Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 1
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
ДЫКАРЫЁН (ад ды+ гр. karyon = ядро) — пара збліжаных гапло-
ідных (гл. гаплоід) ядзер у адной клетцы, якая ўтвараецца пры палавым працэсе аскаміцэтаў і базідыяміцэтаў.
ДЫКРАНАВЕЙСІЯ (н.-лац. dicranoweisia) — лістасцябловы мох сям. дыкранавых, які расце каля асновы ствалоў дрэў, на камянях, дранкавых стрэхах.
ДЫКРАНАДОНЦЫУМ (н.-лац. dicranodontium) — лістасцябловы мох сям. дыкранавых, які расце на драўніне, што гніе, тарфяністай глебе і камянях.
ДЫКРАНЁЛА (н.-лац. dicranel1а) — лістасцябловы мох сям. дыкранавых, які расце на глебавых агаленнях.
ДЫКРАнУМ (н.-лац. dicranum) — лістасцябловы мох. сям. дыкранавых, які з’яўляецца кампанентам наглебавага покрыва балот, хвойных лясоў.
ДЫКРАЦЭЛІЁЗ (ад дыкрацэлііды) — глісная хвароба свойскіх і дзікіх жывёл, зрэдку чалавека, якая выклікаецца дыкрацэліідамі.
ДЫКРАЦЭЛПДЫ (н.-лац. discrocoeliidae) — сямейства гельмінпіаў класа трэматодаў, паразітуюць у жоўцевых пратоках і пузыры, пратоках падстраўнікавай залозы млекакормячых, птушак, паўзуноў, спарадычна ў чалавека.
ДЫКСІКРАТ [англ. dixiecrat, ад Dixie = гутарковая назва поўдня ЗША + (democrat = дэмакрат] — прадстаўнік паўднёвых штатаў у правым крыле дэмакратычнай партыі ЗША.
ДЫКСІЛЕНД (англ. dixieland, ад Dixie-land = літар. краіна Дыксі, гутарковая назва поўдня ЗША) —
назва амерыканскіх джазавых ансамбляў, якія ўзніклі ў Новым Арлеане ў 1915 г.
ДЫКТАВАЦЬ (польск. dyktowac, ад лац. dictate) — 1) вымаўляць, зачытваць што-н. уголас так, каб слухачы запісвалі; 2) загадваць, прапаноўваць што-н. для безагаворачнага выканаішя (напр. д. умовы).
ДЫКТАНТ (ад лац. dictate = дыктаваць) — вучэбная або праверачная пісьмовая работа па правапісу, што ўяўляе сабой запісванне тэксту пад дыктоўку з далейшым аналізам правільнасці яго напісання.
ДЫКТАР (лац. die tor = той, хто гаворыць) — супрацоўнік радыё або тэлебачання, які чытае тжст перад мікрафонам для перадачы ў эфір.
ДЫКТАТ (ням. Diktat, ад лац. dictatum = тое, што прадыктавана) — палітыка навязвання сваіх умоў, патрабаванняў моцнай краінай больш слабой краіне; 2) несправядлівае пагадненне, дагавор, абавязацельства, навязаныя адной дзяржавай другой супраць яе волі. ДЫКТАТАР (лац. dictator) — 1) службовая асоба ў Стараж. Рыме, якая прызначалася сенатам у выпадку знешняй або ўнутранай небяспекі для дзяржавы і мела неабмежаваныя паўнамоцтвы; 2) правіцель краіны, які карыстаецца неабмежаванай ўладай; 3) перан. асоба, якая ігнаруе калегіяльнасць, вядзе сябе ўладна і нецярпіма ў адносінах да падначаленых.
ДЫКТАТУРА (лац. dictatura) — I) паўнамоіггвы, улада дыктатара ў Стараж. Рыме; 2) нічым не абмежаваная ўлада, якая абапіраецца
на сілу папуючага класа; 3) спосаб ажыццяўлення дзяржаўнай улады, палітычны рэжым (напр. ваенная Д.).
ДЫКТАФОН (ад лац. dictate = дыктаваць + -фон) — апарат ддя запісу на мапгітігую стужку вуснай мовы з мэтай узнаўлення яе пры неабходнасці.
ДЫКТЫНА (н.-лац. dictyna) — павук сям. дыктынавых, які жыве ў разнатраўі на ўзлесках, у забалочаных месцах.
ДЫКТЫЯКАЎЛЁЗЫ (ад дыктыякаўліды) — глісныя хваробы свойскіх і дзікіх траваедных, якія выклікаюцца дыктыякаўлідамі.
ДЫКТЫЯКАЎЛІДЫ (н.-лац. dictyocaulidae) — сямейства гельмінтаў класа нематодаў, паразітуюць у трахеях і бронхах траваедных жывёл.
ДЫКТЫЯСОМА (ад гр. diktyon = сетка + сома) — біял. адзін са структурных элементаў клеткі.
ДЫКТЫЯСТЭЛА (ад гр. diktyon = сетка + стэла) — адзін з тыпаў цэнтральнага цыліндра сцябла вышэйшых раслін; мае сеткаватую структуру (напр. у папарацей).
ДЫКТЫЯСФЕРЫУМ (н-лац dictyosphaerium) — каланіяльная зялёная водарасць сям. дыктыясферыевых, якая паіпырана ў вадаёмах рознага тыпу, а таксама ў глебе.
ДЫКТЫЯХЛАРЭЛА (н.-лац. dictyochlorella) — каланіяльная зялёная водарасць сям. пальмелавых, якая трапляецца ў планкпюне азёр. ДЫКЦЫЯ (лац. dictio) — вымаўленне; выразнасць у вымаўленні слоў і складоў.
ДЫЛАТАМЁТРЫЯ (ад лац dilatatio = расшырэнне + -метрыя) — сукупнасць метадаў вымярэння цеплавога расшырэння целаў.
ДЫЛАТАЦЫЯ (лац. dilatatio = расшырэнне) — мед. расшырэнне, расцяжэнне (напр. д. жалудачкаў сэрца).
ДЫЛАТОГРАФ [ад лац. dilata(tio) = расшырэнне + -граф] — прыбор для аўтаматычнага запісвання змены аб’ёму якога-н. цела.
ДЫЛАТОМЕТР [ад лац. dilata(tio) = расшырэнне + -мепір] — прыбор для вызначэння змен у аб’ёме цвёрдых цел і вадкасцей пры награванні.
ДЫЛЁМА (гр. dilemma) — I) лог. суджэнне або вывад з двума ўзаемавыключальнымі палажэннямі, з якіх неабходна выбраць адно, бо трэцяе немагчыма, 2) перан. цяжкі выбар паміж дзвюма магчымасцямі.
ДЫЛЕНЫ (англ. deal-ends) — рэппкі ад распілоўвання піламатэрыялаў на экспартныя дошкі (дыльсы)', выкарыстоўваюцца ў тарнай, мэблевай і іншых галінах дрэваапрацоўчай прамысловасці.
ДЫЛЕР (англ. dealer = гандляр) — 1) юрыдычная або фізічная асоба, якая з'яўляеідіа членам фондавай біржы і выконвае аперацыі з каштоўнымі паперамі за свой кошт, 2) супрацоўнік банка, які займаецца аперацьіямі з валютай, дэпазітамі, каійтоўнымі паперамі; 3) асоба або фірма, якая перапрадае тавары, часцей за ўсё ад свайго імя.
ДЫЛЕТАНТ (фр. dilettante, ад іт. dilettante) — той, хто займаецца мастацтвам або навукай без спе-
цыяльнай падрыхтоўкі, хто мае павярхоўнае знаёмства з якой-н. галіной ведаў.
ДЫЛЕТАНТЬІЗМ (фр. dilettantisme) — павярхоўны, без належнай падрыхтоўкі занятак якой-н. павукай, мастацтвам або іншай справай.
ДЫЛІЖАНС (фр. diligence, ад лац. diligens = хуткі) — мнагамесная карэта для перавозкі пасажыраў і ііошты ў еўрапейскіх краінах да пашырэння чьпуначных і аўтамабільных зносін.
ДЫЛІНГ (англ. dealing) — памяшканне, у якім супрацоўпікі банка або кампаніі (дылеры) ажыццяўляюць здзелкі з валютай, дэпазітамі, каштоўнымі паперамі, золатам з дапамогай тэлефонаў, тэлексаў, факсаў і іншай тэхнікі.
ДЫЛОГІЯ (гр. dilogia = паўтарэнне) — два раманы або драматычныя творы аднаго аўтара, звязаныя адзінствам задумы і пераемнасцю сюжэта.
ДЫЛЬСЫ (англ. deals) — дошкі пэўных размераў, прызначаныя для экспарту.
ДЫЛЮВІЙ (лац. diluvium = патоп) — эпоха ў гісторыі Зямлі, Kani было моцнае абледзяненне ГІаўночнага паўшар’я.
ДЫЛЯ (польск. dyl, ад ням. Die1е) — тоўстая дошка.
ДЫМАРФАКОКУС (н.-лац. dimorphococcus) — каланіяльная зялёная водарасць сям. дыктыясферыевых, якая пашырана ў прэсных вадаёмах.
ДЫМАРФАНТ (ад гр. dimorphos = які мае дзве формы) — дрэва сям. араліевых, пашыранае ў
Цэнтр. і Паўд.-Усх. Азіі; дае каштоўную драўніну.
ДЫМАРФАТЭКА (н.-лац. dimorphotheca) — травяністая або паўкустовая расліна сям. складанакветных з падоўжаным апушаным лісцем і ярка-аранжавымі або белымі кветкамі ў буйных суквеццях, пашыраная ў Паўд. Афрьшы; на Беларусі выропічваецца як дэкаратыўная.
ДЫМАРФІЗМ (ад ды+ -марфізм) — 1) здольнасць некаторых рэчываў існаваць у дзвюх розных крышталічных формах; прыватны выпадак полімарфізму 1; 2) наяўнасць у аднаго віду жывел ці раслін дзвюх розных формаў (напр. самцоў і самак, мужчынскіх і жаночых суквеццяў кукурузы); разнавіднасць полімарфізму 2.
ДЫМЕТЫЛАМІН (ад ды+ метыламін) — другасны амін аліфатычнага рада, бясколерііы газ з рэзкім непрыемным пахам; выкарыстоўваецца ў вытворчасці паскаральнікаў вулканізацыі, лекаў, гербіцыдаў, мыйных сродкаў і інш.
ДЫМЕТЫЛАНІЛІН (ад ды+ метыл + анілін) — трацічны амін, жоўтая вадкасць з дзягцярным пахам; выкарыстоўваецца ў вытворчасці фарбавальнікаў, выбуховых рэчываў, як праявіцель для каляровай фатаграфіі.
ДЫМЕТЫЛАМШАБЕНЗОЛ (ад ды+ метыл + амінабензол) — тое, іііто і дыметыланілін.
ДЫМЕТЫЛБЕНЗОЛ (ад ды+ метыібензол) — тое, што і ксілол.
ДЫМЕТЫЛГІДРАЗШ (ад ды+ метыл + гідразін) — арганічнае злучэнне, вытворнае гідразіну; вы-
карыстоўваецца як гаручае ракетнага паліва.
ДЫМШУЭНДА (іт. diminuendo = змяншаючы) — муз. аслабленне сілы гуку, паступовы пераход ад моцнага гучання да ціхага (параўн. крэшчэнда).
ДЫНА (ад гр. dynamis = сіла) — адзінка вымярэння сілы ў СГС сістэме адзінак, роўная сіле, якая надае масе ў 1 г паскарэнне 1 см/с2 ДЫНАЗАЎРЫ (ад гр. deinos = страшны + -заўр) — самая шматлікая група вымерлых паўзуноў падкласа архазаўраў (анкілазаўры, арнітаподы, заўраподы, карназаўры, стэгазаўры, цэлуразаўры, цэратапсы), якія жылі ў мезазоі, некаторыя дасягалі гіганцкіх памераў.
ДЫНАМА (англ. dynamo, ад гр. dynamis = сіла, моц) — машына для выпрацоўкі пастаяннага электрычнага току.
ДЫНАМА(гр. dynamis = сіла) — першая састаўная частка складаных слоў, якая паказвае на дачыненне да сілы, энергіі.
ДЫНАМАГРАМА (ад дынама+ -грама) — графік змянення нагрузкі ў пункце падвесу насосных штанг у залежнасці ад іх перамяшчэння пры эксплуатацыі нафтавых свідравін.
ДЫНАМАКАРДЫЯГРАФІЯ (ад дынама+ кардыяграфія) — метад даследаваішя механічных праяўленняў сардэчнай дзейнасці, заснавалы на рэгістрацыі перамяшчэнняў цэнтра цяжару грудной клеткі ў выніку сардэчнай кінематыкі і руху крыві ў буйных сасудах.
ДЫНАМА-МАШЫНА (ад дыналза + люйіына) — устарэлая назва
д— электрычнага генерапіара пастаяннага току.
ДЫНАМАМЕТАМАРФІЗМ (ад дынама+ метамарфізм) — пераўтварэнне горных парод у недрах зямной кары пад уплывам высокаіа ціску.
ДЫНАМАМЁТРЫЯ (ад дынама+ -метрыя) — вымярэнне велічыні механічнай сілы пры дапамозе спецыяльных прыбораў (дынамометраў).
ДЫНАМІЗМ (ад гр. dynamis = сіла) — уласцівасць дынамічнага, насычанасць дзеяннем.
ДЫНАМЖ (гр. dynamikos = моцны) — электрадынамічны гучнагаварыцель.
ДЫНАМІКА (гр. dynamikos = моцны) — 1) рух цел пад уздзеяннем знешніх сіл; 2) раздзел механікі, які вывучае закоігы руху цел, выкліканага ўздзеяннем знешніх сіл; 3) ход развіцця, змяненпя якой-н. з’явы; 4) наяўнасць руху, дзеяння ў чым-н.
ДЫНАМІТ (фр. dynamite, ад гр. dynamis = сіла, моц) — выбуховае рэчыва, асноўнай састаўной часткай якога з’яўляецца нітрагліцэрына.
ДЬГНАМІЧНЫ (гр. dynamikos) — 1) багаты рухам, дзеяннем, унутранай сілай; 2) звязаны з рухам, з дзеяннем сілы.
ДЫНАМОГРАФ (ад дынама+ -граф) — прыбор для аўтаматычнага запісвання вымярэнпяў велічьпіі механічпай сілы.
ДЫНАМОМЕТР (ад дынама+ -метр) — прыбор для вымярэнпя велічыні механічнай сілы, напр. сілы ціску ў прасах, сілы цягі ў ла-
каматывах, аўтамашынах, сілы розпых мышачпых груп чалавека; сілометр.
ДЫНАР (ар. dinar, ад лац. denarius) — 1) старажытная арабская залатая мапета; 2) грашовая адзінка Алжыра, Ірака (роўная 1000 філсам), Іарданіі, Кувейта (роўная 10 дырхемам) і некаторых ііпігых краін; 3) разменная манета Ірана, роўная '/юо рыяла.
КНІГІ ОНЛАЙН
