Рэтраперспектыва  Пятро Васілеўскі

Рэтраперспектыва

Пятро Васілеўскі

Выдавец: Галіяфы
Памер: 140с.
Мінск 2009
29.36 МБ
Вярнуўшыся з Мінска ў Рэчыцу, А/іяксандр Ісачоў у/іадкаваўся на працу ў рамонтна-будаўнічым упраў/іенні ма/іяром-тынкоўшчыкам. Працаваў і вучыўся ў вячэрняй шко/іе. Дарэчы, ніякай іншай адукацыі, акрамя абавязковай сярэдняй, ён так і не атрымаў. Адчуўшы, што правінцыйны побыт зацягвае, як багна, А/іяксандр Ісачоў робіць рызыкоўны крок. З’язджае ў /Іенінград, дзе ў яго няма ні сваякоў, ні знаёмых, ні сяброў. Гэта адбы/іося ў 1973 годзе (Аляксандру 18 год). У Піцеры яму пашчасціла ў/іадкавацца ў зе/іенгас лімітчыкам (гэткім гастарбайтэрам з перспектывай атрымання віда на жыхарства). Аляксандр Ісачоў позна нарадзіўся. Ягоная постаць натуральна ўспрыма/іася б у натоўпе апантаных мастацтвам і прагаю с/іавы ма/іадых авантурыстаў, што на пачатку мінулага стагоддзя “акупавалі” французскую ста/ііцу. Мяркую, што А/іяксандра Ісачова таксама цягнула ў Парыж, а/іе сродкаў хапіла даехацьтолькі да /Іенінграда...
У 1974 годзе ў /Іенінградзе ён сустрэўся з ча/іавекам, якому бы/іо наканавана адыграць вык/іючна важную ролю ў лёсе мастака. Гэта Георгій Міхай/іаў, калекцыя-
нер. Паводле адной з версій, Міхай/іаў пабачыў Аляксандра Ісачова на нейкай нефарма/іьнай тусоўцы. Мастак уразіў яго незвычайным тварам і постаццю, у якіх адбівалася адухоўленасць на мяжы з вар’яцтвам. Паводле другой, мастака да Міхай/іава прывёў паэт Канстанцін Кузьміцкі. Паэт жа выпадкова сустрэў мастака на Марсавым полі, дзе беспрытульны і галодны Аляксандр Ісачоў у прыцемках кіпяціў ваду на Вечным агні мемарыяла Кастрычніцкай рэвалюцыі.
Георгій Міхайлаў ва/іодаў здольнасцю знаходзіць і прыцягваць да сябе таленты. У 1976 годзе Ісачоў пасяліўся ў ягонай кватэры, якая была і мастацкай галерэяй, і музычным салонам, і дыскусійным клубам. У гэтых сценах тусаваўся ці не ўвесь ленінградскі “андэграунд”. У гэтым асяродку Аляксандр Ісачоў і сфарміраваўся як мастак, вызначыўся са стылістыкай і тэматыкай твораў, набыў вядомасць, якая канвертавалася ў сякія-такія грошы. Аляксандр Ісачоў змог дапамагчы маці пабудаваць дом у Рэчыцы. А Георгій Міхайлаў стаў уладальнікам ста жывапісных твораў Аляксандра Ісачова (лічыцца, што за жыццё мастак напісаў 500 карцін), якія сёння з’яўляюцца “залатым фондам” ягонай калекцыі, і немалой колькасці графічных аркушаў. Такім чынам, стасункі мастака і калекцыянера былі на ўзаемную карысць.
Знакамітым Ісачова робіць удзел у дзвюх выставах нефармальнага мастацтва. Пляцоўкі былі не надта прэстыжныя (далёка не Эрмітаж, не Рускі музей...), па піцерскіх мерках ускраіна. Але поспех у ленінградскай публікі быў ашаламляльны і грамадскі розгалас адпаведны.
Я памятаю гэты час, сярэдзіну 70-х. Новая, нонканфармісцкая (гэта значыць, непрадажная і непадкупная) эстэтыка ўспрымалася як прадвесце сацыяльных перамен. Тады я, студэнт Тэатральна-мастацкага, са сваімі аднакурснікамі спецыяльна ездзіў у Маскву (начаваць даводзілася на вакзале), каб на свае вочы пабачыць афіцыйна дазволеную выставу мастакоў-нефармалаў. Каб патрапіць у даволі непрэзентабельную экспазіцыйную залу, што знаходзілася
на цока/іьным паверсе звычайнага пане/іьнага дома, мы прастая/іі ў чарзе на марозе ажно чатыры гадзіны! Ма/іаверагодна, што сёння тыя карціны маг/іі б уразіць, а тады падаваліся сенсацыяй.
Ісачоў станавіўся знакамітым. Піцер прыняў мастака, а/іе мастак не прыняў Піцера. Ён развітаўся з /Іенінградам, як раней з Мінскам, а з Міхайлаўскім асяроддзем рассварыўся, як ка/іісь з Рэспуб/ііканскай школай-інтэрнатам. На маю думку, так адбы/юся таму, што мастак быў самотным не па збегу абставін (як падаецца на першы пог/іяд), а па натуры, па жыцці. Ён не мог доўга знаходзіцца ў сістэме, жыць згодна з яе законамі, нават ка/іі сістэма ставілася да яго прыязна. Са с/іоў Георгія Міхайлава, занатаваных у шэрагу інтэрв’ю, вынікае, што ў нейкі момант А/іяксандр Ісачоў стаў некіруемым. Вакол мастака ск/іа/іася кампанія, якая кепска на яго ўплыва/іа. У выніку мастак і ка/іекцыянер разышліся. Сёння Георгій Міхайлаў гаворыць, што быў вымушаны выставіць Аляксандра Ісачова за дзверы сваёй кватэры, каб выратаваць ад наркотыкаў. Маў/іяў, ад’езд на радзіму, вяртанне ў Рэчыцу пад крыло жонкі бы/іо д/ія таго выратаваннем.
Георгія Міхай/іава зразумець можна. Ягоная дзейнасць на ніве культурніцкага нонканфармізму пача/іа ўжо прыносіць дывідэнды (хоць ён і выстаўляе сябе чыстым а/іьтруістам), і яму трэба бы/іо быць асцярожным. Тым болей, што ягоная кватэра даўно трапі/іа ў по/іе зроку дырэктыўна-рэпрэсіўных органаў. Ка/іекцыянер быў не на жарт занепакоены і маральна рыхтаваўся да таго, што раней ці пазней “за ім прыйдуць”. Георгію Міхайлаву не хаце/іася стаць ахвярай правакацыі. А наркаман у хаце чым не падстава! Зрэшты, у/іады калекцыянера насамрэч “даста/іі”... А/іе гэта асобная гісторыя. Ёсць звесткі, што пазбаўлены жыт/іа Аляксандр Ісачоў зноў забамжаваў. Зга/іадне/іы, псіхічна стомлены, ён трапіў на нека/іькі месяцаў у бальніцу. 3 бальніцы на радзіму. 3 Георгіем Міхайлавым ён пас/ія гэтага сустракаўся
то/іькі аднойчы. У 1979 годзе таго судзілі. Фактычна гэта быў па/іітычны працэс. Судзілішча. На судзе Аляксандр Ісачоў выступаў як сведка ад абароны.
Страту піцерскага асяроддзя Аляксандр Ісачоў мусіў перажываць як драму. Пас/ія /Іенінграда знайсці паразуменне з землякамі-местачкоўцамі яму бы/іо даволі цяжка, ды ён яго і не шукаў. У вачах мясцовага начальства і сяброў рэспубліканскай філіі Саюза мастакоў СССР А/іяксандр Ісачоў быў самадзейнікам, аматарам, дылетантам. Бо не меў мастакоўскага дыплома. А тое, што на ягоную творчасць сярод прыватных замоўцаў быў сталы попыт, выклікала не павагу, а зайздрасць. Я сам чуў тады ад некаторых мастакоў аксакалаўскага ўзросту сентэнцыі пра дурную публіку, якая валам валіць на выставу “местачковага рафаэля” (так яны называлі Ісачова) замест таго, каб пайсці ў Палац мастацтва на “правільную” рэспубліканскую выставу да чарговай гадавіны Вялікай Перамогі ці Вялікага Кастрычніка.
У Беларусі ў гэты час на ідэалагічным полі змагаліся два мастацкія напрамкі саслабелы “сацыялістычны рэалізм” і ўваходзячы ў сілу “этнаграфізм” як спецыфічная праява здаровага нацыяналізму ў мастацтве. I першае, і другое было для індывідуаліста Аляксандра Ісачова ў роўнай ступені чужым. Ён увогуле не ўмеў “гуляць у камандзе”, a гэта былі менавіта “камандныя гульні”. Да таго ж, ён творча засяродзіўся на рэлігіі, якая на той час яшчэ лічылася ідэалагічна шкоднай. Аляксандр Ісачоў нават распісаў некалькі цэркваў.
Творчая праца была ягоным выратаваннем, бо дазваляла не звяртаць увагі на абрыдлы побыт. Але яна ж была і ягонай пакутай. Каб дасягнуць пэўнага псіхалагічнага стану, патрэбнага яму для працы, Аляксандр Ісачоў карыстаўся тэхналогіяй таксікаманаў. Адурманены, станавіўся да мальберта і маляваў. У нармальны (умоўна нармальны) стан вяртаўся з дапамо-
гай алкаголю. Так, прынамсі, кажуць... Зразуме/іа, што доўга ў такім рэжыме не пратрымаешся. Памёр мастак у 1987 годзе, 5 снежня, ва ўзросце 33 год, не дажыўшы які месяц да “ўзросту Хрыста”. За некалькі дзён да смерці ён меў магчымасць адчуць сябе ледзь не трыумфатарам. Ягоную першую персана/іьную (і адзіную прыжыццёвую) выставу ў родным мястэчку наведа/іа 20 тысяч гледачоў. Гэта і для Мінска няма/іа, а д/ія мястэчка фантастыка!
Ужо потым выйшаў на экраны фільм пра мастака “He п/іачце па мне”, пайш/іі ў народ рэпрадукцыі твораў Ісачова, выстраі/ііся чэргі жадаючых трапіць на выставы, дзе экспанаваўся ягоны жывапіс. У фотаальбоме “Хроніка дзесяцігоддзя” (1981-1990), выдадзеным у Маскве ў 1990 годзе, выстава Ісачова ў Маскве (1989) згадваецца ў шэрагу з найважнейшымі па/іітычнымі і ку/іьтурніцкімі падзеямі апошніх гадоў “застою” і першага пяцігоддзя “перабудовы”.
Далей бо/іей. С/іава мастака выйш/іа за межы постсавецкай прасторы. На радзіме ягоную сты/іістыку “ўзялі на ўзбраенне” тыя, хто раней дэманстраваў пагарду да “местачковага рафаэля”. А вось і вышэйшая адзнака папу/іярнасці ва ўмовах мастацкага рынку: работы Аляксандра Ісачова скрадзены з дому ягонай маці і з кватэры ягонай удавы ў Рэчыцы. Потым невядомыя тэ/іефанава/іі местачкоўцам, абяца/іі грошы за інфармацыю, у каго яшчэ “ёсць Ісачоў”. Кралі і ў Пецярбургу. У Георгія Міхай/іава. Неўзабаве калекцыянер адкрыў у горадзе на Няве галерэю А/іяксандра Ісачова. Па словах Георгія Міхай/іава, за “Апоста/іа Пятра”, самую вядомую работу мастака, прапаноўвалі 250 тысяч до/іараў.
Нарэшце дакацілася слава мастака-беларуса і да ягонай бацькаўшчыны. То/іькі вось шкада, што ў Беларусі ніводнай работы Аляксандра Ісачова ўжо няма. Усё павывез/іі. У Нацыянальным мастацкім музеі экспанава/ііся не арыгінальныя творы, а факсімільныя рэпрадукцыі, зробленыя з /іаскі таго ж Георгія Міхай/іава. Пра А/іяксандра Ісачова дагэ-
ту/іь спрачаюцца. Хто ён генія/іьны самародак а/іьбо ды/іетант, якому пашчасці/іа, як кажуць, патрапіць у п/іынь? Ягоны жывапіс гэта падсвядомы п/іагіят, ды/іетанцкія “запазычанні” з майстроў еўрапейскага мадэрну альбо п/іён арыгіна/іьнага мыс/іення?
А/іе назіраючы, як спрытна прысабечы/іі бе/іарускага мастака расійцы, згадваеш расійскую ж прымаўку “Плохую лошадь вор не уведет”. Дарэчы, ка/іі фанаты творчасці Аляксандра Ісачова звярну/ііся да кіраўніцтва Бе/іарускага саюза мастакоў з просьбаю паспрыяць ушанаванню ягонай памяці, дапамагчы зрабіць мемарыя/іьную шы/іьду, п ачу/і і ў адказ: “He ўсіх яшчэ “народных” і “зас/іужаных” ушанава/іі. Да таго ж ён не быў сябрам нашага саюза”. Марк Шага/і, пакінуўшы Бе/іарусь, даехаў да Парыжа, А/іяксандр Ісачоў то/іькі да /Іенінграда. Там і застаўся. Тое, што мастак пахаваны на радзіме, ака/іічнасць неістотная, бо сутнасці не змяняе. Мабыць, сапраўды ніхто не прарок у сваёй айчыне? Асаб/ііва ка/іі айчына Бе/іарусь...
(“Народная Во/ія”, 11-12.03.2006)
МАЛЬБЕРТ I ВЕТРАЗЬ
Ка/іі 6 Яўген Шатохін не быў мастаком, дык стаў бы мараком. Ветразь у ягоным жыцці рэч амаль такая ж значная, як і ма/іьберт. А калі б знакі дзвюх стыхій вялікай вады і прыгожага мастацтва, спалучыць на гера/іьдычнай тарчы, дык атрымаўся бы шляцкі герб, які цалкам адпавядае ментальнай сутнасці нашага героя. Ветразь сімвалізаваў бы вандроўкі па свеце ў пошуках новых уражанняў і прагу ведаў, мальберт асноўны занятак і сэнс жыцця. А трэцім чыннікам герба мусіў бы стаць на чырвоным тле срэбраны вершнік з аго/іеным мечам. “Пагоня” адвечны знак беларускай зямлі, радзімы мастака.