Сям’я Тотаў; Выстаўка ружаў
Іштван Эркень
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 199с.
Мінск 1985
— Туды яе не возьмуць, Мама амаль сляпая.
— Ну, тады ёсць дамы для сляпых.
— Пустая работа, там таксама толку не даб’ешся, Мама ўсё-такі відушчая. А хто згодзіцца цярпець, каб з ім абыходзіліся як з сляпым.
— Вы высакародная і мужная жанчына, Марышка, у цяжкую хвіліну ўсе вашы думкі не пра сябе, a пра блізкіх,— прачула сказаў доктар Цісаі і падняўся: як яму помнілася, на гэтым іх размова і скончылася.
Аднак Міка ўзяла яго за руку і зноў пасадзіла на месца. Яна вельмі просіць доктара, хай дазволіць ёй папрацаваць хоць месяц, цяпер у іх праводзіцца надта важнае мерапрыемства, адбудзецца першы ўсевенгерскі конкурс на лепшую вязальшчыцу ружаў, а ружы ў «Першацвета» самыя што ні ёсць найлепшыя. Месяц работы ёй патрэбны проста да зарэзу, і не толькі дзеля грошай, справа ў тым, што ёй прапанавалі ўдзельнічаць у конкурсе і нават план яе зацвердзілі. Сказаць па праўдзе, намучылася яна з гэтымі ружамі, і не злічыць, колькі пучкоў перавязала, і несправядліва гэта, каб у апошні момант ёй пазбавіцца і славы, і грашовай прэміі.
— Які вы работнік, Марышка! Забудзьцеся пра гэта, змірыцеся, іншага шляху я не бачу.
— He дык не. Я ўсё зразумела, доктар.
— Што конкурсы, што ружы гэтыя славутыя ўжо не для вас.
— Нельга дык нельга.
— I мая вам парада: не адчайвайцеся, Марышка, магу вас запэўніць, нічога балець вам не будзе.
— Баліць мне адно толькі — за Маму душа баліць.
— Здымка скончана,— умяшаўся Корам.— Дзякуй за працу.
Рэжысёр падзякаваў прафесару, пахваліў яго і Міка за тое, што свае цяжкія ролі яны сыгралі праўдзіва і глыбока. Нізашто не скажаш, што гэта быў дубль.
Міка, гордая сабой, усміхнулася. Ледзь толькі здымачная група ўпакавала апаратуру, як па хворую прыйшлі санітары з «хуткай дапамогі».
Ускладненні пачаліся з таго, што Мама неўзлюбіла Корама. Перш за ўсё ёй здавалася мізэрнай сума, рэжысёрава абяцанка — як яна гаварыла — за іх «выступленне». Нічога не магло пахіснуць яе ўпэўненасці, што, калі б ім папаўся другі рэжысёр, больш вядомы і заслужаны, ён заплаціў бы куды болей. Калі б ёй самой далі весці перагаворы са студыяй! А дачка чалавек непрактычны, і не паспрабавала нават патаргавацца.
Яшчэ цяжэй аказалася старой перанесці ўсю гэтую мітусяніну перад пачаткам здымак. Ужо першая прыкідка на месцы паказала, што ў кватэры не развернешся, амаль няма магчымасці перасоўваць камеру. Сям’я Міка тулілася ў цеснай кватэры, дваццаць пяць гадоў назад перагароджанай на два пакоікі і гэтулькі сама гадоў не рамантаванай; стары дом казарменнага тыпу меў нецікавы выгляд. Акно першага пакоя глядзела ва ўнутраны двор; па галерэі, якая апаясвала двор, штохвіліны снавалі жыльцы з паверха. Другі пакой быў болыпай плошчы, але доўгі і вузкі, як калідор. Пасярэдзіне яго перагароджваў шырокі двухспальны ложак, на якім ляжала хворая. Самым раскошным памяшканнем у кватэры была кухня; у кухню выходзілі дзверы з ваннай, якая так і прастаяла ўсе гады недаробленая, і са сцяны адзінока тырчала разетка душа.
Телевізійнікам нічога больш не заставалася, як зрабіць перастаноўку ў пакоі-пенале: ложак перасунулі да акна, адзежную шафу вынеслі на кухню, у столі ўмацавалі патрон для юпітэра. Маму раздражняла не толькі ўся гэтая важданіна і мітусня, але і
новая расстаноука у кватэры: старая магла арыентавацца толькі ў прывычных абставінах.
Да таго ж яна заўважыла, што яўна замінае здымачнай групе. Старая рэдка выходзіла на двор, ды і па доме рухалася нямнога; адзінай радасцю, старэчым захапленнем яе была яда. Мама расплылася да такой ступені, што, як ні паварочвалі камеру ў цесным пакоі, старая проста не змяшчалася ў кадр. Калі ж яе ўсаджвалі на ложак, яна загароджвала сваёй тушай дачку; пад канец так-сяк удалося яе прымасціць каля сцяны на дзвюх ссунутых кухонных табурэтках.
У старой паступова набіралася, шукала выйсця злосць, а болып за ўсіх яе раздражняў Корам — і чым вы думаеце? Ды сваім яўным стараннем падладзіцца пад яе.
— Мамачка, вы не глядзіце на нас,— паўтараў ён.— Быццам нас тут і няма зусім.
Гэта была грубая памылка, псіхалагічны промах рэжысёра. Тым самым Корам толькі падліў масла ў агонь. Калі б ён павёўся інакш, як чалавек, што плоціць грошы і таму мае права патрабаваць, можа, і Мама крыху саступіла б. А тут яе ўзарвала. Як гэта «не глядзець», калі ўсё ў кватэры перавернута ўверх дном, там стукаюць малаткамі, тут на нешта робяць дзіркі ў сценах, збіваюць тынк. А галоўнае — людзей перабаламуцілі, народ звар’яцеў, бо ж да Міка прыехалі з тэлебачання! Раней яны з усімі суседзямі жылі душа ў душу, то адзін забяжыць дапамагчы, то другі даведаецца, а цяпер куды там, і не чакай, панадзімаліся, гатовыя лопнуць ад зайздрасці.
Дом, і праўда, гудзеў, як патрывожаны вулей. Жыхары без справы таўкліся на ўнутранай дваровай галерэі, абмяркоўваючы ўсе падзеі ў дэталях. У першы дзень здымак, калі скандал, узняты Мамай, быў у самым разгары, у кватэру ўварвалася цыганка, суседка зверху; цыганка патрабавала, каб і яе знялі ў фільме,
бо яна чалавек не старонні, гэта ж яна раздзявала старую і ўкладвала спаць, калі Марышка працавала ў начную змену.
Корам, не спрачаючыся, паставіў цыганку перад камерай.
— Прашу вас, даражэнькая. Тэкст на ваш выбар, любы.
Проставалосая цыганка страсянула раскудлачанай грывай, набіраючы імпэту, цела яе напружылася, шчокі гарэлі. Яна бліснула вачыма на рэжысёра, прыціснула руку да сэрца і ўсклікнула:
— Няхай жыве Венгрыя!
На тым запал яе згас, і цыганка, задаволеная сабой і ўсімі навокал, пайшла дамоў. Аператар замкнуў дзверы. Настрой у яго быў самы паскудны. Звяглівая старая затаілася, Марышка маўчала. Тэлевізійнікі спынілі камеру, забіліся ў куток, прыціхлі, не адважваючыся перакінуцца словам. Так прайшоў увесь гэты дзень да вечара і ўвесь другі дзень. Час ад часу тэлевізійнікі запускалі камеру так сабе, каб гаспадары кватэры памалу звыкліся з новымі абставінамі. Гэта ім удалося. На трэці дзень Мама, якая ледзь бачыла людзей, забылася, што яны тут ёсць. I пачала гаворку пра тое, што ў гэты момант ёй было самае важнае.
— Ты калі-небудзь думала, як мне жыць без цябе, Марышка?
— Цалюткі дзень пра адно гэта і думаю.
— Хоць сабе ўзяць, каму адыдзе наша кватэра, як цябе не стане?
— Кватэра застанецца табе, Мама.
— А што, калі мяне адгэтуль выганяць? Кватэра на зайздрасць, ці мала хто паквапіцца; ахвотнікі да чужога дабра заўсёды тут як тут, а пасля і правы ім знойдуцца.
— Ты, Мама, тут прапісаная, і ніхто цябе за парог не выкіне.
— Адкуль ты ведаеш? Яно ж, пэўна, табе спакайней гаварыць адно, што ўсё, бач, будзе добра.
— Я спецыяльна дазнавалася.
— У каго ж гэта, цікава? Ці не ў гэтых прайдзісветаў з тэлебачання?
— He. Я званіла старому Франё. 3 бальніцы яшчэ, як мяне туды вазілі здымацца ў палаце. Я расказала Франё, як маё здароўе, і ўсё ў яго выпытала. Адказны кватэранаймальнік — ты, Мама, кватэра на цябе запісана.
— Надта яны разумеюць у кватэрных справах, твае кветачнікі!
— Стары Франё ва ўсім разбіраецца. Ён абяцаў пагаварыць з кім трэба, каб праўленне памагло табе.
— Ад іх дачакаешся дапамогі, падстаўляй кішэню. Сама падумай, нашто цябе перавялі ў другую брыгаду, паставілі вязалыпчыцай?
— Здароўе не тое, аслабела я вельмі.
— Ну і каб пенсія за цябе была меншая.
— Пра гэта я таксама пыталася ў Франё. Пенсію выведуць з сярэдняга заробку за тры гадьі, а не толькі за апошнія шэсць тыдняў, што я рабіла вязалынчыцай. Усё да капеечкі падлічаць і скажуць, колькі табе будзе належаць у месяц.
— У такой справе не шкодзіць усё разведаць загадзя. Калі яны абяцалі сказаць?
Мама не паспела скончыць фразы, як каля дзвярэй зазвінеў званок.
Чыстая вьіпадковасць іншы раз падганяе падзеі адна да аднае лепш, чым гэта ўдалося б зрабіць прафесійнаму сцэнарысту. Кінааператар адчыніў дзверы. На парозе стаялі — быццам чакалі мамінай рэплікі — чацвёра з Марышчынай працы. Стары Франё быў крыху спераду, мабыць, ён займаў нейкую начальніцкую
пасаду ў кветаводчай гаспадарцы «Першацвет», а за ім стаялі трое: Шандар Нуофер, яго жонка і сын. Госці застылі ў дзвярах, удвая збянтэжаныя: першай сустрэчай з хворай і нацэленай на іх кінакамерай. Аран Корам запрасіў іх зайсці. Госці склалі прынесеныя з сабою пакункі з гасцінцамі, яны і тэлевізійнікі адрэкамендаваліся адны адным, абмяняліся кампліментамі. Зноў умяшаўся рэжысёр, ён дзелавіта і рашуча папрасіў гасцей рассаджвацца зручней, на правах сяброў дома яны будуць удзельнічаць у фільме. Крыху павагаўшыся, госці згадзіліся ўвайсці ў лік дзейных асоб.
— Толькі мы спярша распакуем, што прынеслі,— сказала Нуоферава жонка.
Гасцінцы павымалі на кухні. Хворай прыслалі дзве смажаныя курыцы, крэм «птушынае малако», хатняй вяндліны, пячэння, пясочных пірожных і не адзін дзесятак яек. Смажаных курэй, порцыямі расклаўшы ў талеркі, Нуоферава жонка ўнесла ў пакой. Як і заведзена, усе ўзялі па кавалачку пакаштаваць.
Дайшла чарга да самага цяжкага: трэба было неяк рассадзіць гасцей у цесным пакоі, побач з хворай, a гэта ніяк не ўдавалася рэжысёру. Вьійсце знайшла Марышка.
— Пакуль што мне дазваляюць уставаць,— сказала яна.— Калі прьіняць пасцельную бялізну, дык на ложку могуць сесці хоць чацвёра.
Марышцы дапамаглі надзець халат, прынялі прасціны і коўдру, і госці паселі на ложак. Пасля кароткіх рэжысёрскіх парад стары Франё пачаў:
— Як я разумею, спярша нам варта было б сказаць, хто мы такія. Маё прозвішча Франё, а гэта сям’я Нуофераў, яны таксама працуюць у «Першацвеце». Мы вырашылі наведаць Марышку, як толькі дазналіся, якога яна гонару заслужыла, дазналіся, што Марышку здымае тэлебачанне, ну а што сказаў доктар
пра яе здароўе, гэта мы чулі ад яе самой. У «Першацвеце» ўсе прыбітыя словамі доктара і Марышку шкадуюць. Нашы жанчыны пастараліся нагатаваць вам чаго смачнейшага, каб вам было меней клопату. Як бачыце, у гэтых скрутках усё-ўсякае,
Марышка падзякавала.
— Кожны раз, як хто-небудзь з нас збярэцца праведаць Марышку, мы будзем прысылаць гасцінцаў. Акрамя таго, праўленне «Першацвета» выдзеліла вам аднаразовую дапамогу ў памеры 880 форынтаў.
Франё паклаў грошы на стол. Мама пералічыла іх і злосна сказала:
— Ды ўжо ж, цяпер мы з дачкой для вас адрэзаны кавалак.
— Памаўчы, Мама,— перабіла яе Марышка.— I за грашовую дапамогу мы вам вельмі, вельмі ўдзячныя.
КНІГІ ОНЛАЙН
