне мы мусім задаволіцца ўдзе/іам у масоўцы, у за/іе га/іёркаю.
Я, зразумела, спрошчваю сітуацыю, а/іе толькі дзе/ія таго, каб выявіць сутнасць. Аднак не будзе памы/ікаю і іншая трактоўка нашай ку/іьтурніцкай спадчыны ў міну/іым
стагоддзі. Гісторыя нашай краіны такая ж уніка/іьная, як і гісторыя якой заўгодна іншай. Адпаведна, непаўторным з’яўляецца і мастацтва,якоеадлюстроўваенаш гістарычны шлях. У мастацтве на вобразным узроўні фармулюецца тое, што потым адбываецца з краінай і народам. Як то/іькі нейкая ку/іьтура з рэгіянальнай (“рэспубліканскай” павод/іе савецкай тэрміна/іогіі), арыентаванай на вонкавы цэнтр, становіцца самадастатковай, варта чакаць змены ў палітычным статусе гэтай тэрыторыі. Самабытная, самадастатковая ку/іьтура гэта, што ні кажы, сур'ёзная заяўка народа на суверэнітэт ці хоць бы палітычную аўтаномію. У гэткім свят/іе нават такая чыста мастацкая з’ява, як арыгіна/іьная сты/іістыка жывапісу і графікі БССР у бо-я гады а/іьбо зварот да этнаграфічных матываў у 70-я пачатку 8о-х, аб'ектыўна рыхтава/іі грамадскую думку да па/іітычных пераменаў.
У беларускім мастацтве, інакш кажучы, у матэрыя/іізаванай свядомасці нацыі, імперыю пахавалі 25 сакавіка 1989 года, ка/іі мастак А/іесь Пушкін выйшаў на праспект, што насіў тады імя /Іеніна, каб го/іасна сказаць: “Хопіць “сацыя/іістычнай”, адродзім народную Бе/іарусь!”
Сёння, калі Алесь Пушкін ужо постаць знакавая, у га/іаву не ўкладаецца, што ён мог стаць кімсьці яшчэ, акрамя як мастаком. А/іе з дзяцінства ён рыхтаваў сябе да іншай прафесіі. Як ужо бы/іо сказана раней, паходжаннем А/іесь Пушкін вясковец, нараджэнец вёскі Бобр, што на Міншчыне. У вясковым “табе/іі рангаў” надзвычай высока стаіць доктар. Вось пра такую прафесію д/ія свайго сына мары/іа А/іесева маці. Жыццёвая мудрасць каза/іа ёй, што ўрач патрэбны ўсім, ва ўсе часы, пры ўсіх рэжымах. А значыць, ка/іі А/іесь выб'ецца ў медыкі, дык без працы і без грошай не застанецца. Да гэтага яе падштурхоўвала і трывога за ў/іаснае, не надта моцнае здароўе. I пайшоў бы А/іесь ш/іяхам сваяка, які здо/іеў зрабіць медычную кар'еру, стаць вык/іадчыкам у Другім маскоўскім медычным інстытуце. Так і бы/ю б, ка/іі б не прыехаў у вёску Бобр вык/іадчык Рэспубліканскай школы-інтэрната па музыцы і выяў/іенчым мастацтве Пётр Шарыпа з заданнем шукаць
та/іенты, дзе нагледзеў Алеся. Вучыўся Алесь, па ягоных словах, у школе-інтэрнаце роўна, нічым асаб/іівым сярод аднакласнікаў не вылучаўся, можа таму, што ў школцы праблемы былі альбо ў занадта та/іенавітых, альбо ў /іайдакоў. Hi да першых, ні да другіх ён сябе не да/іучае.
Школа-інтэрнат стала трамп/іінам у тэатральна-мастацкі інстытут. Праўда, на студэнта ўсё ж такі пак/іа/іа вока Савецкая Армія, якая тады “вызва/ія/іа” Афганістан. Давялося і Алесю Пушкіну наведаць гэтую краіну ў ск/іадзе “абмежаванага кантынгенту”. Па вяртанні дадому ён дэманстратыўна адмовіўся ад на/іежных яму дзяржаўных узнагародаў і ад усіх прыві/іеяў, якія прадугледжваў статус “афганца”.
Афганскі эпізод у біяграфіі Алеся Пушкіна вызначыў ягонае стаў/іенне да жыцця і творчасці. Адту/іь, з афганскіх гор вынес шараговец, тэхнік па ўзбраенні, якому даводзілася рыхтаваць да вылету баявыя верталёты, непрыняцце гвалту ў якіх заўгодна формах. Hi ў жыцці, ні ў мастацтве. Калі запытаў Алеся, ці разумеў ён тады, у 1989 годзе, чым рызыкуе, /іадзячы каля інстытута легендарны хэпенінг, ён адказаў: “Пасля Афганістана я нічога не баюся”.
На тую пару ў культуры выявіліся два супрацьлеглыя кірункі. “Соц-арт” з’ява, блізкая па змесце да крытычнага рэалізму, а/іе паўсталая на глебе масавай культуры, і камерцыйнае мастацтва. 3 гэтага свабода ўзору 8о-х ста/іа для беларускага мастацтва выпрабаваннем не менш жорсткім, чымсьці стагнацыя бо-х. Твор мастацтва перастаў быць “ідэа/іагічныі прадуктам” і ператварыўся ў звычайны тавар. Ддя культуры гэта было шокам. Многія з тых, хто яшчэ нядаўна наракаў на адсутнасць свабоды ў мастацкай творчасці, скарысталі паслабленне рэжыму дзеля камерцыяналізацыі сваёй прафесіі.
Калі Пушкін з дыпломам у кішэні распачаў самастойнае творчае жыццё, камерцыялізацыя мастацтва сталася ўжо звыклай з’явай. Але мастак абраў не грошы, а творчасць. 3 гэтага вялікага багацця, у адрозненне ад менш таленавітых, але больш спрытных, ён дагэтуль не мае затое імя сваё за гэты час у беларускім мастацтве сцвердзіў грунтоўна.
Найперш ён “давёў да звону” сваё мастацтва хэпенінгуперформансу. Ягоныя перформансы заўжды прысвячаюцца тэмам, якія хвалююць многіх /іюдзей. “Ш/іяхам Святога Язафата” гэта праб/іема стаў/іення да уніі, рэ/іігійнай та/іерантнасці, заходняй арыентацыі нашай ку/іьтуры і па/іітыкі. Язафат Кунцэвіч, ахвяра непрыхаванага гва/іту і цынічнай па/іітыкі, дагэту/іь не рэабі/іітаваны ў бе/іарускай гісторыі; нацыя не асудзіла забойцаў, не вынес/іа ім мара/іьнага прысуду. “/Ііпеньская раніца генера/іа Дудаева” праб/іема нашага стаўлення да грамадзянскай вайны ў РФ. Ужо нека/іькі стагоддзяў Расія не можа развязаць каўказскі вузе/і. Перформансам ушанаваў А/іесь Пушкін і памяць ахвяраў Нямігі 1999 года. Апошні з ягоных перформансаў прысвечаны героям вызвольнага руху Міха/іу Вітушку і Усева/іаду Родзьку. Ну, і асобным радком трэба згадаць перформанс ка/ія бы/юга Дома ЦК КПБ...
Соц-артаўскі кірунак прысутнічае і ў станковых творах А/іеся Пушкіна. Але самай важнай справай апошнім часам ён лічыць манумента/іьнае мастацтва. А/іесь Пушкін марыць пра той час, ка/іі ягоныя жорсткія перформансы ды іншыя творы з выразным нацыяна/іьна-вызва/іенчым зместам стануць непатрэбнымі. “Я хачу, каб мяне веда/іі як мастака, які распісвае храмы”, кажа А/іесь Пушкін. Шмат хто сёння хацеў бы не змагацца за Неза/іежнасць, а проста жыць і спакойна рабіць сваю справу.
На працягу апошніх гадоў мінская пуб/ііка мела магчымасць пабачыць персана/іьныя выставы, прымеркаваныя да юбі/іеяў мэтраў бе/іарускага мастацтва. He ставячы пад сумнеў каштоўнасць творчасці мастакоў старэйшага пака/іення, хацеў бы падзя/ііцца адным назіраннем. Пас/ія праг/іяду кожнай такой выставы ўзніка/іа пачуццё, што юбіляр усё жыццё заганяў сябе ў нейкія рамкі. Нібыта ён ад пачатку ведаў, што не д/ія яго /Іуўр і Музей Гугенхейма, што ягоная “сто/іь” маскоўскі Манеж. Адсю/іь адпаведныя тэматыка, вобразы, агу/іьны /іад і настрой. Жыццё, рэчаіснасць прымуша/іі гэтых, падкрэс/ію, выдатных майстроў сцішваць свае амбіцыі, ведаць сваё месца ў іерархіі і не выторквацца
КНІГІ ОНЛАЙН
