Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 1
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
ДЭСЕЛЕРбМЕТР (ад дэлац. сеіего = паскараю + -метр) — прыбор для вымярэння памяншэння хуткасці транспартнай машыны за адзінку часу.
ДЭСЕНСІБІЛІЗАЦЫЯ (ад дэ+ сенсібілізацыя) — 1) змяншэнне адчувальнасці арганізма да паўторнага ўвядзеішя хімічных рэчываў, што выклікаюць алергію; 2) змяншэнне святлаадчувальнасці фатаграфічнага матэрыялу.
ДЭСЁРТ (фр. dessert) — салодкія стравы, цукеркі, фрукты, якія падаюцца ў канцы абеду.
ДЭСІГНАТ (лац. designates = азначаны) — прадмет думкі, які адпавядае выражэнню.
ДЭСІКАНТЫ (ад лац. desiccare = высушваць) — хімічныя рэчывы, якія выкарыстоўваюцца дая дэсікацыі.
ДЭСПСАЦЫЯ (лац. desiccatio) — перадуборачнае высушванне сцёблаў і лісця раслін з мэтай паскарэння іх выспявання; праводзіцца дэсікантамі.
ДЭСІЛІКАЦЫЯ (ад дэ+ лац. silex, -licis = крэмень) — 1) працэс выветрывання горных парод, звязаны з растварэннем і вынясеннем крэменязёму; 2) збядненне магмы крэменязёмам.
ДЭСШХРАШЗАЦЫЯ (ад дэ+ сінхранізацыя') — замяшчэнне сінхронных высокаамплітудных патэнцыялаў на электраэнцэфалаграме больш хуткімі і нізкаамплітуднымі.
ДЭСКВАМАЦЫЯ (лац. desquamatio, ад desquamare = знімаць луску) — 1) мед. злушчванне клетак эпітэлію з паверхні органаў і тканак (лушчэнне скуры); 2) злушчванне паверхневага слою горных парод у выніку рэзкіх змен тэмпературы.
ДЭСКРЬІПТАР (п.-лац. descriptor, ад лац. describere = апісваць) — лексічііая адзінка (слова, словазлучэнне) інфармацьгйна-пошукавай мовьі, што адпавядае пэўнаму паняццю.
ДЭСКРЫПТЬІЎНЫ (лац. descriptivus = апісальны) — лінгв. які апісвае сінхронны стан мовы па зададзенай праграме дыспірыбутыўным метадам.
ДЭСКРЫПЦЫЯ (лац. descriptio = апісанне) — моўная канструкцыя, якая замяняе ўласную або агульную назву прадмета.
ДЭСКУРЭНІЯ (н.-лац. descuraiпіа) — травяністая расліна сям. крыжакветных з перыста-рассечаным лісцем і бледна-жоўтымі кветкамі ў гронках, пашыраная ў Еўразіі і Амерыцы на палях, лугах, ля дарог.
ДЭСМАГЕН (ад гр. desmos = звязка + -ген) — тое, што і пракамбій.
ДЭСМАГОШУМ (н.-лац. desmogonium) — аднаклетачная дыятомавая водарасць сям. эўноцыевых, якая пашырана пераважна ў тропіках.
ДЭСМАЛАЗЫ (ад гр. desmos = звязка) — ферменты, якія расшчапляюць арганічныя злучэнні шляхам разрыву сувязей паміж атамамі вугляроду.
ДЭСМАЛОПЯ (ад гр. desmos = звязка + -логія') — раздзел анатоміі, які вывучае суставы і звязкі шкілета.
ДЭСМАСОМЫ (ад гр. desmos = звязка + сома) — паверхневыя структуры, якія садзейнічаюць злучэнню клетак у жывёл.
ДЭСМАТРАКТУМ (н.-лац. desmatractum) — аднаклетачная зялёная водарасць сям. трэўбарыевых, якая трапляецца ў сажалках і рэках.
ДЭСМАТРАГТІЯ (ад гр. desmos = звязка + -трапія) — тое, што і таўтамерыя.
ДЭСМІДЫУМ (н.-лац. desmidium) — ніткаватая зялёная водарасць сям. касмарыевых, якая пашырана пераважна ў сфагнавых і дыстрофных вадаёмах.
ДЭСМОЛІЗ (ад гр. desmos = звязка + -ліз) — сукупнасць працэсаў расшчаплення арганічных злучэнняў у тканках пад уплывам дэсмалазаў.
ДЭСМУРГІЯ (ад гр. desmos = звязка + ergon = справа) — раздзел хірургіі, які вывучае метады накладання павязак.
ДЭСОРБЦЫЯ (да дэ+ сорбцыя') — хім. выдаленне паглынутых рэчываў з паверхні адсарбентаў.
ДЭСПАТ (с.-лац. despotus, ад гр. despotes) — 1) жорсткі самадзяржаўны правіцель з неабмежаванай уладай у старажытных рабаўладальніцкіх дзяржавах Усходу, у балканскіх краінах перыяду сярэдневжоўя; 2) перан. жорсткі чалавек, тыран.
ДЭСПАТЫЗМ (ад дэспат) — 1) тое, што дэспатыя 1; 2) перан. самавольства ў адносінах да акружаючых; самадурства, тыранства.
ДЭСПАТЫЯ (с.-лац. despotia, ад гр. despoteia) — 1) форма самадзяржаўнай улады, неабмежаваная манархія на чале з дэспатам 1; 2)
дзяржава, у якой устаноўлена такая ўлада; 3) тое, што і дэспатызм 2.
ДЭСПЕРАЦЫЯ (лац. desperatio) — адчай, роспач.
ДЭСТАБІЛІЗАЦЫЯ (ад дэ+ стабілЬацыя) — парушэнне прывычнага спосабу жыцця, раўнамернасці і пастаянства якіх-н. працэсаў, велічынь, уласцівасцей і г. д.; дзеянне, накіраванае супраць парадку.
ДЭСТРЎКТАРЫ (лац. destructor = разбуральнік) — тое, што і рэдуцэнты.
ДЭСТРУКЦЫЯ (лац. destructio) — 1) парушэнне або разбурэнне нармальнай струкіуры чаго-н. (напр. д. палімераў, д. ландшафтаў); 2) філас. высвятленне асноў філасофскіх палажэнняў (адно з цэнтральных паняццяў фундаментальнай анталогіі М.Хайдэгера).
ДЭСУБЛШАЦЫЯ (ад дэ+ сублімацыя) — пераход газападобнага рэчыва непасрэдна ў цвёрды стан, абмінаючы вадкі (напр. ператварэнне вадзяной пары ў атмасферы непасрэдна ў лёд, снег).
ДЭСУЛЬФГГАЦЫЯ (ад дэ+ сульфітацыя) — ачышчэнне кансерваванай плодаагародніннай сыравіны ад сярністай кіслаты, што выкарыстоўвалася пры сульфітацыі.
ДЭСУЛЬФУРАЦЫЯ (ад дэ+ лац. sulphur = сера) — выдаленне серы з расплаўленага металу (чыгуну, сталі) пры дабаўленні спецыялыіых рэчываў.
дэсцэндлп (лац. descendens, -ntis = зыходны) —уст. нашчадак.
ДЭСЮДЭГЮРТ (фр. dessus de porte = над дзвярамі) — пано, размешчанае над дзвярамі.
ДЭТАЛІЗАВАЦЬ (фр. detailler) — распрацоўваць у дэталях, удакладняць (напр. д. схему).
ДЭТАЛГМЕТРЫЯ (ад дэталь + -мепірыя) — раздзел сенсітаметрыі, звязаны з фатаграфічным выяўленнем адпюстраванняў дробных дэталей, якія адрозніваюцца адна ад адной яскравасцю.
ДЭТАЛЬ (фр. detail) — 1) састаўная частка маіпыны, механізма, якая не можа быць разабрана на іншыя, больш дробныя часткі (напр. д. самалёта); 2) прыватны факт, драбніца; 3) красамоўная падрабязнасць літаратурнага твора.
ДЭТАЛЬНЫ (фр. detaille) — падрабязны, з усімі дэталямі.
ДЭТАНАВАЦЬ1 (польск. detonowac, ад лац. detonare = загрымець) — узрывацца ў выніку дэтанацыі.
ДЭТАНАВАЦЬ2 (фр. detonner) — адхіляцца ад правільнага тону ў музыцы або спевах, фалыпывіць.
ДЭТАНАТАР (ад лац. detonare = загрымець) — 1) выбуховае рэчыва, здольнае сваім выбухам выклікаць дэтанацыю іншага рэчыва; 2) капсуль, запал, які служыць для ўзрыву асноўнага зарада ў боепрыпасах.
ДЭТАНАЦЫЯ (фр. detonation, ад лац. detonare = загрымець) — 1) хуткі хімічны працэс, які суправаджаецца выдзяленнем цяпла і скорасць распаўсюджання якога большая за скорасць гуку ў дадзеным рэчыве; 2) імгненнае загаранне вы-
буховага рэчыва, выкліканае выбухам другога рэчыва.
ДЭТАНДЭР (ад фр. detendre = аслабляць) — 1) машына для ахаладжэння газу спосабам яго расшырэння з адначасовым выкананнем знешняй работы; 2) клапан, памяншальнік ціску пары.
ДЭТАНОМЕТР [ад дэтана(цыя) + -метр] — прыбор, які паказвае, што ў рухавіку ўнуіранага згарання адбываецца дэіанацыя.
ДЭТАНТ (фр. detente = разрадка, аслабленне) — разрадка міжнароднай напружанасці.
ДЭТАШЭ (фр. detache = аддзелепы) — здабыванне кожнага гуку асобна плаўным рухам смычка ў час ігры на музычных інструментах
ДЭТРЫТ (лац. detritus = сцёрты) — 1) мед. прадукт распаду амярцвелых тканак (напр. воспенны д ); 2) арганічнае рэчыва, якое складаецца з частак вымерлых раслшных і жывёльных арганізмаў, 3) груда абломкаў горных парод, што складаюцца са шкілетаў жывёл.
ДЭТРЫТАФАГІ (ад дэтрыт + фагі) — водныя жывёлы, якія кормяцца дэтрытам 2.
ДЭТЭКТАР (лац. detector = адкрывальнік) — 1) вузел у радыёпрыёмніку для пераўтварэння ваганняў высокай частаты ў ваганні нізкай (гукавой) частаты; 2) фіз. прыбор для выяўлення радыеактыўнага або цеплавога выпрамянення, а таксама альфа-, бэта-, гама-часціц, нейтронаў, пратонаў.
ДЭТЭКТАФОН (англ. detectaphone) — 1) апарат са скрытым мік-
рафонам для падслухоўвання размоў.
ДЭТЭКТЬІРАВАЦЬ (ад лац detector = які адкрывае) — ператвараць электрычныя ваганні ў ваганні меншай частаты або пастаянны ток.
ДЭТЭКТЫЎ (лац. detective) — 1) агент вышукной паліцыі, які вядзе расследаванне крымінальных спраў; 2) літарагурны твор або кінафільм, у якім расказваецца аб прыгодах сышчыкаў, пшіёнаў.
ДЭТЭРГЕНТЫ (англ. detergent, ад лац. detergere = ачышчаць) — раверхнева-актыўныя сінтэтычныя рэчывы, якія выкарыстоўваюцца ў прамысловасці і быце як мыйныя сродкі і эмульгатары.
ДЭТЭРМШАВАЦЬ (лац. determinare) — акрэсліваць, вызначаць.
ДЭТЭРМІНАНТ (лац. determinans, -ntis = які вызначае) — выраз, які складаецца з элементаў матрыцы 2 і служыць для рашэння лінейпых сісгэм ураўпеіпгяў.
ДЭТЭРМШАНТА (лац. determinans, -ntis = які вызначае) — прычьша, якая вызначае ўзнікненне з’явы.
ДЭТЭРМІНАТЫЎ (ад лац. determinare = вызначаць) — лінгв. старажыгны элемент суфіксальнага тыпу, які цесна зросся з коранем слова.
ДЭТЭРМІНАЦЫЯ (лац. determinatio = вызначэпне) — узнікненне якаснай своеасаблівасці паміж часткамі зародка на ранніх стадыях яго развіцця.
ДЭТЭРМШІЗМ (ад лац. determinare = вызначаць) — філасофская канцэпцыя, якая прызнае аб'ектыўнУю заканамернасць і прычын-
д
ную залежнасць усіх з’яў прыроды і грамадстаа (проціл. індэтэрмінізм).
ДЭТЭРЫЯРАЦЫЯ (ад лац deterior = горшы) —уст. псаванне, пагаршэнне.
ДЭЎТЭРАГАНІСТ (гр deuteragonistes = другі акцёр) — друп з трох акцераў у старажытнагрэчаскім тэатры, выканаўца негалоўнай ролі (параўн. пратаганіст, трытаганіст).
ДЭ-ФАКТА (лац. de facto) — фактычна, сапраўды (проціл. дэ-юрэ).
ДЭФАЛІЯНТЫ (ад дэ+ лац folium = ліст) — хімічныя рэчывы, якія выклікаюць ападанне лісця з раслін
ДЭФАЛІЯЦЫЯ (ад дэ+ лац folium = ліст) — апрацоўка раслін дэфаліянтамі, каб палегчыць механізаваную ўборку ўраджаю (напр. бавоўніку); абязлісценне.
ДЭФАРМАВАЦЬ (лац. deformare) — змяняць форму якога-н. цела, уздзейнічаючы на яго (напр. д. метал).
ДЭФАРМАЦЫЯ (лац. deformatio) — змяненне формы і памераў цела пад уздзеяннем знешніх сіл (напр. д. пазваночніка).
ДЭФАСФАРАЦЫЯ (ад дэ+ фосфар') — выдаленне фосфару з расплаўленага металу (чыгуну, сталі) акісленнем.
ДЭФЕКАТ (лац. defaecatus = выдалены) — адходы цукровай вытворчасці, што змяшчаюць вапну.
ДЭФЕКАТАР (ад лац. defaecare = ачышчаць) — апарат для дэфекацыі 3.
ДЭФЕКАЦЫЯ (лац. defaecatio) — 1) ачышчэнне ад бруду; 2)
вывядзенне з арганізма праз анальную адтуліну калавых мас; 3) ачышчэнне бураковага соку ад прымесей пры вырабе цукру.
ДЭФЕКТ (лац. defectus) — загана, недахоп; д. м а с ы — памяншэнне масы пры злучэнні свабодных элементарных часціц (пратонаў, нейтронаў і інш.) у адзіную сістэму, напр. атамнае ядро.
ДЭФЕКТАЛОГІЯ (ад дэфект + -логія~) — навука, якая вывучае заканамернасці і асаблівасці развіцця дзяцей з фізічнымі і псіхічнымі недахопамі і пытанні іх навучання і выхавання.
КНІГІ ОНЛАЙН
