Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 1
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
ЖЫГА (фр. gigue, ад англ. jig) — 1) сярэдневяковы смычковы музычпы іпструмент; 2) даўні апглійскі парны танец кельцкага паходжання, які з 17 ст. стаў салонным; 3) заключная частка сюіпіы.
ЖЫКЛЁР (фр. gicleur) — дэталь з калібраванай адтулінай для дазіроўкі расходавапня вадкасці або газу.
ЖЫРАБАНК (ад іт. giro = абарот + банк) — банк, якія здзяйсняе безнаяўпыя разлікі паміж сваімі кліентамі.
ЖЫРАКОМПАС (ад гр. gyros = кола, круг + компас) — тое, іігго і гіракампас.
ЖЫРАНДОЛЬ (фр. girandole) — 1 )уст. фігурпы падсвечнік для некалькіх свечак; 2) фантан з некалькімі струменямі.
ЖЫРАНДЫСТ (ад жыронда) — член жыронды.
ЖЫРАНТ (ням. Girant, ад іт. girante) — тое, што і індасант.
ЖЫРАСКОП (ад гр. gyros = кола, круг + -скоп) — тое, што і гіраскоп.
ЖЫРАТ (пям. Girat, ад іт. girataгіо) — тое, што і індасапі.
ЖЫРАФА (фр. girafe, ад ар. zurafa) — плямістая жвачная жывёла атрада парнакапытпых з доўгай шыяй і доўгімі нагамі, якая пашырана ў Афрыцы.
ЖЫРО (іт. giro) — 1) тое, што і індасамент. 2) від безнаяўных разлікаў у краінах Захаду (жыраразлікі) праз разліковыя чэкі.
ЖЫРОБУС [ад гр. gyros = кола, круг + (амні)бус] — тое, што і гіробус.
ЖЫРОНДА (фр. Gironde = вобласць у Францыі) — палітычная групоўка ў перыяд Французскай рэвалюцыі 1789—1799 гг„ якая перайшла на бок коіггррэвалюцыі.
ЖЭЛАЦІН ЖЭЛАІЦНА (фр gelatine, ад лац. gelatus = застылы) — бялковае рэчыва жывёльнага паходжання, раствор якога пры ахаладжэіпіі пераходзіць у студзяністы стан; выкарыстоўваецца ў кулінарыі, фатаграфіі, тэхніцы.
ЖЭЛЁ (фр. gelee) — салодкая студзяністая страва з фруктова-ягад-
ных сокаў, малака і ішпых прадуктаў з дабаўленнем жэлаціну.
ЖЭМЧУГ (ст.-цюрк. jencu, ад кіт. cen-cu) — каштоўпае перламутравае рэчыва ў форме зярііят белага, ружовага, жоўтага, радзей чорнага колеру, якое здабываецца з ракавін некаторых малюскаў.
ЖЭН-ПРЭМ’ЕР (фр. jeune premier) — алтлуа акцёра, які выконвае ролі маладых закаханых.
ЖЭНЬ (кіт. zen = чалавек) — філас. асноўная кітайская канфуцыянская дабрачыннасць; любоў да чалавека, дабрата і справядлівасць.
жэнывэнь (кіт. zen-zen = корань жыцця) — від панакса з доўгачаранковым лісцем і дробнымі зеленавата-белымі кветкамі, пашыраны ва Усх. Азіі, карэнне якога высока цэніцца як лячэбны сродак; на Беларусі вырошчваецца аматарамі.
ЖЭОДА (фр. geode) — мінеральнае ўтварэнне акруглай формы ў пустотах горпых парод.
ЖЭРАРДЫЯ (н.-лац. sherardia) — травяністая расліна сям. марэнавых з востраканцовым лісцем і ярка-ліловымі кветкамі, пашыраная пераважна ў Міжземнамор’і, Азіі,
3
ЗАА гл. зоа-.
ЗААБЕНТАС (ад заа+ бентас) — сукупнасць жывёл, якія насяляюць дно марскіх і прэсных вадаёмаў.
Паўн. Амерыцьг, на Беларусі вельмі рэдкая, заносная.
ЖЭРМІНАЛЬ (фр. germinal, ад лац. germen = парастак) — сёмы месяц (з 21—22 сакавіка да 19—20 красавіка) фрапцузскага рэспубліканскага календара, які дзейпічаў у 1793—1805 гг.
ЖЭСТ (фр. geste) — 1) pyx рукі, галавы для пацвярджэння сказанага, падачы якіх-н. знакаў, сігналаў; 2) перан. учынак, зроблены з якой-н. паказной мэтай (напр. ж. ветлівасШ).
ЖЭСТЫКУЛЯВАЦЬ (фр gesticuler) — рабіць рухі рукамі, ківаць галавой для пацвярджэпня сказанага або падачы якіх-н. сігналаў.
ЖЭСТЫКУЛЯЦЫЯ (лац. gesticulatio) — манера жэстыкуляваць, выканапне жэстаў.
ЖЭТОН (фр. jeton) — 1) металічны значок, які паказвае на прыналежпасць да якой-н. арганізацыі або выдаецца на памяць аб якой-н. падзеі; 2) металічны або пластмасавы кружок, які дае права на атрымапне чаго-н., замяняе манету (напр. для аплаты праезду ў метРо).
ЖЭТЭ (фр. jeter = кідаць) — рух з кідком нагі ў класічным танцы.
ЗААГЛЙЯ (ад заа+ ip. gloios = клей) — скапленне бактэрый (пераважна водных), якія выдзяляюць слізь абб маюць слізістыя капсулы.
ЗААЛАТРЫЯ (ад заа+ -латрыя) — сукупнасць абрадаў і вераваішяў, звязаных з рэлігійным культам жывёл; была пашырана ў Стараж. Егіпце, Індыі і іншых краінах.
ЗААЛОГІЯ (ад заа+ -логія) — навука, якая вывучае жывёльны свет.
ЗААМАСА (ад заа+ маса) — сумарная маса ўсіх жывёл або іх часткі ў любым згуртаванні (біяцэнозе, аграцэнозе, экасістэме).
ЗААНОЗЫ (ад заа+ -ноз) — інфекцыйныя хваробы жывёл (чума. бруцэлёз, can і інш ), якімі могуць заражацца людзі.
ЗААСПОРЫ (ад заа+ споры) — клеткі водарасцей і прасцейшых грыбоў, якія здольны рухацца ў вадзе пры дапамозе жгуцікаў і служаць для бясполага размнажэння.
ЗААТЭХНІК (ад заатэхніка) — спецыяліст у галіне заатэхніі.
ЗААТЭХШКА (ад заа+ тэхніка) — тое, што і заатэхнія.
ЗААТЭХШЯ (ад заа+ гр. techne = майстэрства) — навука аб развядзенні, гадоўлі і правілыіым выкарыстапні сельскагаспадарчых жывёл.
ЗААФАГІ (ад заа+ -фаг) — арганізмы, якія жывяцца толькі жывёльнай ежай.
ЗААФЕРМА (ад заа+ ферма) — жывёлагадоучая ферма.
ЗААФІЛІЯ (ад заа+ -філія) — 1) разнавіднасць палавой ненармальнасці, пры якой палавая цяга накіравана на жывёл; 2) перакрыжаванас апыленнс раслін з дапамогай жывёл, звьтчайна насякомых, пшіы
——3
раз — птушак (калібры) і млекакормячых.
ЗААХОРЫ (ад заа+ гр. choreo = распаўсюджваюся) — расліны, насенне і плады якіх разносяцца жывёламі.
ЗААХОРЫЯ (ад заа+ -хорыя) — распаўсюджапне насенпя і пладоў раслін жывёламі, за цела якіх яны чапляюцца або выдзяляюцца з экскрэментамі.
ЗААЦЫДЫ (ад заа+ -цыды') — хімічпыя рэчывы для барацьбы са шкодпымі пазваночнымі жывёламі, гал. ч. з грызунамі (радэнтыцыды') і птушкамі (авіяцыды).
ЗАДЫЯК [ гр. zodiakos (kyklos) = звярыны (круг)] — дванаццаць сузор'яў, праз якія Сонца праходзіць свой бачны шлях на працягу года; знакі задыяка — абазначэнні 12 сузор’яў, якія размешчаны ўздоўж экліптыкі і названы пераважна імёнамі жывёл (Рак, Леў, Скарпіён і інш ).
ЗАІЛ [гр. Zoilos = прозвішча старажытнагрэчаскага філосафа і крытыка (4 ст. да. н.э.)] — уст. злоспы, прыдзірлівы крытык.
ЗАЛА, ЗАЛ (ням. Saal) — 1) вялікае памяшкаіше для мнагалюдных сходаў, якіх-н. заняткаў і інш. (напр. актавая з.); 2) прасторны пакой у кватэры, прызначаны для прыёму гасцей.
ЗАЛП (рус. залп, ад ням. Salve) — адначасовы выстрал з некалькіх гармат, мінамётаў, ракетаых і рэактыўпых пускавых установак, тарпедных апаратаў, стралковай і шшай зброі.
ЗАЛЬБАНД (ням. Salband) — абалопка мінеральнай жьшы, якая ад-
дзяляе жылу ад горных парод, што яе акружаюць.
ЗАМАК (польск. zamek < чэш. zarnek) — 1) сярэдпевяковая крэпаець, умацаваііае жыллё феадала (напр. Навагрудскі з., Крэўскі з.); 2) вялікі панскі палац.
ЗАМША, ЗАМШ (ст.-польск. zamsza, zamsz, ад с.-в.-ням. saemisch leder) — мяккая, спецыяльна апрацаваная шкура аленя, лася, авечкі з аксамітнай паверхняй.
ЗАНАЛЬНЫ (ад зона) — які мае адносіны да пэўнай зоны, характэрны ёй (напр. з-ая расліннасць, з. турнір).
ЗАНДЗІРАВАЦЬ (фр sonder) — 1) даследаваць пры дапамозе зонда (напр. з. рану); 2) перан. папярэдне выясііяць якое-н. пытанне; разведваць, распытваць.
ЗАНДРЫ (ісл. sandr, ад sand = пясок) — раўніны, утвораныя каля краёў марэнных град старажытных леднікоў талымі водамі.
ЗАОІД (ад заа+ -оід) — асобіна калоніі ў каланіяльных арганізмаў.
ЗАОЛАГ (ад заа+ -лаг) — спецыяліст у галіне заалогіі.
ЗАРАПТЭРЫ (н.-лац. zoraptera) — атрад насякомых з няпоўным пераўтварэннсм (сумяшчаюць прыметы тараканавых і тэрмітаў); жывуць у лясным подсціле, гнілой драўніне, пад карой.
-ЗАЎР (гр. sauros = яшчарка) — другая састаўная частка складаных слоў, якая паказвае на прыналежнасць да выкапнёвых паўзуноў.
ЗАЎРАЛОФ (ад гр. sauros = яшчарка + lophos = грэбень) — раслінаедпы дыназаўр падатрада
арніпіаподаў з моцна развітым гарпунападобным грэбенем чэрапа, які жыў у мелавы перыяд (гл. мезазой).
ЗАЎРАПОДЫ (ад гр. sauros = яшчарка + -поды) — група чатырохногіх раслінаедных дыназаўраў юрскага і мелавога перыядаў (гл. мезазой) з тазам і канечнасцямі такога ж тьпіу, як і ў рэптылій', тыповыя прадстаўнікі — антарктазаўр, брантазаўр, брахіязаўр, дыпладок.
ЗАЎРАПТЭРЬІГП (н.-лац. sauropterygia) — атрад вымерлых водных драпежных паўзуноў, якія жылі ў трыясе.
ЗАЙДЛЫ (польск. zajadly) — 1) які надта прыахвоціўся да чаго-н.; заўзяты (напр. з. танцор), 2) які вядзецца, выконваецца з асаблівай упартасцю, напорыстасцю; зацяты (напр. з-ая барацьба); 3) злосны, задзірысты (напр. з. чалавек).
ЗБРОЯ (польск. zbroja) — 1) прылада, рэч для нападу ці абароны (напр. халодная з., агнястрэльная з.); 2) перан. сродак, спосаб для дасягнення, здзяйснення чаго-н. (напр. друк — магутная з ).
ЗБРУЯ (польск. zbroja, zbroj) — прадметы і прыналежнасці для запрагання або сядлання коней; вупраж.
ЗДРАДА (польск. zdrada) — пераход на бок ворага; парушэнне вернасці каму-н., (напр. з. радзіме, з. ідэалам).
ЗЕБОІД (ад зебу + -ой) — гібрыд буйной рагатай жывёлы і зебу.
ЗЕБРА (парт. zebra) — дзікі афрыканскі конь з паласатай афарбоўкай цела.
ЗЕБРОІД (ад зебра + -оід) — гібрыд каня або асла і зебры.
ЗЕБУ (фр. zebu, ад тыбецк. zeba) — свойская буйная рагатая жывёла з невялікім тлушчавым гарбом на карку, якая пашырана ў Азіі, Афрыцы і Паўд. Амерыцы.
ЗЕІН (ад лац. zea = кукуруза) — бялок расліннага паходжання.
ЗЕЙГЕРАВАЦЬ (ням. seigem) — раздзяляць цвёрдыя сплавы на састаўныя часткі, улічваючы рознасць тэмператур плаўлення.
ЗЕЛОТЭС (н.-лац. zelotes) — павук сям. гнафазідаў, які жыве пераважна ў хваёвых лясах у моху і подсціле.
ЗЕЛЬКВА гл. дзельква.
ЗЕН (яп. zen) — японскі культ думкі і цела, разнавіднасць будызму, якая культывуе ўнутраную дысцыпліну, паглыбленне ў сябе і самасузіранне.
ЗЕНЗУБЕЛЬ (ням. Simshobel, ад Sims = карніз + Hobel = гэбель) — рубанак для стругання фасонных паверхняў.
ЗЕШТ [ фр. zenith, ад ар. samt (urras) = дарога галавы] — 1) астр. пункт перасячэння нябеснай сферы з вертыкальнай лініяй, праведзенай уверх ад плоскасці гарызонта (проціл. надзірў 2) перан. вышэйшая ступень, вяршыня развіцця чаго-н. (напр. з. славы).
ЗЕШТ-ТЕЛЕСКОП (ад зеніт + піэлескоп) — астранамічмы інструмент для вымярэння малых зенітньгх адлегласцей або малых розніц зенітных адлегласцей зорак з мэтай вызначопня шыраты месца назірання.
ЗЕНКАВАЦЬ (ням. senken = паглыбляць) — апрацоўваць дэталі для атрымання канічных і цыліндрычных паглыбленняў, апорных плоскасцей вакол адтулін.
ЗЕНКЕР (ням. Senker) — металарэзны інструмент для апрацоўкі адтулін у дэталях.
КНІГІ ОНЛАЙН
