Рэтраперспектыва
Пятро Васілеўскі
Выдавец: Галіяфы
Памер: 140с.
Мінск 2009
даблення кнігі ці часопіснай разгорткі. Нічога ў работах “ранняга” Кашкурэвіча студэнта Мастацкага факультэта БДТМІ не выдае ні ягонага творчага тэмпераменту, ні глыбіні інтэлекту. Звычайныя дабротныя малюнкі ды акварэлі. He бо/іей таго.
Мабыць, рэч у тым, што сапраўдны та/іент здо/іьны раскрыцца то/іькі ў той справе, у той працы, якая сапраўды кладзецца яму на сэрца, якая даспадобы. Гэта Ар/іен Кашкурэвіч пераканаўча давёў сваёй дыпломнай работай ілюстрацыямі да рамана вядомага ісландскага пісьменніка X. /Іакснеса “Атамная станцыя”. Напрыканцы 50-х гадоў цікавасць беларускага мастака да заходняй літаратуры і мастацтва ўспрымалася а/іьбо як дзівацтва, а/іьбо як спроба вылучыцца арыгінальнасцю. Яшчэ не забы/іася “борьба с безродным космополмтмзмом”. Прыярытэтнаю лічылася ідэа/іагічна вывераная тэматыка, у межах якой дазва/ія/ііся этнаграфічныя матывы. Дыпломнік, які дбаў пра кар’еру, не стаў бы ігнараваць гэтую акалічнасць. Арлену Кашкурэвічу “прахадную” рэч рабіць бы/іо не цікава, ды і творчасць ён заўжды ставіў вышэй матэрыя/іьнага дабрабыту. Таму і сёння, пабачыўшы ягоныя ілюстрацыі да “Атамнай станцыі” /Іакснеса, захочаш і саму кнігу прачытаць.
Са свайго школьнага дзяцінства памятаю невя/іікага фармату кнігу, дзе былі сабраныя тры паэмы Янкі Купалы “Курган”, “Бандароўна”, “Магіла льва”. Настаўніца беларускай /іітаратуры ў дырэктыўнай форме параі/іа ўсяму нашаму к/іасу вывучаць Купалу менавіта па гэтай кніжцы. Як я зараз разумею, яна веда/іа, што паэтычныя радкі, аздобленыя выразнымі ілюстрацыямі, /іягчэй кладуцца на памяць. Аздобіў жа кнігу Ар/іен Кашкурэвіч.
Мне падабаецца ўсё зроб/іенае Арленам Кашкурэвічам паводле Янкі Купалы і Якуба Коласа. I “Тры паэмы”(ідб2), і “Курган” (1967), і творы Песняроў у серыі “Всеммрная лмтература” (1969), і станковыя аркушы на аснове кніжных ілюстрацый. Апавядальнасць тут зведзена на мізэр, але максімальна выяўлены эмацыйны лад і філасофскі змест. Адно ўдакладню: дасавецкая твор-
часць Песняроў мастаку відавочна б/ііжэй, чым іхнія творы падцэнзурнага перыяду. Тую ж пранікнёнасць у змест і сэнс аповедаў я знаходзіў потым у аздобе твораў Караткевіча, Быкава, Адамовіча...
Са студэнцтва запомні/іася “Песня пра зубра” Міко/іы Гусоўскага. Яе першае выданне асобнай кнігай (1973),як вы здагадваецеся, таксама праі/іюстраваў Ар/іен Кашкурэвіч. Ка/іі я пішу “праі/іюстраваў”, “аздобіў”, я маю на ўвазе, што ён як мастак зрабіў кнігу ад першай да апошняй старонкі, a не проста дадаў да тэкста нейкія малюнкі. Ар/іен Кашкурэвіч заўжды робіць кнігу як цэ/іьную рэч, дзе друкаванае с/іова і выява ўзаемазвязаныя ды ўзаемаабумоў/іеныя. Прык/іадам, у “Песні пра зубра” кожная , здава/іася б, драбяза падкрэс/іівае эпічны /іад паэмы. Перак/іад на сучасную бе/іарускую мову с/іавутай паэмы Гусоўскага замацаваў за Бе/іаруссю ве/іізарны абшар ку/іьтурніцкай (а значыць, і па/іітычнай) спадчыны Вя/іікага княства /Іітоўскага. Язэп Семяжон і Ар/іен Кашкурэвіч перак/іадчык і мастак зрабі/іі тое, што з пэўных прычын не маг/іі зрабіць бе/іарускія навукоўцы.
Важкае слова сказаў Ар/іен Кашкурэвіч і пра Бе/іарусь у Другой сусветнай вайне. У 1969-1970 гадах ён робіць цык/і “Партызаны”, дзе распавядае пра гераізм без звык/іага д/ія нашага мастацтва тае пары пафасу. Мастак нават бата/іьных сцэн пазбягае, бо гэта вонкавы вобраз вайны. А на вайне хоць і ваююць зброяй, а/іе перамагаюць духам. У нашым выяў/іенчым мастацтве, бадай, няма бо/іьш выразнага вобразу народнага Супраціву, чым аркуш “Маці” з гэтага цыкла: старыя жанчыны набіваюць патронамі ку/іямётныя /іенты, нібыта /іушчаць гарох...
Досвед работы над “Фаўстам” і цык/іам “Партызаны” парадакса/іьным чынам спа/іучыўся ў аздобе кнігі Алеся Адамовіча “Карнікі”. Сам сюжэт кнігі дастаткова жудасны, каб яшчэ наганяць жаху дак/іаднай візуа/іізацыяй вобразаў. Таму графічны цык/і, сабраны б/іокам напачатку кнігі, гэта роздум аб /іёсе цыві/іізацыі, аб адвечным супрацьстаянні Дабра і 3/іа.
Ведаючы Ар/іена Кашкурэвіча як майстра драматычнага аповеду, нарма/іьна ўспрымаеш ягоныя і/іюстрацыі да “Дзікага палявання караля Стаха” ды “/Іаддзі роспачы” Уладзіміра Караткевіча і “Сабора Парыжскай Маці Божай” Віктора Гюго, але з пэўным здзіўленнем адкрываеш у мастака талент казачніка (аздоба кнігі казак Андэрсана) і добразычлівую іронію (“Прыгоды Тома Соера” Марка Твэна). Шэраг беларускіх творцаў маладзейшага пакалення адчулі на сабе ўплыў творчага метаду і стылю Арлена Кашкурэвіча. Найбольш глыбока асэнсоўваў і паслядоўна засвойваў іх у сваёй творчасці рана памерлы Юрый Герасіменка-Жызнеўскі (1948-1997). Хаця, магчыма, я памыляюся, гаворачы пра глыбокі ўплыў у гэтым выпадку. Проста два выдатных графіка, маючы блізкія погляды на жыццё і Сусвет, прыйшлі рознымі шляхамі да блізкіх стылёвых высноў. Мы памятаем Юрыя ГерасіменкуЖызнеўскага па класічным ужо ілюстрацыям да “Выбранага” Якуба Коласа, “Маўчання травы” Васіля Зуёнка, “Знака Бяды” Васіля Быкава.
Я не ведаю, які канкрэтна сэнс укладае Арлен Кашкурэвіч у слова “Бог”, але відавочна, што зварот мастака да біблійных вобразаў гэта не даніна модзе ці кан’юктуры (на релігійнай тэме сёння найбольш актыўна шчыруюць учарашнія вартавыя асноў “сацыялістычнага рэалізму”). Гэта лагічнае звяно ў ягонай творчай эвалюцыі. Да “Новага запавету” і “Найвышэйшай песні Саламонавай” мастак ішоў праз асэнсаванне сусветнай і нацыянальнай літаратурнай класікі, таму і вынік адпаведны. Гэта той рэдкі выпадак, калі трактоўка вобразаў “Бібліі” задавальняе ўсе хрысціянскія канфесіі Беларусі, даспадобы знаўцам мастацтва і людзям, далёкім ад гэтай сферы.
Здавалася б, маючы такі “паслужны спіс”, такі аўтарытэт, мастак сёння павінен быць пры справе. У тым сэнсе, што ягоны творчы досвед мусіць быць запатрабаваны дзяржаваю і грамадствам. Але працу, якая б адпавядала ягонаму прафесійнаму ўзроўню,
у апошнія гады Арлен Кашкурэвіч мае ве/іьмі рэдка. Крыўдна, бо ў Беларусі Ар/іен Кашкурэвіч, бадай, апошні з вялікіх мастакоў супярэчлівай савецкай эпохі. Ар/іену Кашкурэвічу часта звоніць з Парыжа Барыс Забораў. Ён жа піша ў Парыж доўгія лісты. Ёсць нешта агульнае ў лёсе двух мастакоў: адзін на эміграцыі, другі “замураваў” сябе ў майстэрні. Але мастаку, каб звяртацца да “горада і свету”, няма патрэбы выходзіць на пляц, караскацца на трыбуну.
... Калі апошні раз я быў у майстэрні мэтра, мне падумалася, што вось так магла б выглядаць лабараторыя Фаўста, калі дапоўніць гэты інтэр’ер навуковымі атрыбутамі. I яшчэ: калі б Фаўста маляваў я, дык зрабіў бы яго падобным на Арлена Кашкурэвіча.
("Дзеяслоў”, 2005 г.)
“ФАКТ ПРЕЛЮБОДЕЯННЯ В ОКРЕСТНОСТЯХ СМОРГОНН”
Гэта не радок крымінальнай хронікі. Так называецца адна з карцін жывапісца Ва/іянціна Губарава з новага ката/іога ягоных твораў. Некаторыя з іх можна пабачыць на выставе, што адкрылася днямі ў га/іерэі “/ІаСандрАРТ” кампаніі “Ма/іьвіна”.
Дарэчы, на згаданай карціне сюжэт не сто/іькі ад/іюстроўвае рэа/іьнае “пре/іюбодеянме” (у анг/іамоўнай версіі “adultery in the environs of Smorgon-city”), як накіроўвае ў адпаведным напрамку разбэшчаную фантазію г/іедача. Сюжэты Ва/іянціна Губарава ўвогу/іе немудраге/іістыя, прынамсі на першы пог/іяд. А/іе бы/іо б памы/ікаю бачыць у ягоных карцінах то/іькі тое, што на іх нама/іявана. Яны, як чамадан кантрабандыста, маюць “двайное дно”, пад якім прыхаваны сэнс.
Творчасць Ва/іянціна Губарава зместам сага, інтанацыяй прыпеўка, калі-ніка/іі мацерная, а/іе заўжды сты/іёва, эстэтычна вывераная. Заўжды іранічная. Ён пясняр правінцыі, глыбінкі. Прычым мыбінку ён знаходзіць паўсю/іь, куды ні трапіць. У Ніжнім Ноўгарадзе, дзе нарадзіўся; у Мінску, дзе жыве; у Маскве, якую калі-нікалі наведвае. Ён бы і ў НьюЙорку тую мыбінку знайшоў. Бо правінцыя не наўко/і, а ўнутры нас. Правінцыя/і гэта не сацыя/іьны статус, а стан душы. Сі/ікуючы сваю творчасць уражаннямі ад
роднай краіны, нема/іую частку свайго часу мастак праводзіць за мяжою. Ужо адзінаццаць год доўжыцца ягоны кантракт з га/іерэяй у Францыі, і каб захацеў, ён мог бы мець грамадзянства гэтай краіны. А/іе не хоча. Кажа: “Я баюся апынуцца ў сітуацыі, у якой знаходзіцца няма/іа маіх знаёмцаў, якія абра/іі замежжа месцам сталага жыхарства. Адзінае, што іх звязвае з радзімай, гэта хіба што дранікі на абедзенным ста/іе. Мне найперш як мастаку дранікаў недастаткова. Мне трэба жыць сярод герояў сваіх карцін. Ка/іі хочаце, гэта г/іеба, гной, на якім узрастае мая творчасць”.
Напрыканцы 8о-х пачатку 90-х мастак спрабаваў, і даво/іі ўдала, сцвердзіць сябе праз так званы “соцарт” крытычнае асэнсаванне рэчаіснасці. Абраў ён не безапе/іяцыйна-пракурорскі тон аповеду (што вымяда/іа б /іагічна), але іранічна-спачувальны. /Іюдзі на ягоных карцінах тае пары (ды і гэтай) вартыя спачування, хаця звык/іы /іад жыцця іх ца/ікам задава/іьняе. Аднак для дэнзуры, няг/іедзячы на “перабудову”, нават спагад/іівая іронія была крамо/іаю. Валянцін Губараў раней за іншых зразумеў, што прабівацца да гледача праз афіцыйныя структуры і цэнзурныя рагаткі гэта марнатраўства сіл і часу. На сваю пуб/ііку трэба выходзіць наўпрост. Мастацкі рынак аказаўся ягонай стыхіяй.
Дарэчы, “мастацкі рынак” цікавіць не то/іькі мастацтва. Да прык/іаду, чаму ў вашых персанажаў такія насы і вушы? А/іьбо ці многа вы зараб/іяеце? Пра насы і вушы ён кожным разам адказвае па-рознаму, у за/іежнасці ад аўдыторыі. А вось грошы... Мабыць жа, нема/іыя, калі творы Валянціна Губарава трапляюць на прэстыжны аўкцыён “Крысці”. Прынамсі, па беларускіх стандартах.
Цікаўнасць да творчасці мастака дэманструюць і так званыя новыя бе/іарусы.Яны маюцьсхільнасцьз’яўляцца ў майстэрню з аховаю, безапе/іяцыйна тыркаць па/іьцам у карціну, якая спадаба/іася, і тут жа, не сыходзячы з месца, плаціць наяўнымі. (Пры гэтым яны не разуме-
юць слоў “Карціна не прадаецца” альбо “Карціна ўжо прададзена”)Нешта ў карцінах Валянціна Губарава пасуе іх натуры і нават вонкаваму абліччу. Мастак кажа, што чалавека з “шалёнымі” грашыма бачна здалёк: ён неахайна апрануты ў дарагое адзенне.
На вернісажы Валянціна Губарава сабралася шмат людзей. Збо/іьшага асобы ў матэрыяльным сэнсе паспяховыя і жыццём задаво/іеныя. Яны могуць дазволіць сабе ўпрыгожыць катэдж творам мастака, бо/іьш вядомага ў Заходняй Еўропе, чым ва ў/іаснай краіне. Былі калегі, што прыйшлі парадавацца ягонаму поспеху альбо зрабіць выгляд, што радуюцца. Былі тусоўшчыкі, што ходзяць на ўсе прэзентацыі ў спадзяванні на халяўныя пачастункі. Была прэса, якая занатуе імпрэзу для гісторыі. Валянцін Губараў выглядаў стомленым і шчаслівым (задаволеным дакладна). Яму ўтульна ў гэтым асяроддзі. Мастак углядаўся ў публіку, нібыта шукаў тыпажы для новых карцін.
КНІГІ ОНЛАЙН
