Рэтраперспектыва
Пятро Васілеўскі
Выдавец: Галіяфы
Памер: 140с.
Мінск 2009
(“Народная Воля", 13.12.2005)
40 ГРАДУСАУ ЗАКЛАПОЧАНАСЦІ
“Удармм автопробегом по бездорожью п разгмльдяйству!” аўтарства гэтага с/іогана належыць “вя/іікаму камбінатару” Астапу Бэндэру. Пры ўсёй іранічнасці выс/іоўя ёсць у ім і здаровы сэнс. 3 негатыўнымі з’явамі, г/іыбока ўкаранёнымі ў народную свядомасць і побыт, трэба змагацца як адміністрацыйнымі мерамі, так і дасціпнай прапагандай ды арыгіна/іьнай агітацыяй. Сябры творчай супо/ікі “Майстар” пайш/іі да/іей за Астапа Бэндэра і, не марнуючы сі/іаў на бессэнсоўную барацьбу з бездарожжам (д/ія краіны, якая замест таго, каб праторанай дарогай ісці ў Еўропу, увесь час шукае нейкі “асобы ш/іях” немаведама куды, бездарожжа з’ява зап/іанаваная і невынішча/іьная), вырашы/іі замахнуцца на саму эмацыяна/іьную аснову ўсходнес/іавянскай цыві/іізацыі гарэ/іку. “Ударым мастацкай акцыяй па бутэ/іьцы і прышчэмім хвост се/іядцу!” так у вобразнай форме можна акрэсліць мэту антыа/ікаго/іьнага саракаградуснага праекта, які 315 верасня реа/іізуецца ў сценах Па/іаца мастацтва.
Назва выставы чамусьці “трасянковая” “Водка і хвост ся/іёдкі”. Магчыма, аўтары праекта такім чынам маюць давесці, што з’ява, з якой яны схапі/ііся змагацца, прыйш/іа да нас з боку ўсходняй мяжы, а, можа, проста вырашылі быць б/ііжэй да народа (насе/іьніцтва). На выставе прадстаў/іена шмат нацюрмортаў, дзе дамінуюць бутэ/іька а/іьбо се/іядзец. Ёсць сюжэтныя па/ютны,
плакаты, карыкатуры, дакумента/іьныя фотаздымкі, a таксама абстрактныя і фантастычныя кампазіцыі, якія ў кантэксце экспазіцыі ўспрымаюцца нас/іаннём нецвярозага розуму. А каб не было занадта змрочна, мастакі прапаноўваюць медачу альтэрнатыву здаровы лад жыцця, спорт, сямейныя радасці.
Самы арыгіна/іьны экспанат выставы запазычаны ў Музеі крыміналістыкі. Гэта сапраўдны самагонны апарат. Мяркуючы па ягоных кампанентах, гэты ўзор народнай творчасці датуецца часамі так званай “перабудовы”, калі апошні генсек КПСС М. Гарбачоў вырашыў крута змяніць народныя звычкі, не папытаўшыся на тое народнага “кансенсусу”. На чэргі да вінна-гарэ/іачных крамаў краіна адказа/іа не наўпрост, а, як гавораць па/ііто/іагі, “асіметрычна”. Праяву гэтай “асіметрыі” кожны цікаўны можа пабачыць у Па/іацы мастацтва. Потым апарат вернуць у музей.
Народу на вернісажы бы/іо шмат. Адчувалася, што тэма людзей хва/іюе. Пас/ія вернісажу адбыўся фуршэт.
Пабачанае на выставе вярэдзіць розум. Вось, скажам, па бездарожжы і разгільдзяйстве можна ўдарыць аўтапрабегам, па п’янстве і алкагалізме мастацкай выставай, а чым ударыць па па/іітычным авантурызме мазаічных псіхапатаў?
(“Народная воля”, 2005 г.)
пАЯТызан ARTyp з Горада СОНца
Слухайце, малады чалавек, а чаму б вам з вашымі здольнасьцямі не палрацаваць на варожую выведку альбо на імперскуюахранку?
Вярбуеце?
Зрэшты, вы не падыходзіце ні тым, ні другім.
Перадумалі?
Вы ня ўмееце грэбаваць чалавекам як статыстычнай адзінкай дзеля дасягненьня вышэйшых мэтаў.
Хутчэй, не жадаю. Ды і вышэйшай ліэты як такой даўноўжо няма...”
(Д. Гудвін. “The fool’s heart”)
Карціны, аб’екты і мастацкія акцыі Артура К/іінава вык/іікаюць у маёй свядомасці (падсвядомасці) вобразы пачатку 8о-х гадоў, калі ў стомленым ад чакання пераменаў грамадстве трыва/іа ўста/іяваўся іранічны пог/іяд на абсурд савецкай рэчаіснасці. Савецкая імперыя, як нека/іі Рымская, стамі/іася ад цяжару недасяга/іьнай “вышэйшай мэты”, стамі/іася ад самой сябе.
Прыгадваю 1982 год. Масква, Красная п/іошча. Хаваюць апошнюю з манумента/іьных постацяў савецкай міфа/югіі -/Іеаніда І/іьіча Брэжнева. Мы з сябрам назіраем гісторыю па тэ/іевізары. Прыгадваю бацькоўскія аповеды, як плакаў народ па Ста/ііне, і па кантрасце адзначаю пачуццё абыякавасці, нават дафенізму, якое распаўсюджваецца з Краснай п/іошчы па ўсёй краіне. У часе цырымоніі атрыма/іася не-
спадзяванка: хаўтурнікі, апускаючы ў магі/іу труну, не здолелі ўтрымаць яе на вяроўках. Труна са страшэнным грукатам ляснулася аб бетоннае дно ямы. Мой сябра з гэтай нагоды глыбакадумна зазначыў: “Вось і нас калі-небудзь так...” Я хацеў яму запярэчыць, што наўрад ці нам зладзяць такія шыкоўныя паховіны. А/іе сябра, не дачакаўшыся майго каментару, удакладніў, што меў на ўвазе не ўрачыстасць цырымоніі, а вечна нецвярозых хаўтурнікаў, якія з бадуна няздо/іьныя труну па-людску ў магілу апусціць.
Грукат напалохаў крамлёўскіх варонаў. Яны ўсчалі крык і знервавана закружыліся чорнай зграяй у паветры, псуючы тэлевізійную карцінку. Грымнуў Гімн СССР, але ён не заг/іушыў карканне. А потым у гэтую какафонію ўварва/ііся арты/іерыйская страляніна (салют) і заводскія гудкі, пранізлівыя, як сірэны паветранай трывогі (дзе/ія такой нагоды іх на адных заводах раскансервава/іі, а на другіх наладзілі). Цяпер мы ведаем, што ў асобе генсека на гэтых сюррэа/іістычных хаўтурах хавалі не толькі канкрэтнага чалавека, а/іе і грандыёзную з’яву пад назваю СССР. Тое, што пас/ія Брэжнева дзяржава пракантавалася яшчэ амаль дзесяць гадоў, прынцыпова нічога не змяняе.
Сёння, пазнаёміўшыся з біяграфіяй мастака Артура Клінава, я ведаю, што ў год папярэдняга скону СССР ён якраз вызначаўся ў творчым плане. Вырашаў, быць яму мастаком ці архітэктарам. Інакш кажучы, разбураць эстэтычныя стэрэатыпы ці будаваць у адпаведнасці з узаконенымі звычаямі. Архітэктарам Артур не стаў. Мабыць, таму, што яго болей цікавяць канкрэтныя, да/іёкія ад дасканаласці жывыя людзі, а не даведзеная да ладу абстрактная функцыяна/іьнасць “мёртвых” архітэктурных формаў. А яшчэ з тае прычыны, што адчуў: у бліжэйшы час больш актуальным будзе справа разбурэння. Ці, як казаў адзін з персанажаў расійскай літаратурнай класікі: “Пабудуюць іншыя. Наша справа пляцоўку расчысціць”.
Кожны мастак крыху вар’ят. Гэта натуральны стан творцы. Бо не маючы ўпэўненасці ва унікальнасці сваёй асобы і звышкаштоўнасці сваіх ідэяў, ён наўрад ці будзе здольны ў
чымсьці пераконваць іншых. Але пры такім раск/іадзе раней ці пазней мусіць надысці празрэнне-ўсведам/іенне таго, што нікому ты са сваімі ідэямі, каб надта, дык і не патрэбны, а з усведам/іеннем ба/іючая, як у наркота, “/іомка”.
Разам з тым, ёсць, як на маю думку, адносна нешмат/іікая катэгорыя творчых асобаў, якія з самага пачатку ўсведам/іяюць абмежаванасць уп/іыву мастацтва на рэа/іьнае жыццё, і з гэтай прычыны іхняя творчасць набывае а/іьбо трагічную, а/іьбо іранічную афарбоўку. У такім выпадку іронія сінонім здаровага сэнсу. Памятаеце: “Дай мне, Божа, сі/іаў, каб змагацца з тым, што я здо/іьны змяніць; пакоры, каб змірыцца з тым, на што я не здо/іьны ўп/іываць, і розуму каб не зблытаць адно з другім”.
Артур Клінаў творца прагматычны, іранічны і дасціпны. Дзя/іянка, на якой ён шчыруе, у бе/іарускім мастацтве (прынамсі, у мастацтве сучасным) доўгі час бы/іа нічыйнаю. Бе/іарускае мастацтва ўвогу/іе хворае на звышсур’ёзнасць. Яно абапіраецца на сакра/іьныя, выразна манумента/іьныя, мара/іізатарскія, прапагандысцкія ды папу/іярызатарскія інтэнцыі. А/іе ў нашай выяў/іенчай ку/іьтуры, на жаль, ніколі не было такіх творцаў, як пясняр прыгожага жыцця і га/іантных забавак Фраганар, фанат ба/іетнай імпрэсіі Дэга ці майстар адухоў/іенай аголенасці Рэнуар. Зноў жа пры наяўнасці аж за/іішняй гістарычнапсіха/іагічнай напружанасці, нам бракуе супакая/іьнай іроніі. Чаго няма ў нацыяна/іьным мастацтве, тое адсутнічае і ў мента/іітэце народа. На маю думку, манумента/іізацыя свядомасці, звышсур’ёзнае стаў/іенне да сацыя/іьных, нацыяна/іьных і рэ/іігійных міфаў уласцівае ўсім ма/іадым этнасам і няспе/іым нацыям. Гэта як жаданне дзяцей хутчэй стаць дарос/іымі ці хаця б выг/іядаць старэйшымі за свой рэа/іьны ўзрост. Уменне проста радавацца жыццю, іранічнае стаў/іенне да сябе і навако/і/ія прыходзіць да чалавека і народа з досведам. Як ні парадакса/іьна з досведам драматычным ці нават трагічным. Пра гэта сведчыць і гісторыя сусветнай філасофіі: вя/іікія фі/іосафы-песімісты ствары/іі асновы сваіх канцэпцыяў у ма/іадыя гады, a вя/іікія аптымісты ме/іі паважаны ўзрост.
Ста/іенне Артуравага та/іенту і станаў/іенне ягоных поглядаў прыйш/юся на тыя гады, калі на абшарах “адной шостай” артадакса/іьны камунізм, як каза/іася вышэй, ужо не выконваў функцыі дзяржаваўтвара/іьнай ідэі. Карэкцыі на рэчаіснасць патрабаваў і “вя/іікі сты/іь” сацыя/іістычнага рэа/іізму. Страціўшы якасць мана/ііту і раска/іоўшыся на мноства нацыяна/іьных мастацкіх шко/іаў, ён даў пачатак дзе памяркоўнаму этнаграфізму і асцярожнаму гістарызму-рамантызму, а дзе і досыць выразнаму нацыяна/іізму. Гэта ста/іа пацверджаннем вядомай тэзы пра тое, што пэўныя падзеі перш, чым адбыцца ў рэа/іьным жыцці, здараюцца ў мастацтве. Скончыўся сацрэа/іізм праз пэўны час /іяснуўся камунізм, і, страціўшы ідэйны падмурак, самаразбурыўся СССР.
Артур К/іінаў нарадзіўся ў 1965 годзе, калі дзіця “ад/іігі”, /іегендарны сёння “суровы сты/іь”, губ/іяючы з/іабадзённасць і набываючы забранзаве/іасць, паціху сыходзіў з мастацкай рэчаіснасці. А дып/іом аб вышэйшай адукацыі мастак атрымаў у 1987 годзе, ка/іі ў СССР вірава/іа так званая “перабудова” (“ад/ііга” ў другім выданні, выпраў/іеная і дапоўненая), якая справакавала з’яў/іенне нечуванага дагэту/іь у савецкім мастацтве напрамку соц-арт. Яго можна /іічыць да/іёкім сваяком папу/іярнага ў Расіі напярэдадні разва/іу Імперыі “крытычнага рэа/іізму”. А/іе “п/іяменнік” узяў ад “дзядзькі” няшмат. Найперш соц-арт ігнаруе-адмаў/іяе к/іасавы змест ку/іьтуры і, як чорт /іадану, баіцца выразнай (ка/іі гэта наўпрост) па/іітычнай заангажаванасці.
Соц-арт меў тады шмат прыхі/іьнікаў, асаб/ііва сярод ма/іадых мастакоў. Было б дзіўна, каб Артур К/іінаў не звярнуў увагі на гэтую з’яву, не скарыстаў выяў/іенчы і эмацыйны патэнцыял соц-арту для творчай самарэалізацыі.
Варта адзначыць тую ака/іічнасць, што Артур Клінаў скончыў не “тэатра/іку” (так на с/іэнгу называлі тэатра/іьна-мастацкі інстытут), а факу/іьтэт архітэктуры Бе/іарускага по/іітэхнічнага інстытута. У 8о-я гады адбы/іася свайго роду “інтэрвенцыя” архітэктараў
і дызайнераў у выяў/іенчае мастацтва. Ці то “цэхавыя” межы, такія трывалыя ў часы артадаксальнага сацрэа/іізму, размы/ііся, ці то, нарэшце, сказаў сваё с/іова прыватны замоўца, а ён, у адрозненне ад дзяржаўнай структуры, глядзіць не на дыплом, а адразу на працу. Валеры Шкаруба, Сяргей Войчанка, У/іадзімір Цэслер, /Іюдмі/іа Карнеева, Артур К/іінаў гэта, мабыць, самыя вядомыя “тэхнары” сярод жывапісцаў.
КНІГІ ОНЛАЙН
