Сям’я Тотаў; Выстаўка ружаў
Іштван Эркень
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 199с.
Мінск 1985
— Якая чароўная маленькая ножка ў пана маёра! — заўважыў ён.
— Зусім нармальная нага,— запярэчыў яму Тот, западозрыўшы няшчырасць.
— Я і не казаў, што ненармальная,— прашаптаў завідушчы сусед.
— Ты быццам зганіў яе.
— I не думаў ганіць,— запратэставаў сусед, які, відаць, і тут не мог саўладаць са сваім кепскім характарам.— Я проста крыху здзівіўся, што ў такога чалавека, як маёр, і раптам такая нага.
— Якая «такая»?
— Я нічога не сказаў,— схлусіў чыгуначнік.— Зусім нармальная і здаровая нага.
— Ты давай не мудры,— асадзіў яго Тот, зачыняючы дзверы.— Ва ўсіх маёраў такія ногі.
Але стрэмка ўсё-такі засталася. Тот вярнуўся назад, прачыніў дзверы і пачаў разглядаць маёраў ступак, які быццам і не быў часткай чалавечага цела... Тады чыйго ж? Можа, яшчаркі, ці іншай халаднакроўнай істоты, ці такога стварэння, якога ён яшчэ зроду не бачыў... Тот хуценька зачыніў дзверы, сеў у шэзлонг, і тут, на шчасце, яго змарыў сон.
Да таго часу, як маёр прачнуўся, Марышка вымыла, высушыла і адпрасавала яго мундзір, да бляску начысціла гузікі і ўсялякія знакі адрознення. Агіка ж мяккай анучкай начысціла маёравы боты, навяла бляск сваім гарачым дыханнем і слінай, як маці, што прыхарошвае толькі што народжанае жарабятка. Яна не пашкадавала часу і сілы, і стаптаныя, патрэсканыя боты аж заблішчалі, калі маёр выйшаў у іх на веранду.
Выгляд у госця быў пахмурны.
— На свіную кілбасу трэба пракручваць мяса? — спытаўся ён.
— Трэба,— адказаў Тот.
— Сасніў сон, быццам мяне выкралі партызаны і парашылі скруціць на фарш. Дасюль чую, як хрумсцеў у іх на зубах.
— О божа! — жахнулася Марышка.— Што ж яны, выходзіць, спачатку асмеліліся абсмаліць глыбокапаважанага пана маёра?
— Гэта было самае непрыемнае,— пацвердзіў маёр.— He лічачы вышэй згаданага факта, спаў я досыць добра.
Гэта было і відаць. He толькі мундзір на ім зрабіўся болып імпазантны, але і сам носьбіт яго выдаваў куды больш спакойным. 3 маёравага пагляду знік выраз зацкаванасці, голас гучаў бадзёра, па-начальніцку. Ён з апетытам з’еў гуляш, кураня, выпіў кампот. А пасля багатай вячэры настрой яго зрабіўся настолькі добры, што ён выказаў жаданне агледзець ваколіцы.
Як радаваліся Тоты, калі госць захапляўся, гледзячы на парослы лесам Бабонь і маляўнічую барталапошскую даліну! Нічога не схавалася ад яго пільнай увагі. Маёр адзначыў чысціню ў кватэры, пахваліў дагледжаны сад і быццам напоены сасновым водарам дом.
Пад канец ён і зусім расчуліўся.
— Дарагія Тоты,— сказаў маёр, калі яны вярнуліся на веранду,— я вельмі рады, што прыняў запрашэнне і прыехаў да вас. Пасля дзевяцімесячнага знаходжання на фронце ў вечным брудзе я адчуваю сябе цяпер так, быццам зноў нарадзіўся на свет.
Ён падняў свой келіх і асушыў за здароўе адарванага ад роднай хаты Дзьюлы Тота. Цяпер надышла чарга расчуліцца Тотам.
— Мы таксама шчаслівыя,— дрыготкім голасам пачала Марышка,— што вы зрабілі ласку прыняць наша, запрашэнне. А нам і ў сне не магло прысніцца, што ў нашага сына такі камандзір — ну проста залаты чалавек.
— Пра яго вам абсалютна не трэба непакоіцца,— заявіў маёр,— Абяцаю вам, што, як толькі надыдуць халады, я прыкамандзірую яго да сябе. Там, пры штабе батальёна, які добра ацяпляецца, яму не толькі не
страшны мароз, але і само жыццё яго будзе ў бяспецы.
Маёр прыязна кіўнуў і падаўся ў свой пакой.
Тоты не маглі вымавіць слова. Шматтыднёвыя хваляванні, непамерная стома, клопат аб тым, як найлепей прыняць дарагога госця, і вечная трывога за Дзьюлу нарэшце такі далі свой плён.
— Вось бачыш, родны мой Лаёш,— уздыхнула Марышка,— ласка і дабрата робяць цуды.
Пакрысе цямнела. Марышка прыхінулася да мужа і прыгарнула да сябе Агіку. Так яны прабылі некалькі шчаслівых хвілін. Над іх галовамі ззяла зорная жнівеньская ноч; Бабонь, быццам на ўсю сілу сваіх зялёных лёгкіх, дыхаў вечаровым халадком; у пакоі чуліся мерныя і спакойныя маёравы крокі. Тоты радаваліся, што маёр тут, побач, што ён двойчы падкладваў сабе фаршыраванага кураняці, што ён з асалодаю ўдыхае тонкі сасновы водар... Дзьюла, Дзьюла, каб толькі табе ўсё гэта пайшло на карысць! Каб толькі цёпла палілі ў штабе батальёна! Каб толькі не прабраліся туды партызаны! Дзьюла, Дзьюла, каб толькі не здарылася з табой бяды! Дзьюла, Дзьюла, каб толькі ты не замёрз!
Можа, чвэрць гадзіны сядзелі яны на свежым паветры, у нямой цішыні, бо думалі, што госць лёг спаць. Яны стаміліся ад турбот і хваляванняў доўгага дня; Марышка ўжо сабралася была ісці слаць пасцель, ды Тоту заманулася пакурыць.
Ён схадзіў у пакой па цыгарэтку і закурыў, з асалодаю ўдыхаючы тытунёвы дым. Яму прыносілі задавальненне гэтыя маленькія радасці жыцця: вечаровы халадок, зручнае крэсла, блізкасць родных, духмяна-даўкі смак цыгарэтнага дыму. У моманты, калі такія прыемныя адчуванні збіраюцца адно да аднаго, Тот любіў пацягнуцца і пакрактаць. У такіх выпадках ён найчасцей прыгадваў сваю маці.
Вось і цяпер ён з асалодаю пахрустаў суставамі і прастагнаў:
— Охо-хо-хо, мамачка ты мая родненькая, і навошта ты, бедная, мяне пакінула!
У наступныя два тыдні ён больш ні разу не пацягнуўся з асалодаю і не застагнаў, таму што ў тое ж імгненне расчыніліся дзверы і на парозе ўзнік маёр.
— Што здарылася? — спалохана спытаўся ён.— Параніла каго?
— Нічога не здарылася,— крыху збянтэжыўшыся, супакоіў яго Тот.
— Мне пачулася, быццам нехта стагнаў.
— Гэта я стагнаў,— прызнаўся Тот.
— I быццам нехта клікаў сваю маці...
— Гэта таксама быў я,— сказаў Тот.
Ён растлумачыў, збянтэжана ўсміхаючыся, што гэта ў яго такая звычка пацягвацца. I калі пацягваецца, ён стогне. Але зусім без аніякае прычыны. Стогне ад цудоўнага самаадчування.
— Чаму я вельмі рады,— адчаканіў маёр.
Ён змераў Тота паглядам і зноў знік за дзвярамі. Тоты засталіся адны. Ад нечаканасці яны не ведалі, што рабіць, але ўсё роўна нічога не паспелі б зрабіць, таму што ў дзвярах зноў паказаўся маёр. Ён двойчы абышоў вакол Тота, пасля спытаўся:
— Ну, што новага?
— Роўным чынам нічога, глыбокапаважаны пан маёр.
— Вы ўсё яшчэ цудоўна сябе адчуваеце?
— У мяне няма прычын скардзіцца на што-небудзь,— сказаў Тот.
— А чаму вы сябе так цудоўна адчуваеце?
— Чаму? — задумаўся Тот.— Ды проста так.
Маёр уважліва агледзеў Тота з галавы да ног, ад чаго той надзвычай збянтэжыўся і адважваўся рабіць толькі неглыбокія зацяжкі, пакуль госць зноў не пайшоў у свой пакой. Аднак неўзабаве ён зноў выйшаў і зноў стаў разглядаць Тота.
— Што-небудзь здарылася?
— He, нічога не здарылася.
— Але ж у вас не гарыць цыгарэта.
— I праўда,— прызнаўся Тот.— Я яе патушыў.
— Дык што, уласна кажучы, вы робіце тут, на верандзе?
— Проста дыхаю паветрам.
— I нічога больш?
— Ды амаль нічога,— прызнаўся пасля кароткага роздуму Тот.
Ці задаволіла госця такое тлумачэнне, так і не ўдалося высветліць. Але цяпер маёр ужо шпарчэй хадзіў сюды-туды па пакоі і куды хутчэй вярнуўся на веранду, чым тыя разы.
— Паслухайце, Тот,— звярнуўся ён да гаспадара, які спалохана здрыгануўся.— Ці не маеце жадання згуляць партыю ў шахматы?
— Вельмі шкадую, пан маёр, але я не ўмею.
— Дык мо перакінемся ў «лорум»?
— I ў картах я не кумекаю,— засаромеўся Тот.
— Тады згуляем у даміно.
Тот ужо ледзьве асмельваўся дыхаць.
— Бяда ў тым,— нарэшце адважыўся ён,— што я наогул не разбіраюся ні ў якіх гульнях.
Маёр з амаль непрыхаваным асуджэннем пайшоў у свой пакой. Нават крокаў яго больш не было чуваць. Ніводнага гуку не далятала з пакоя, і гэта надзвычай прыгнятала Тотаў. Яны сядзелі не варухнуўшыся, быццам іх зачаравала цішыня, што запанавала ў доме, і баяліся нават глядзець адно на аднаго.
На гэты раз дзверы расчыніліся не хутка. Тот паспрабаваў быў адсунуцца разам з крэслам назад, бо госць падышоў упрытык і ўтаропіўся ў яго пранізлівым паглядам, але не змог.
— Дарагі Тот,— пачаў маёр.— Спадзяюся, я не замінаю вам?
— Аніколькі,— адказаў Тот.
— Тады пагаворым шчыра. Ці няма ў вас адчування, што вам нечага не хапае?
Тот задумаўся.
— Хіба што мой вішнёвы муштук недзе прапаў, але я выражу сабе новы.
— Я меў на ўвазе не ў матэрыяльным сэнсе. Я намякаў на згубныя вынікі бяздзейнасці.
Тот разгубіўся. Ён запытальна паглядзеў на жонку, а тая, у сваю чаргу, няўцямна зірнула на яго, быццам чакаючы тлумачэння.
— Я бачу, вы не разумееце,— зрабіў вывад маёр Вара.— Справа вось у чым, Тоты. У цёмным пакоі самы ціхі гук здаецца ў шмат разоў гучнейшы. Так і бяздзейнасць — яна ўплывае на ўвесь арганізм, як цемра на органы слыху. Яна ўзмацняе ўнутраныя шумы, выклікае міражы ў вачах і трэск у мазгах. Калі маім салдатам няма чаго рабіць, я заўсёды прымушаю іх зразаць і зноў ушываць гузікі ў штанах. Гэта іх выдатна супакойвае. Спадзяюся, вы разумеце, што я хачу сказаць?
Тоты зноў пераглянуліся, яшчэ больш бездапаможна, чым раней.
Крыху павагаўшыся, Марышка асмелілася:
— Калі ў глыбокапаважанага пана маёра адарваліся гузікі, дык я з радасцю іх ушыю.
— Вы зусім няправільна ўспрынялі мае словы,— незадаволена адмахнуўся маёр.— Скажыце мне, прынамсі, ці не знойдзецца ў доме добра зблытанай вяроўкі.
— Ды напэўна знойдзецца,— узрадавалася Марышка.— А навошта яна спатрэбілася глыбокапаважанаму пану маёру?
— Каб яе разблытаць! — раздражнёна растлумачыў госць.— Я не магу, як вы, сядзець без работы.
— Дык чаго ж вы не зрабілі ласкі сказаць пра гэта раней? — звонка ўсклікнула Агіка, якая — ужо не nep-
шы раз — лепш ацэньвала сітуацыю, чым дарослыя.— Мы з мамай ніколі не сядзім склаўшы рукі.
— А чым жа вы займаецеся?
— Вечерамі, калі іншага клопату няма, мы звычайна складваем кардонкі.
Вочы ў маёра бліснулі.
— Кардонкі? — паўтарыў ён. Пасля ўсклікнуў: — Страшэнна цікава! А што за кардонкі?
У сувязі з абставінамі ваеннага часу вытворчасць фабрыкі перавязачных сродкаў «Санітас» у Эгеры павялічылася ў шмат разоў. Пры гэтым на фабрыцы працаваў толькі адзін аўтамат, які выпускаў упаковачныя кардонкі, і горы марлі, бінту і ваты не было ў што ўпакоўваць. I тады нямала бяднейшых людзей — нават паўяўрэяў — атрымалі лёгкую надомную працу.
Тоты бралі з фабрыкі лісты кардону, Марышка па зацверджаным трафарэце разразала іх, а Агіка складвала з іх скрыначкі. Гаспадар дома ў гэты час звычайна проста сядзеў, курыў і з пяшчотнай усмешкай пазіраў на іх. Калі было ўжо позна, ён нават падрэмваў, і тады Марышка старалася не шумець станком-разаком. Станок атрымаў сваю назву дзякуючы таму, што пераплётчыкі аналагічным чынам абразаюць краі аркушаў; увогуле ж разак змайстраваў сам Тот з некалькіх дошак і сашмараванага кухоннага нажа, каб Марышцы зручней было выразаць загатоўкі з кардону.
КНІГІ ОНЛАЙН
