Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 1
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
ДЫФТЭРОІДЫ (ад дыфгпэрыя + -оід) — бактэрыі, падобныя на дыфтэрыйіыя палачкі.
ДЫФТЭРЫТ (гр. diphtheritis = скурны) — тое, што і дыфпіэрыя.
ДЫФТЭРЫЯ (фр. diphterie, ад гр. diphtherion = скурка, плеўка) — заразная хвароба, пераважна дзіцячая, з паражэннем зева, слізістых абалонак носа, гартаііі.
ДЫФУЗАР (лац. diffusor) — 1) апарат для здабывашія каштоўных рэчываў з сумесей; 2) расіпыраная частка трубы (канала), у якой адбываецца запавольванне руху вадкасці або газу і ўзрастаіпіе ціску; 3) узмацняльнік гуку канічнай формы ў бязрупарных гучпагаварыцелях; 4) прыстасаванне да фотаапарата або фотапавелічальніка, прызначанае для паніжэння рэзкасці выявы.
ДЫФЎЗІЯ (лац. diffusio = распаўсюджванне, расцяканне) — узаемнае пранікпенне рэчываў у выніку цешіавога перамяшчэння часціц гэтых рэчываў (малекул, атамаў і інш.).
ДЫФУНДЗІРАВАЦЬ (лац diffundere) — пранікаць шляхам дыфузіі.
ДЫХАГАМІЯ (ад гр. dicha = асобна + -гамія) — неадначасовае
выспяваіпіе тычынак і рыльцаў песцікаў у адной кветцы; сусіракаецца ў формах пратэрагінія і пратэрандрыя (параўн. гамагамія).
ДЫХАДОНЦЫУМ (н.-лац. dichodontium) — лістасцябловы мох сям. дыкрынавых, які трапляецца на вільготнай глебе ў лясах.
ДЫХАЗІЙ (гр. dichazo = раздзяляю надвое) — суквецце, у якога ад галоўнай восі адыходзяць дзве бакавыя восі, што перарастаюць галоўную.
ДЫХАСТЫЛІС (н.-лац. dichostylis) — зравяністая расліна сям. асаковых з вузкім лісцем, пашыраная пераважна ў тропіках і субтропіках; на Беларусі трапляецца рэдка па берагах рэк і азёр.
ДЫХАТАМІЧНЫ (гр. dichotomos) — разгалінаваны, раздзелены па прьпіцыііу дыхатаміі.
ДЫХАТАМІЯ (гр. dichotomia) — 1) дзяленне цэлага на дзве часткі, потым кожнай часткі зноў на дзвс 1 г. д. (параўн. трыхатаміяУ 2) тып разгалінавапня раслін, пры якім кожная галінка дзеліцца на дзве новыя.
ДЫХЛОРЭТАН (ад ды+ хлор + этан) — арганічнае злучэнне, бясколерная вадкасць, якая выкарыстоўваецца як растваральнік і як сыравіна ў выгворчасці сшгш.ічнага каўчуку.
ДЫХРАІЗМ (ад ip. dichroos = двухколерны) — двухколерпасць, уласцівасць некаторых крышталёў выяўляць розную афарбоўку ў залежнасці ад таго, у якім напрамку іх разглядаць; разнавіднасць плеахраізму.
A-
ДЫХРАІТ (ад гр. dichroos = двухколерны) — мінерал, разнавіднасць кардыерыту.
ДЫХРАМАТЫ (ад ды+ храмапіы') — солі дыхромавай кіслаты, моцныя акісляльнікі; выкарыстоўваюцца як кампаненты выбуховых рэчываў, дубільнікі ў гарбарнай прамысловасці і інш.
ДЫХРАМАТЬГЧНЫ (ад ды+ гр. chroma = колер) — двухколерны.
ДЫЦУКРЬІДЫ (ад ды+ цукрыды) — клас арганічных злучэнііяў, крышталічныя вугляводы, малекулы якіх складаюцца з дзвюх рэштак монацукрыдаў (напр. лакпюза, цукроза).
ДЫЦЫНАДОНТЫ (ад ды+ гр kyon, kynos = сабака + -адонт) — група вымерлых паўзуноў атрада піэрапсідаў, у верхняй сківіцы якіх былі два буйныя клыкавідныя зубы; жылі ў канцы палеазою — пач. мезазою.
дыцыяміды (н.-лац. dicyemida) — клас беспазваночпых жывёл тыпу мезазояў паразіты марскіх бсспазваночных.
ДЫЦЭЛЮЛА (н.-лац. dicellula) — каланіяльная зялёная водарасць сям. мікрактыніевых, якая трапляецца ў планктоне прэсных вадаёмаў.
ДЫЦЭНТРА (н.-лац. dicentra) — іравяністая расліна сям. дымніцавых з перыста-раздзельным лісцем і ярка-ружовымі з белай сярэдзінай кветкамі, якая пашырана ва Усх. Азіі і Паўіі. Амерыцы; на Беларусі вырошчваецца як дэкаратыўная.
ДЫШАЛЬ (польск. dyszel, ад с.-в.-ням. dihsel) — 1) тоўстая аглобля, прымацаваная да пярэдняй восі ў параконнай павозцы; 2) жалезны выгнуты прут у плузе, да пярэдняга канца якога прымацоўваецца ворчык.
ДЫЭДР (ад ды+ -эдр) — двухграневая простая форма крыпіталёў з двайной воссю сіметрыі; выкарыстоўваецца ў крышталяграфіі. ДЫЭЛЁКТРЫКІ [англ. dielectric, ад. гр. di(a) = праз + англ. electric = элекгрычпы] — рэчывы, якія характарызуюцца малой электраправоднасцю, напр, шкло, фаянс, слюда.
ДЫЭТЫЛАМІН (ад ды+ этыл + аміны) — бясколернае лятучае рэчыва з аміячным пахам; выкарыстоўваецца як стымулятар сардэчнай дзейнасці, дпя атрымання паскаральнікаў вулканізацыі каўчуку
ДЫЭТЫЛЕНГЛІКОЛЬ (ад ды+ этыленгліколь) — густая бясколерная вадкасць, растваральнік маслаў, нітрацэлюлозы, фенольных смол.
ДЫЯ(гр dia = праз) — прэфікс, які абазначае пранікнепне, раздзяленне, узаемасувязь, узмацненне, завертанасць.
ДЫЯБАЗ (фр. diabase, ад гр diabasis = пераход. пераправа) — горная парода даўняга вулканічнага паходжання, падобная на базаіып', выкарыстоўваецца як будаўнічы матэрыял.
ДЫЯБЁТ (гр. diabetes) — хваробы, якія суправаджаюцца выдзяленнем вялікай колькасці мачы; ц у к р о в ы д. — хвароба, якая
характырызуецца павелічэннем узроўню цукру ў крыві і ў мачы.
ДЫЯБЁТЫК (ад гр. diabetes = дыябет) — хворы на дыябет.
ДЫЯГАНАЛЬ' (лац. diagonalis, ад гр diagonios = які ідзе ад вугла да вугла) — мат. прамая лінія, якая злучае два несумежныя вуглы многавугольніка або дзве вяршыні шматгранніка, што ляжаць не ў адной плоскасці; па д ы я г а н a л і — наўскасяк.
ДЫЯГАНАЛЬ2 (англ. diagonal < лац. diagonalis, ад гр. diagonis = які ідзе ад вугла да вугла) — пічыльная баваўняная або шарсцяная тканіна з косымі рубчыкамі.
ДЫЯГАНАЛЬНЫ (лац. diagonalis, ад гр. diagonios = які ідзе ад вугла да вугла) — які мае адносіны да дыяганалі 1.
ДЫЯГЕНЕЗ (гр. diagenesis = перараджэнне) — ператварэнне рыхлых адкладаў на дне басейнаў у асадачныя горныя пароды.
ДЫЯГНАЗ (гр. diagnosis = распазнавапне) — 1) вызначэіше хваробы на падставе абследавання хворага; 2) біял. навуковае апісанне асноўных прымет, якія характарызуюць пэўную сістэматычную групу (від, род і г. д.) раслін або жывёл.
ДЫЯГНАСТЫЧНЫ (гр. diagnostikos = здольпы распазнаваць) — які мае адносіны да дыягназу, да дыягностыкі.
ДЫЯГНОСТЫК (гр. diagnostikos = здольны распазнаваць) — урач, які ставіць дыягназ.
ДЫЯГНОСТЫКА (гр. diagnostikos = здольны распазнаваць) — 1) раздзел медыцыны, які вывучае
метады і прынцыпы пастаноўкі дыягназу 1; 2) працэс пастаноўкі дыягназу, 3) выяўленне і вывучэнне прымет, якія характарызуюць стан машын, прыбораў, тэхнічных сістэм, каб прадухіліць парушэнні нармальнага рэжыму іх работы.
ДЫЯГРАМА (гр. diagrarmna = малюнак, фігура) — графічпы малюнак, які наглядна паказвае суадносілы якіх-н. велічынь (напр. д. росту будаўніцтва).
ДЫЯДА (ад гр. dyo = два) — мат. разнавіднасць тэнзара.
ДЫЯДОХІ (гр. diadochos = пераемнік) — палкаводцы Аляксандра Македонскага, якія пасля яго смерці падзялілі паміж сабой створаную ім імперыю.
ДЫЯДЭМА (гр. diadema) — 1) галаўная павязка, упрыгожаная каштоўнымі камянямі, як адзнака дзяржаўнай або духоўнай улады ў старажытнасці і ў сярэднія вякі; 2) жаночае галаўное ўпрыгожанне ў выглядзе певялікай адкрытай кароны.
ДЫЯЗАГРАФІЯ [ад гр. di(s) = двойчы + азо(т) + -графія} — сукуппасць метадаў праяўлення адбіткаў пры дапамозе прадуктаў узаемадзеянпя амінаў з азоцістай кіслатой, якія распадаюцца пад уплывам святла.
ДЫЯЗАТЬІПІЯ [ад гр di(s) = двойчы + азо(т) + -тыпія\ — спосаб тэхнічнага фотакапіраванпя з пазітыва на спецыяльнай паперы, пакрытай святлоадчувальным слоем на аснове злучэнняў амінаў з азоцістай кіслатой; вьікарыстоўваецца для размножванпя тэхнічнай дакументацыі.
A
ДЫЯКАН (rp. diakonos) — ніжэйшае духоўлае званне, памочнік свяшчэнніка пры адііраўленні царкоўнай службы.
ДЫЯКАНТАС (н.-лац. diacanthos) — аднаклетачная зялёная водарасць сям. хларакокавых, якая трапляецца ў прэсных вадаёмах.
ДЫЯКІНЕЗ (ад дыя+ -кінез) — біял. завяршальная стадыя першай фазы падзелу ядра.
ДЫЯКРЫТЫКІ (гр diakritikos = адрознівальны) — надрадковыя, падрадковыя або сярэднерадковыя знакі, па якіх адрозніваюцца гукі, абазначаныя адной літарай.
ДЫЯКРЫТЫЧНЫ (гр. diakritikos) — адрознівальны; д ы я з н а к і — тое, што і дыякрыпіыкі.
ДЫЯЛЕКТ (гр. dialektos) — разнавіднасць агульнанароднай (нацыянальнай) мовы, на якой гаворыць насельніндва якой-н. мясцовасці, тэрыторыі.
ДЫЯЛЕКТАГРАФІЯ (ад дыялект + -графія) — картаграфаванне гаворак якой-н. мовы.
ДЫЯЛЕКТАЛОГІЯ (ад дыялект + -логія) — раздзел мовазнаўства, які вывучае мясцовыя гаворкі, дыялекты.
ДЫЯЛЕКТОЛАГ (ад дыялект + -лаг) — спецыяліст у галіне дыялекпіалогіі.
ДЫЯЛЕКТЫЗМ (ад дыялект) — слова або выраз у літаратурнай мове, узяты з якога-н. дыялекту.
ДЫЯЛЁКТЫК (гр. dialektikos) — 1) паслядоўнік дыялектычнай філасофіі, які прымяняе дыялектычны метад; 2) уст. асоба, якая добра валодае дыялектыкай 3.
ДЫЯЛЕКТЫКА [гр. dialektike (techne) = майсгэрства весці размову, спрэчку] — 1) навука пра найболып агулыпяя законы руху і развіцця прыроды, чалавечага ірамадства і мыслення, навуковы метад пазнаіпія з’яў прыроды і грамадства ў іх вечііым руху і зменах шляхам ускрыцця ўііутраных супярэчнасцей і барацьбы процілегласцсй, якія прыводзяць да скачкападобнага пераходу з адной якасці ў другую; 2) працэс развіцця чаго-н. ва ўсёй разнастайнасці яго формаў; 3) уст. уменне спрачацца, прымяняць лагічныя довады ў спрэчках.
ДЫЯЛЕКТЬІЧНЫ (гр. dialektikos) — які звязаны з дыялекпіыкай, заснаваны на законах дыялектыкі, д. м а т э р ы я л і з м — філасофія марксізму, якая дае мат>рыялістычнае тлумачэнне свету, спосабаў яго пазнання і ператварэшія на аснове раскрыцця агульных законаў яго развіцця,
ДЫЯЛІЗ (rp.dialysis = раздзяленне) — вызваленне калоідных раствораў і растаораў высокамалекулярных рэчываў ад растворапых у іх солей і ііпііых нізкамалекулярных рэчываў; прымяняецца ў прамысловасці, медыцыне, фізіка-хімічных і біялагічных даследаваннях.
ДЫЯЛОГ (гр. dialogos) — 1) размова паміж дзвюма або некалькімі асобамі; 2) частка літаратурнага твора ў выглядзе размовы дзеючых асоб; літаратурны твор, напісаны ў форме размовы.
ДЫЯМАГНЕТЬІЗМ (ад дыя+ магнетызм) — уласцівасць нека-
торых рэчываў адштурхвацца (а не прыцягвацца) полюсамі магнітаў.
ДЫЯМАГНЁТЫК (ад дыя+ гр magnetes = магнетычны) — рэчыва, здольнае намагнічвацца пад дзеяннем знешняга магнітнага поля насустрач наіірамку поля.
ДЫЯМАФОС [ад гр. di(s) = двойчы + аліафос] — складанае канцэнтраванае азотна-фосфарнае мінеральнае ўгнаенне.
ДЫЯМЕНТ (с.-лац. diamentum, ад гр. adamas, -antos) — 1) тое, што і брыльянт, 2) друкарскі шрыфт, кегель якога роўны 4 пункпіам (каля 1,5 мм).
ДЫЯМЕТР (гр. diametros = папярочнік) — 1) адрэзак прамой, які злучае два пункты акружнасці і праходзіць праз яе цэнтр; 2) папярочнік любога цела, плошчы, прасторы (напр. д. трубы).
КНІГІ ОНЛАЙН
