Рэтраперспектыва
Пятро Васілеўскі
Выдавец: Галіяфы
Памер: 140с.
Мінск 2009
без дазволу. Пакаленне Алеся Пушкіна шчаслівейшае ўжо з таго, што мастакам цяпер не трэба хаваць свае амбіцыі і маскаваць свае намеры пад немаведама кім прыдуманую “бе/іарускую сціпласць”.
Калі Аляксандру Сяргеевічу Пушкіну бы/іо гадоў, колькі зараз А/іесю Пушкіну, ён, праана/іізаваўшы сваю творчасць, падвёў рахунак:
1) “Я памятнмк себе воздвнг нерукотворный, к нему не зарастёт народная тропа..”;
2) “Н славен буду я, доко/іь в подлунном ммре жнв будет хоть однн пнмт...”;
3) “Слух обо мне пройдёт по всей Русн велнкой...”
Алесь Пушкін пра свае амбіцыі паку/іь маўчыць. Але калі і нада/іей ён будзе рабіць тое, што робіць, дык у яго будуць падставы аднойчы працытаваць беларускага паэта Уладзіміра Жылку, які сказаў:
Увесь я не памру, нятленнымі дарамі Найлепшае з мяне запэўніць мой прасьцяг, Пакуль Пагоні меч зіхціць на Вострай браме, I рух нясе наш бел-чырвона-белы сьцяг.
Бо свядома ці падсвядома на гэтую ідэю Алесь працуе з таго моманту, як упершыню ўзяў у рукі аловак.
(“Дзеяслоў”, красавік 2003 г.)
Сяргей Саламацін. Рая/іь і бык (1995). 50/60 см. Двп, алей
Алесь Родзін. Ноч неспазнаных сутнасцяў (1989). 135/180 см. Палатно, алей
Ала Кірылава.
Камедыянты (2005).
60/50 см. Дсп, алей
Сяргей Станіслаўчык.
Шпацырка (2002).
54/65 см. Палатно, алей
Анатоль Концуб.
Цішыня (2006).
62/47 см. Палатно, алей
Уладзімер Аку/іаў.
Без назвы (2004). 37/37 см.
Палатно,алей
Макс Кароль.
Марак (2004).
50/70 см. Палатно, алей
Андрэй Бур'як.
Гукі цішыні (2003). 102/127 см. Па/іатно, а/іей
Юры Пеўнеў. Зіма (2004). 61/140 см. /Іеўкас
Таццяна Кандраценка. Купалле (2004). 120/100 см. Палатно, алей
ЧАЛАВЕК ЭПОХІ
НАШАГА АДРАДЖЭННЯ
За Саветамі /іічы/іася, што мастацтва належыць народу, як зямля ка/ігасу. Нават ка/іі прыняць гэтую вельмі спрэчную тэзу да веры, дык трэба ўдак/іадніць: можа і належыць, а/іе не з’яўляецца прадметам першай неабходнасці. Бо гэта не бу/іьба, не сала, не гарэлка. He “іншамарка”, нарэшце.
У духоўнай сферы, як і ў матэрыя/іьнай вытворчасці, ёсць га/ііны бо/іьш і менш прыбытковыя. Ёсць цалкам нерэнтабе/іьныя, як нерэнтабе/іьная акадэмічная навука ў перыяд першапачатковага назапашвання капіта/іу ці рэ/іігія пры камуністычным рэжыме. “Нерэнтабе/іьнымі” пры жыцці бы/іі Ван Гог і Ма/іевіч, а сёння на іх робяцца вя/іікія грошы. Разам з тым прыжыццёвы поспех ніко/іі не бывае гарантыяй пасмяротнай с/іавы. У вачах аматара хуткіх грошай прык/іадное (ці інакш ужытковае) мастацтва і дызайн маюць перавагу перад жывапісам, графікаю, скульптураю. Бо аздабляючы побыт, робячы жыццё бо/іьш камфортным, мастак-прыкладнік і дызайнер кантактуюць са спажыўцомпакупніком вельмі “канкрэтна”, не апе/іюючы да ягонага інтэлекту. Што зручна, што не, ча/іавек адчувае не розумам, а скурай. Да таго ж, для мноства людзей прыгожае не тое, што насамрэч прыгожа, а тое, што модна.
Але і ў мастацтве, непасрэдна звязаным з жыццём, калі да справы ставіцца сур’ёзна, мусіш вырашаць адвечную дылему: абс/іугоўваць чужую прыхамаць, падпарадкоўвацца чужому густу, рынкавай кан’юктуры і за паслухмянасць ездзіць на прыстойным самаходзе, а/іьбо, як кажуць, “гнуць сваю лінію” і з гэтай прычыны з годным выглядам хадзіць пехам і га/іодным.
Занадта амбітны творца не абярэ прафесіяй дызайн. Бо нават пры наяўнасці творчага і камерцыйнага поспеху дызайнер ніколі не атрымае с/іавы, якая ёсць у моднага жывапісца ці аўтара літаратурных бестсе/іераў.
Таму што на тэ/іефонах і тэ/іевізарах, мэб/іі і бытавых прыборах, дзіцячых цацках і іншых рэчах, якія маюць велізарныя, часам мільённыя “наклады”, не ставіцца подпіс мастака (дызайнера), які знайшоў іхні вобраз і распрацаваў стыль. Хіба што дызайнеры адзення с/іавутыя куцюр’е ды аўтары папулярнай стра/іковай зброі (“кольт”, “наган”, “калашнікаў”, “узі”) складаюць вынятак з гэтага праві/іа.
Імёны тых, хто напісаў “Бурлакоў на Волзе”, “Анну Карэніну”, “Лебядзінае возера”, ва ўсіх на слыху (прынамсі, у нашай краіне) хоць аматары культуры, у адрозненне ад спажыўцоў дызайну, складаюць абсалютную меншасць насельніцтва. Але аўтар зручнай прылады, без якой цяжка ўявіць нашае жыццё, дзякуючы якой на добры /іад перайначылі свой побыт цэлыя народы, хутчэй за ўсё так і застанецца “невядомым салдатам” тэхнічнага прагрэсу. Калі толькі нейкі навуковец не згадае ягонае імя ў спецыяльным даведніку.
Калі жывапісец, графік ці скульптар, дасягнуўшы паважанага ўзросту, адчувае патрэбу асэнсаваць зробленае і дзеля гэтага наладзіць персанальную выставу, ён звычайна не мае праблемаў. Былі б грошы на арэнду залы. Дызайнеру здзейсніць такую акцыю значна цяжэй. Няма ў нашай краіне такой завядзёнкі, не прынята лічыць працу дызайнера мастацтвам. Таму персанальная выстава дызайнера з больш як трыццацігадовым стажам /Іьва Талбузіна, што на пачатку гэтага года праходзіла ў мінскім Палацы мастацтва, сталася калі не сенсацыяй, дык падзеяй даволі экзатычнай.
За сваё творчае жыццё /Іеў Талбузін прыдумаў і давёў да ладу нямала рэчаў, зручных і карысных у мірным побыце і вайсковай справе. На ягоную думку, рэч гэта люстэрка часу і аўтапартрэт стваральніка, яна мае біяграфію, лёс і душу. Матэрыяльная культура заўжды праўдзіва апавядае пра свой час, тады як “прыгожае мастацтва” і “прыгожае пісьменства” могуць свядома ці падсвядома скажаць яго.
/Іеў Та/ібузін не стаў рабіць выставу выключна для “сваіх”, перадусім д/ія дызайнераў. Хоць і мог бы ск/іасці “творчую справаздачу” з макетаў, фотаздымкаў, прамыс/іовых узораў і, дальбог, бы/іо б на што паглядзець. Але такі падыход падаўся яму занадта проста/іінейным. Ды і ко/іа медачоў хаце/іася пашырыць.
Дарэчы, “свае” д/ія /Іьва Іванавіча не то/іькі дызайнеры, а/іе і мастакі-прык/іаднікі. Ён сябра двух творчых саюзаў. Ягоную кераміку і медальернае мастацтва высока ацэньваюць і прафесійнікі, і аматары прыгожага. Праўда, дызайн быў і застаецца д/ія яго на першым месцы. Як творчасць, як праца, як фі/іасофія жыцця.
Адзін з самых парадакса/іьных пісьменнікаў мінулага стагоддзя Аскар Уа/іьд /іічыў, што мастацтву зусім не абавязкова быць карысным. Менавіта на гэтай тэзе бы/іа пабудаваная тэорыя і практыка “мастацтва дзе/ія мастацтва”. /Іеў Та/ібузін ніко/іі не называў сябе прыхільнікам гэтае канцэпцыі, але мяркуючы па тым, што я бачыў на ягонай выставе, думка пра самакаштоўнасць і самадастатковасць мастацтва яму ве/іьмі блізкая.
Адзінае прызначэнне твораў, якія ён прадставіў на суд пуб/іікі прыгажосць. Гэткія Багдановічавы ці Шага/іавы васількі ў жыце... Але зусім у іншай праекцыі. На выставе панава/іа стэрыльная, даво/іі халодная прыгажосць геаметрычны абстракцыянізм, які ў чыстым вымядзе ў прыродзе не сустрэнеш. А каб не атрыма/іася “занадта”, каб прыгажосць не ператварылася ў сваю супрацьлегласць, каб эстэтычная форму/іа не страціла рэа/іьнага зместу, а змест сэнсу, ды яшчэ каб гледачу бы/іо за што зачапіцца вокам, экспазіцыя дапоўненая прыроднымі формамі.
Дызайнер падсвядома шукае сістэму, /іад, канструкцыю. Паўсюль. Сістэмны падыход да вырашэння праектнай задачы га/іоўная асаб/іівасць дызайн-дзейнасці, якая вы/іучае яе сярод іншых відаў творчай працы. Мне падаецца, што звышзадачаю гэтай выставы бы/іо давесці г/іедачу, што бачнае і ўяўнае шматаблічча нашага свету складаецца з нека/іькіх простых э/іементаў. Каб іх падлічыць хопіць пальцаў адной рукі. Сімвалічна гэтыя э/іементы выяўленыя ў прадстаўленых мастаком геаметрычных формах.
Выявіць вобраз Сусвету ў простай, зразумелай формуле /іюдзі імкну/ііся заўжды. Ставі/іі Зям/ію на трох кітоў, раск/іада/іі прастору на чатыры стыхіі, гук на сем нотаў, святло на сем ко/іераў, час на дванаццаць сузор’яў.
Выстава /Іьва Та/ібузіна мела назву “Сёмы э/іемент”, што сведчыць пра асаб/іівую пашану аўтара да гэтай сакра/іьнай лічбы. Ад выставы ў мяне заста/юся ўражанне, што “Сёмы элемент” гэта чыннік, які робіць сістэму ўстойлівай, завершанай, самадастатковай, здо/іьнай да самарэгуляцыі.
Згодна Біб/ііі, Бог стварыў Сусвет за шэсць дзён. Пяць дзён пайш/ю, так бы мовіць, на падрыхтоўку базы дзе/ія з’яў/іення на шосты дзень “братоў нашых меншых” жывё/іаў і ўлюбёнай цацкі Бога чалавека. Самае цікавае, што пас/ія гэтага працэс выйшаў з-пад кантролю, пра што сведчаць пазнейшыя падзеі ў райскім садзе і за ягонымі межамі.
П/іён шасці дзён шэсць э/іементаў Светабудовы. Чалавек, хоць фармальна і належыць да шостага дня стварэння, але насамрэч скіраваны ў дзень сёмы, ка/іі на свет мусіць з’явіцца ці то нечаканая, ці то мудра прадбачаная Богам Непрадказальнасць сёмы, і, можа быць, га/іоўны элемент творчасці.
Я раіў бы тую частку Біб/ііі, дзе гаворка ідзе пра Светабудову у якасці вучэбнага дапаможніка кожнага праектанта. Як узор правільнай методыкі вызначэння стратэгічнай мэты, тактыкі дасягнення яе праз пас/іядоўнае вырашэнне прыярытэтных задачаў на прамежкавых стадыях. Як кнігу, якая псіха/іагічна рыхтуе чалавека да таго, што, няг/іедзячы на ўсе разлікі, разумовыя і фізічныя высілкі, у выніку атрымаецца не тое, што п/іанава/іася. Біблія перасцерагае ад спробаў перараб/іяць боскія істоты, і чалавека ў прыватнасці, на свой капыл. Усё роўна нічога не атрымаецца. Праверана, прычым такімі асобамі, як прарокі, апоста/іы і сам Збаўца.
У другой па/іове 70-х, калі я вучыўся на кафедры дызайну Беларускага тэатра/іьнага-мастацкага інстытута, Біб/іія, зразуме/іа, не ўваходзі/іа ў спіс літаратуры, рэкамендава-
най студэнту. А шкада. Дарэчы, вучыўся я пэўны час і ў /Іьва Талбузіна. Ён сам выхаванец гэтай жа кафедры. 3 яе першага выпуску. Скончыўшы інстытут, атрымаў прапанову застацца выкладаць. Працуе на кафедры дагэтуль.
У адрозненне ад іншых дызайнераў, занятых у сістэме прафесійнай адукацыі, ён ніколі не лічыў патрэбным падмацоўваць права на прафесію і пасаду дысертацыяй, навуковымі званнямі. Да тэорыі ў дызайне ўвогу/іе ставіўся і ставіцца іранічна, бо/іьш верыць у інтуіцыю і практычны вопыт. Дызайнам лічыць толькі тое, што зроб/іена, што можна памацаць рукамі. Прынамсі, такім я яго памятаю з тых 70-х.
Сёння ў нашай краіне колькасць людзей, якія называюць сябе дызайнерамі, значна перавышае колькасць усіх выпускнікоў адпаведнага факультэта БДТМІ за ўвесь час ягонага існавання. I нават калі дадаць сюды выпускнікоў іншых беларускіх ВНУ, што маюць да дызайну хоць якое дачыненне, усё роўна дыпламаваных дызайнераў будзе меней, чым дэклараваных. Бо сёння дызайнерам лічыць сябе кожны, хто ўмее штосьці намаляваць з дапамогаю камп’ютэра.
КНІГІ ОНЛАЙН
