Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 1
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
ДЫЯМЕТРАЛЬНЫ (лац. diametralis, ад гр. diametros = папярочнік) — 1) які дзеліць папалам па лініі дыяметра', 2) перан. поўны, крайні.
ДЫЯМІНЫ [ад гр. di(s) = двойчы + аміны] — вугляводы, у якіх два атамы кіслароду замешчапы амінагрупамі.
ДЫЯНЕЯ (н.-лац. dionaea) — травяністая насякомаедная расліна сям. расянкавых; пашырана на Атлаігтычным узбярэжжы ГІаўн. Амерыкі.
ДЫЯНІСІІ (гр. dionysia, ад Dionysios = імя бога вінаградарства і вшаробства ў старажытнагрэчаскай міфалоі іі) — святы ў гонар бога Дыяніса ў Стараж. ГрэЦЫІ.
ДЫЯНОЙЯ (гр. dianoia) — здольнасць мыслення, розум; мудрасць (у старажьппаірэчаскай філасофіі).
ДЫЯПАЗІТЫЎ (ад дыя+ лац. positivus = дадатны) — фатаграфічны здымак на шкле або празрыстай іілёнпы для праекцыйнага апарата (дыяпраектара, дыяскопа).
ДЫЯПАЗОН [гр. diapason (chordon) = праз усе (струііы)] — 1) гукавы аб’ём (інтэрвал паміж самым нізкім і высокім гукамі), даступны якому-н. музычнаму ілструменту або чалавечаму голасу (напр. д. скрыпкі); 2) перан. аб’ём, ахоп ведаў, інтарэсаў і інш. (напр. шырокі д. ведаў, творчы д. артыста).
ДЫЯПАЎЗА (гр. diapausis = перапынак) — стан адноснага спакою ў жывёл, які характарызуецца прыпыненнем росту і развіцця, a таксама рэзкім запавольваннем абмену рэчываў.
ДЫЯПЕДЭЗ (гр. diapedesis = прасочванне) — пранікненне клетачных элемеіггаў крыві (эрытрацытаў, лейкацытаў) праз непашкоджаную сценку крывяносных сасудаў; назіраецца пры запаленчай роакныі тканак, што акружаюць сасуды.
ДЫЯШР (гр. diapeiro = пранізваіо) — аіпыклінальная складка, утаораная ў выніку выдаўліванпя пластычных асадачных горных парод больш цвёрдай тоўшчай, што ляжала над імі.
ДЫЯШРЫЗМ (ад гр. diapeiro = пранізваіо) — працэс выдаўлівання пластычных асадачных горных парод (солей, гліны і інш.) больш
цвёрдай тоўшчай. пгго ляжыць над імі.
ДЫЯПОРТЭ (н -лац. diaporthe) — сумчаты грыб сям. дыяпортавых, які развіваецца на галінках пладовых дрэў і кустоў.
ДЫЯПРАЕКТАР (ад дыя+ праектар) — праекцыйны ліхтар для паказу дыяпазітываў.
ДЫЯПРЫНТ (ад дыя+ англ. print = адбітак) — спосаб прыгатаваппя капіравалыіых форм для афсетнага друку.
ДЫЯПСІД (ад ды+ гр. opsis = выгляд) — мінерал, манаклінны піраксен белага, зялёнага, сіпяга колеру са іпкляпым бляскам; празрыстыя разнавідпасці выкарыстоўваюцца як капггоўііыя камяні.
ДЫЯПТАЗ (ад дыя+ гр. optazo = бачу) — мінерал падкласа кальцавых сілікатаў, водны сілікат медзі ізумрудна-зялёнага колеру; празрыстыя крышталі выкарыстоўваюцца ў ювелірнай справе.
ДЫЯПТРЫМЕТР (ад дыяппірыя + -метр) — прыбор для вымярэння заломнай сілы аптычнага шкла.
ДЫЯПТРЫЧНЫ (гр dioptrikos) — звязаны co светлавымі з’явамі, іігго адбываюцца ў розных празрыстых асяроддзях (напр. д. тэлескоп).
ДЫЯПТРЫЯ (гр. dioptreia = назіранне, вымярэнне) — адзінка вымярэння аптычнай сілы лінзы або сістэмы лінзаў.
ДЫЯРАМА (ад дыя+ гр. horama = карціна, відовішча) — 1) карціна вялікіх памераў з аб’ёмным пярэднім планам—макетамі будынкаў, дрэў, фігур і інш.; 2) карціна, напісаная з абодвух бакоў празрыстага
матэрыялу і спецыяльна асветленая для стварошія ўражання аб’ёмнаеці.
ДЫЯРВІЛА (н.-лац. diervilla) — кустовая расліна сям. бружмелевых з бліскучым лісцем і зеленавата-жоўтымі кветкамі ў мяцёлках, пашыраная ў Паўн. Амерыцы і Усх. Азіі; на Беларусі выроінчваецца як дэкарагыўная.
ДЫЯРТРОЗ (гр. diarthrosis = расчляненне) — анат. сустаў, рухомае злучэнне касцей паміж сабой (параўн. сінартроз').
ДЫЯРЫТ (фр. diorite, ад гр. diorizo = размяжоўваю) — глыбіпная магматычная горная парода зеленавата-шэрага колеру; складзеная з плагіяклазаў і цёмных сілікатаў, выкарыстоўваецца ў будаўніптве.
ДЫЯРЫУШ (лац. diarium = дзённік) — жанр пстарычна-дакументальнай прозы ў старажытнай беларускай літаратуры, у якім падзеі жыцця пададзены ў храналагічнай паслядоўнасці праз суб’ектыўнае ўспрыняцце пэўнай асобы.
ДЫЯРЭЗА (гр. diairesis = падзеленасць) — замена ў стапе доўгага склада двума карогкімі (у метрычным вершаскладанні); парушэнне граматычнай формы слова для захаванпя вершаванага памеру (у сілаба-танічным вершаскладанні).
ДЫЯРЭЯ (гр. doarreo = сцякаю) — мед. разлад дзейнасці кішэчніка ў чалавека і жывёл; панос.
ДЫЯСКАРЭЯ (н.-лац. dioscoгеа) — травяністая расліна сям. смілаксавых, пашыраная ў тропіках і субтропіках; некаторыя віды культывуюцца дзеля ядомых клубняў.
ДЫЯСКОП (ад дыя+ -скоп) — оптыка-механічны прыбор для праецыравання з павелічэннем відарысаў празрыстых арыгіналаў (дыяпазіпіываў, дыяфільмаў) на экран.
ДЫЯСПАРА (гр. diaspora = рассейванне) — сукуіпіасць прадстаўнікоў якога-н. народа, якія жывуць за межамі бацькаўшчыігы ў новым раёне пасялеішя.
ДЫЯСПОР (гр. diaspora = рассейванне) — мінерал падкласа гідравокіслаў жаўтавата-бурага, светлафіялетавага або зеленавата-шэрага колеру; састаўная частка баксіту.
ДЫЯСПОРА (гр. diaspora = рассейванне) — частка расліны, якая натуральна аддзяляецца і служыць для размнажэння (спора, семя, плод, клубень і ішп.).
ДЫЯСТАЗЫ (гр. diastasis = раз’яднанне) — 1) тое, што і амілазы; 2) разыходжанні касцей у суставе з-за памнажэння ў ім вадкасці.
ДЫЯСТАЛА (гр. diastole = расшырэнне) — рытмічнае расслабленне мыпіцы сэрца, разам з сісталай (скарачэннем мыппгы сэрца) складае цыкл сардэчнай дзейнасці.
ДЫЯСТРАФІЗМ (ад гр. diastrophe = скрыўленне) — сукупнасць рухаў зямной кары, якія абумоўліваюць змегіы ў пачатковых формах залягаііня горных парод; тэктанічныя рухі.
ДЫЯСТЭМЫ (гр. diastema = прамежак) — прамежкі паміж зубамі ў млекакормячых, якія ўтвараюцца пры знікненні некаторых зубоў.
ДЫЯСТЭРЭАІЗАМЕРЫ (ад дыя+ стэрзаізамеры) — тое, ппо і дыястэрэамеры.
ДЫЯСТЭРЭАМЁРЫ [ад дыя+ стэрэа(іза)меры] — ізамеры, якія адрозніваюцца паміж сабой канфігурацыяй двух або некалькіх элемептаў асіметрыі і не адносяцца адзін да аднаго як прадмет да яго люстэркавага адлюстравання.
ДЫЯТАМЕІ (н.-лац. diatomeae, ад гр. diatome = рассячзпне папалам) — аддзел водарасцей; аднаклетачныя або калашяльныя арганізмы са знешііяй абалонкай з дзвюх крэменязёмных створак, дая якіх характэрна размнажэнне бясполае (laacnopaMi) і палавое (ізагамія, анізагамія, аагамія), пашыраны ва ўсіх тыпах водаў, дыятомавыя водарасці.
ДЫЯТАМІТ (ад дыятамеі) — крамяііістая горная парода, якая складаецца пераважііа з мікраскапічных панцыраў дыятамей.
ДЫЯТАНІЧНЫ (гр. diatonikos) — муз. размешчаны паслядоўна ад адной ступені ладу да другой (напр. д-ая гама).
ДЫЯТОМА (н.-лац. diatoma) — каланіяльная дыятомавая водарасць сям. фрагілярыевых, якая пашырана ў планкпюне, глеі і сярод абрастанняў на розных субстратах.
ДЫЯТОМАВЫ (гр. diatomos) — падзелены папалам; д ы я вод а р а с ц і — тое, што і дыятамеі\ д-ая флора — сукупнасць відаў выкапнёвых дыятамей пэўнага геалагічііага прамежку часу або знойдзеных у пэўных геалагічных адкладах.
ДЫЯТОШКА (гр diatonikos = які пераходзіць ад тону да тону) — сістэма музычных гукаў, якая ўтвараецца паслядоўнасцю асноўпых сямі ступеней ладу (параўн. храматызм 2).
ДЫЯТРАПІЗМ (ад дыя+ трапізм) — выгінанне органаў раслін, пры якім яны імкнуцца запяць становішча, перпендыкулярнае напрамку дзеяніія раздражняльніка.
ДЫЯТРЫБА (гр. diatribe = размова) — рэзкая. прыдзірлівая крытыка з нападкамі асабістага характаРУ-
ДЫЯТРЭМА (гр. diatrema = адтуліііа) — вулканічнае жарало ў форме вертыкалыіай трубкі, што расшыраецца ўверсе.
ДЫЯТЬШ (ад дыя+ -тып) — фотанаборная машына з паўаўтаматычнай устаноўкай шрыфтавога шаблону з аўтаматычным перасоўваннем фотаматэрыялу.
ДЫЯТЭЗ (гр. diathesis) — схільнасць арганізма да некаторых захворвапняў, напр. да праяўленііяў алергіі.
ДЫЯТЭРМАКААГУЛЯЦЫЯ (ад дыятэрмія + каагуляцыя) — тое, што і мектракаагуляцыя.
ДЫЯТЭРМІЯ (ад ip. diathermaino = нраграванне) — праграванне тканак і органаў цела электрычным токам высокай частаты з лячэбнымі мэтамі.
ДЫЯФАН (гр. diaphanes = празрысты) — матавы фарфор без палівы.
ДЫЯФАНАСКАПІЯ (ад гр. diaphanes = празрысты + -скапія') — прасвечванне прыдаткавых пазух
носа. а таксама вочпых яблыкаў ддя вызначэння іх стану.
ДЫЯФАНАСКОП (ад гр diaphanes = празрысты + -скоп) — 1) прыбор для дыяфанаскапіі; 2) прыбор для вызначэння мучністасці зерня.
ДЬІЯФАНІЯ (гр. diaphaneia = празрыстасць) — празрыстая выява на шкле, утвораная спосабам дэкалькаманіі.
ДЫЯФАНІЯ (гр. diaphonia) — тое, што і дысананс 1.
ДЫЯФАНОМЕТР (ад гр. diaphaneia = празрыстасць + -метр) — прыбор для вызначэння ступені празрыстасці рэчываў.
ДЫЯФІЗ (гр. diaphysis) — анапі. сярэдняя частка доўгай трубчастай косці (паміж двума эніфізалй).
ДЫЯФІЛЬМ (ад дыя+ фільм) — серыя чорна-белых або каляровых дыяпазітываў на кінаплёнцы, аб'яднаных агульным сюжэтам і літаратурным тэкстам.
ДЬІЯФОН (ад дыя+ -фон) — акустычны апарат, які прымяняецца на маяках для сігналізацыі ў час туману.
ДЫЯФРАГМА (гр. diaphragma = перагародка) — 1) мьшіачная пераі'ародка, якая аддзяляе грудную поласць ад брушной (у млекакормячых жывёл і чалавека); 2) прыстасаванне для змянешія дыямегра дзеючай адтуліны ў фотаці кінааб’ектыве; 3) вертыкальная сценка ў целе земляных і камененакідных плацін для забеспячэпня іх воданепранікальнасці; 4) кальцавая перагародка ў трубаправодзе для стварэння перападу ціску, каб вызначыць расход вадкасці, газу.
ДЫЯФРАГМАВАЦЬ (ад дыяфрагма) — змяняць дыяліетр дзеючай адгуліны аб'ектыва з дапамогай дыяфрагмы 2.
ДЫЯФТАРЭЗ (ад гр. diaphtora = разбурэііне) — паўторны, рэгрэсіўны метамарфізм горных парод. ДЫЯХРАНІЯ (ад дыя+ гр. chronos = час) — гістарычная паслядоўнасць у развіцці моўных з’яў (параўн. сінхранія 2).
ДЭ(лац. de = з, ад) — прыстаўка, якая абазначае аддзяленне, выдаленне, адмену, спыненне чаго-н. або адваропіае дзеянне ці паніжэнне, спад.
ДЭАНТАЛОГІЯ (ад гр. deon, -ntos = патрэбнае, належнае + -логія) — 1) прафесіянальная этыка медыцынскіх работнікаў, прынцыііы іх паводзін у адносінах да хворых; 2) раздзел эпіыкі, у якім вывучаюцца праблемы абавязку і абавязковага.
ДЭАЭРАТАР (ад дэ+ гр. аег = паветра) — устройства для выдалення газаў з вадкасці тэрмічным або хімічным метадамі.
ДЭАЭРАЦЫЯ (ад дэ+ аэрацыя) — выдаленне з вадкасці раствораных у ёй газаў (кіслароду, вуглекіслаты і інш).
ДЭБАЙ [гал. Р. Debye = прозвішча гал. фізіка (1884—1966)] — адзіііка дыпольнага моманту малекул.
КНІГІ ОНЛАЙН
