Рэтраперспектыва
Пятро Васілеўскі
Выдавец: Галіяфы
Памер: 140с.
Мінск 2009
На жаль, не бы/ю каму прымусіць мэтра змяніць сты/іістыку і сюжэтны /іад мемарыя/іа. Коласава спадчына гэта энцык/іапедыя бе/іарускага жыцця на зломе часоў. Мудрасць Ко/іаса раскрываецца да/іёка не ўсім. Тут і чытачу трэба мець пэўны інтэлект. 3 усёй Коласавай спадчыны для ўвасаблення ў бронзе ску/іьптар выбраў (сам альбо яму параілі) тыя вобразы, што адпавядалі ідэалагеме “савецкі беларус”. Згодна з імперскасавецкім канонам, гэта такая этнаграфічна-партызанская істота, якая не мае ні каранёў у гісторыі, ні будучыні без Масквы. Верш у гонар Масквы (прычым на дзвюх мовах) выбіты на пастаменце помніка-бюста Купалу (у 1972 годзе перанесены з Мінска ў Вязынку). “Этнаграфічны” Сымон-музыка і “партызаністы” Та/іаш атачаюць Якуба Коласа на менскай плошчы ягонага імя.
Калі ў кампазіцыі помніка ніяк нельга бы/іо абысціся без літаратурных герояў, дык, мабыць, трэба бы/іо браць іх з “Новай зямлі”, галоўнага твора Песняра, ці шукаць у
алегарычных “Казках жыцця”. Сімвалічныя, філасофскаабагуленыя вобразы бо/іьш пасуюць помніку, разлічанаму на стагоддзі, чым канкрэтыка, якая праз дзесятак гадоў становіцца незразумелай.
He памылюся, калі скажу, што ў часе работы над помнікам Коласу мастак па звычцы болей дбаў пра палітычную кан’юнктуру моманту, чым аб праўдзівым вобразе Песняра беларускага народа.
У гэтым помніку выявіліся як моцны, так і с/іабы бакі творчасці Заіра Азгура. Ён умеў па-майстэрску, ама/іь з фатаграфічнай дак/іаднасцю перадаваць падабенства. Умеў працаваць з дэталлю, між тым, як у час “суровага сты/ію” гэта бы/іо “не модна”, і мала хто са ску/іьптараў быў на гэта здольны. Але да канца жыцця ён так і не навучыўся ўпраўляцца з вялікай формай. Усё, што сягала вышынёю больш за паўтара метра, уяўляла д/ія скульптара сур’ёзную праблему. Ягоныя статуі візуа/іьна “распадаюцца” на добра прапрацаваныя фрагменты, кожны з якіх існуе сам па сабе.
Помнік уразіў мінчукоў сваімі памерамі. Нават быў такі жарт. Прызначаючы спатканне на п/іошчы Коласа, удакладнялі: “Сустрэнемся ка/ія /іевага чаравіка жалезнага дзядзькі. He наблытай! Каля /іевага”. Жарт жартам, а чаравік дзядзькі Якуба насамрэч успрымаецца ў кантэксце помніка і п/іошчы як цалкам самастойны, самадастатковы мастацкі аб’ект.
Статую ску/іьптар рабіў як бюст. У тым сэнсе, што бюсту хапае адной-дзвюх кропак агляду, а статуя мусіць мець іх з дзесятак. Заір Азгур меў унікальную магчымасць, пра якую марыць кожны мастак зрабіць фактычна з нічога цэлую плошчу, прычым у цэнтры горада. Помнік мог “сабраць” невыразную, рознастылёвую архітэктуру, даць плошчы вобразна-сэнсавую дамінанту. He атрымалася. Паранейшаму і плошча нібыта сама па сабе, і помнік асобна.
У 1972 годзе ў Мінску на вачах вялікай грамады адбылася сустрэча эпохаў. Адыходзячую эпоху з артадаксальным “сацрэалізмам” увасабляў помнік Якубу Коласу. Ila-
чатак Нацыяна/іьнага Адраджэння сімва/іізаваў помнік Янку Купа/іу скульптараў /1. Гумі/іеўскага, А. Анікейчыка, А. Засніцкага. Янка Купа/іа трактуецца ўжо не як “савецкі” паэт з ордэнам /Іеніна на грудзях (такім яго ўвасобіў у помніку-бюсце Заір Азгур), а як проста паэт Пясняр, сейбіт, вяшчун. Я не стаў бы да/іучаць аўтараў гэтага помніка да ліку свядомых нацыяна/іістаў. Проста да разумення ве/іічы Купа/іы даспе/іа грамадства, а творцы разам з ім. Гэтая сустрэча эпох мусіла адбыцца. Рана ці позна. Бо рана ці позна прабіваецца праз асфа/іьт трава.
У 40-Х-50-Х гадах у бе/іарускай ску/іьптуры вя/іі рэй чатыры асобы Азгур, Бембе/іь, Г/іебаў, Се/ііханаў. Іхняя манаполія пахісну/іася ў бо-х, ка/іі разам з “суровым стылем” у мастацтва прыйшло новае пакаленне. Гэта найперш названыя вышэй Анікейчык, Гумі/іеўскі, Засніцкі. Даво/іі хутка яны заваява/іі сімпатыі публікі і заяві/іі прэтэнзіі на сваё “месца пад сонцам”. Напачатку ім дазволіі аздаб/іяць помнікамі і мемарыяльнымі знакамі правінцыю. А ў 1972 годзе “старая шко/іа” і “новая хваля” сыш/ііся ў Мінску. Атрымалася, як ні парадакса/іьна гэта гучыць, супрацьстаянне “Коласа” і “Купалы”. Перамаглі ма/іадзейшыя. Мінчукі палюбілі “Купа/іу”, а “Коласа” яны (дазво/ію сабе гэта сцвярджаць) проста трываюць; чакаюць, калі нарэшце мемарыя/і на п/іошчы Якуба Ко/іаса будзе даведзены да ладу. А гэта магчыма, калі дапоўніць яго скульптурамі персанажаў з іншых кніг Якуба Ко/іаса, стварыць, так бы мовіць, “натоўп”, у якім Дзед Та/іаш і юны партызан стануць незаўважнымі і ідэа/іагічна нейтра/іьнымі.
Д/ія Заіра Азгура 1972 год стаўся ку/іьмінацыяй творчасці (бо/іей лёс не рабіў яму такіх падарункаў) і ўсведамленнем таго, што ягоная эпоха, ягоны гістарычны час скончы/ііся...
Праўда, “конныя ціміразевы” скака/іі па Беларусі яшчэ амаль дваццаць гадоў. Час ад часу яны вяртаюцца і сёння (чаго вартая ідэя помніка марша/іу Жукаву перад мінскім Домам афіцэраў!). А/іе час ужо быў іншым.
Заір Азгур паспеў паставіць яшчэ нека/іькі помнікаў /Іеніну. Адзін з іх дык на ве/іьмі прэстыжным месцы у
гістарычнай частцы Гародні. Але, дзіўная рэч, познія “/Іеніны” Азгура нейкія стом/іеныя і спакутаваныя. Нібыта /іюбімы персанаж ску/іьптара састарыўся разам з ім. У 1978 годзе Заір Азгур атрымаў зорку Героя Сацыялістычнай працы. У ягоную майстэрню вадзі/іі экскурсіі наменк/іатурных замежнікаў. Скульптара па-ранейшаму садзілі ў прэзідыумы. А/іе ўсё гэта хутчэй па інерцыі.
А/іяксандр Кішчанка, які ве/іьмі паважаў людзей працавітых і з гэтай прычыны і да Заіра Азгура ставіўся прыхільна, гаварыў пра ягоную творчасць так: “У ягонай майстэрні галоваў столькі, як у іншых бутэ/іек”. I насамрэч Заір Азгур гэта галовы. Мноства галоваў. Гіпсавыя, бронзавыя, гранітныя, мармуровыя... Пас/ія наведвання музея скульптара маеш пачуццё, нібыта б/іукаў па могілках. Па могі/іках, на якіх мастак пахаваў свой та/іент.
Дзяржынскі, Ста/іін, /Іенін, Мяснікоў, Апанскі... На жа/іь, значнай часткай сваёй творчасці гэты Народны мастак БССР быў д/ія Бе/іарусі староннім мастаком. Хоць і пражыў тут усё жыццё. Ён антыпод Марка Шагала, які і ў Парыжы заставаўся бе/іарускім габрэем. Дарэчы, не выявіў Заір Азгур у творчасці і сваю этнічную сутнасць. А мог бы стаць летапісцам беларускага габрэйства, сродкамі мастацтва распавесці драматычную гісторыю гэтай часткі бе/іарускай нацыі...
Ёсць мастакі выразна нацыяна/іьныя, а/іе якіх шануюць ва ўсім свеце. Гэта румын Брынкуш, харват Мештравіч, француз Бурдэль, па/іяк Дунікоўскі. Скульптар Заір Азгур ад прыроды меў та/іент, які дазваляў яму марыць пра месца ў гэтай кагорце. Але, адсунуўшы Бе/іарусь на перыферыю сваёй свядомасці, стаўшы “савецкім” мастаком, ён абраў сабе правінцыйны лёс. Бо на “конным помніку Ціміразеву” ў вялікую гісторыю не патрапіш.
("Дзеяслоў”, 2004 г.)
НЕНАПІСАНАЯ “МАДОНА” ЖЫВАПІСЦА КУЗЬМІЧА
Эпізод, які сапсаваў юбілейныя ўрачыстасці
Сёлета жывапісцу А/іяксею Кузьмічу спаўняецца 6о год. Мастацтва ягонае, так бы мовіць, “на аматара”, а/іе вядомасці спадара А/іяксея могуць пазайздросціць і знакавыя постаці бе/іарускай ку/іьтуры. Ка/іегі гавораць пра А/іяксея Кузьміча, што ён ка/іі-ніка/іі адкрывае нагою дзверы ў такія кабінеты, да якіх паспа/іітаму ча/іавеку і наб/іізіцца страшна. Сам мастак імідж неардынарнай асобы, якая “мае руку” ў вышэйшых эша/іонах у/іады, падтрым/іівае эпатажнымі заявамі і экстравагантнымі ўчынкамі. Як яго пас/іухаць, дык у /іепшых сябрах ён мае ўладыку Фі/іарэта, Віктара Шэймана і Уладзіміра Пуціна. Бо/іьш за тое, А/іяксей Кузьміч сцвярджае, быццам ён “промсходнт нз рода Романовых” і, адпаведна, мае правы на расійскі прасто/і. Але “манархічная генеа/іогія” ў жыцці ўраўнаважваецца палітычнай /іая/іьнасцю мастака і “с/іавянафільскай” арыентаванасцю ягонага жывапісу. У/іада яго насамрэч шануе і шчыра любіць. Аляксей Кузьміч адзіны з сяброў Бе/іарускага саюза мастакоў, якому некалькі гадоў таму да/іі магчымасць разгарнуць экспазіцыю персана/іьнай выставы адначасова ў Па/іацы мастацтва, заняўшы ўсе паверхі, і ў Нацыяна/іьным мастацкім музеі! Такога не рабі/іі ні д/ія Савіцкага, ні д/ія Шчамялёва, ні д/ія Пап/іаўскага.
He дзіва, што і цяпер, пад свой чарговы юбілей, Аляксей Кузьміч запатрабаваў ад Саюза мастакоў таго ж “все трн этажа Дворца мскусства”. Дарэчы, каб выканаць гэтае патрабаванне, давялося б дабудаваць паверх, бо Палац мастацтва двухпавярховы. У адказ яму патлумачылі, што, згодна з правіламі і шматгадовай традыцыяй, сябра Саюза мастакоў у свой юбілейны год можа прэтэндаваць толькі на адну з трох за/іаў Палаца мастацтва і што для яго не збіраюцца рабіць выключэння. Аляксей Кузьміч пакрыўдзіўся, “абк/іаў” кіраўніцтва і апарат БСМ, не зважаючы на пол, узрост і ганаровыя званні, і пайшоў шукаць праўды ў Міністэрства ку/іьтуры. Ніхто не сумняецца, што там ён знойдзе паразуменне. А калі не знойдзе, дык дойдзе і да Адміністрацыі.
Аднак адзін эпізод з творчай біяграфіі жывапісца, які адбыўся 19 /іютага 2005 года, ужо загадзя сапсаваў юбілейныя ўрачыстасці, якія А/іяксей Кузьміч плануе наладзіць у свой гонар.
Г адоў дваццаць таму мастак быў вядомы сваёй зацыкленасцю на адзіным сюжэце: на ўсе выстаўкамы (неза/іежна ад тэматыкі выставы) прыносіў выключна выявы аго/іеных натуршчыц. Нарэшце яму сказалі: “/Іёша, ... мать! перестань тягать нам голых баб. Нармсуй что-нябудь путное!”. Мастак прыслухаўся і стаў аздабляць аго/іеных натуршчыц крыламі, анёламі і немаўлятамі. Так ён стаў “художннком Мадонн”. На апошняй вялікай персаналіі Аляксея Кузьміча гэтых “мадон” было, як у лазні. Эстэты на ягонай выставе лаяліся брыдкімі словамі, але той-сёй паспаліты глядач пускаў расчуленую слязу. (Дзеля справядлівасці трэба адзначыць, што свой, так бы мовіць, электарат у Аляксея Кузьміча, безумоўна, ёсць).
А паколькі “мадон” жывапісец шукае паўсюль на вакзале, на вуліцы, у пад’ездзе, час ад часу здараюцца недарэчнасці. 1 сакавіка на імя старшыні Беларускага саюза мастакоў прыйшоў ліст за подпісам /1. Ф. Козіча кіраўніка дзіцячага фальклорнага тэатра моды Цэнтра пазашкольнай работы “Кантакт” Цэнтральнага раёна Мінска.
У лісце паведам/іяецца, што 19 /іютага да выхаванкі памянёнага дзіцячага тэатра на ву/ііцы падышоў ча/іавек, які прадставіўся правас/іаўным мастаком А/іяксеем Кузьмічом, і заявіў, што сочыць за ёй ужо два гады. Ён прапанаваў дзяўчыне стаць ягонай музай, прайсці з ім у майстэрню, каб нама/іяваць з яе мадону. У пацвярджэнне сваіх намераў даў дзяўчынцы сваю візітную картку, папярэдзіўшы, каб яна нікому яе не паказва/іа і нікому не расказва/іа пра гэтую сустрэчу. Кандыдатка ў “мадоны”, зразумеўшы сітуацыю як “седпна в бороду, а бес в ребро”, бы/іа ў шоку. /1. Ф. Козіч папярэджвае, што, ка/іі нешта падобнае паўторыцца, справай зоймецца мі/ііцыя.
КНІГІ ОНЛАЙН
