Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 1
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
ІЗАТЭРА (ад ha+ гр. theros = лета) — лінія на карце, якая злучае месцы з аднолькавай сярэдняй тэмлераіурай лета.
ІЗАТЭРМАБАТЫ (ад ha+ гр therme = цяпло + bathos = глыбіня) — ізалініі тэмпературы вады на вертыкальных разрэзах вадаёмаў.
ІЗАТЭРМІЧНЫ (ад ha+ гр therme = цепльшя); і. працэс — тэрмадынамічны працэс, які адбываецца пры пастаяннай тэмпературы.
ІЗАТЭРМІЯ (ад іза+ -піэрмія) — пастаянства тэмпературы цела чалавека або цеплакроўнай жывёліны, якое забяспечваецца фізіялагічнымі механізмамі тэрмарэгуляцыі.
ІЗАТЭРМЫ (ад ha+ -тэрмы) — 1) ізалініі тэмпературы паветра, вады, глебы; 2) лініі на дыяграме, якія паказваюць залежнасць паміж фізічнымі велічынямі пры пастаяннай тэмпературы.
ІЗАТЭЦЫУМ (н.-лац. isotlieciinn) — брыевы мох сям. лембафіліевых, які пашыраны ў Паўн. паўшар’і; скальны або эпіфітны (гл. эпіфіты).
ІЗАФАЗЫ (ад іза+ гр. phasis = з’яўленне) — ізалініі найбольшых фаз сонечнага зацьмеюія.
ІЗАФЕНЫ (ад ha+ гр. phaino = паказваю) — ізалініі наступлення або працягласці пэўнай феналагічнай з’явы (гл. феналогія), напр. зацвітання якой-н. расліны.
ІЗАФЕРМЕНТЫ (ад ha+ ферменты) — ферменты, якія адрозніваюцца па будове, але каталізуюць адну і тую ж рэакцыю.
ІЗАФЛАВАНОІДЫ (ад ha+ флаваноіды') — флаваноідныя злучэнні, бакавы фенільны радыкал 2 якіх знаходзіцца ў становішчы Сз.
ІЗАФОТЫ (ад ha+ гр. phos, -otos = святло) — ізалініі яркасці якога-н. аб’екта.
ІЗАХАЗМЫ (ад ha+ гр. chasma = бяздонне) — ізалініі паўтаральнасці палярных ззянняў.
ІЗАХІЁНЫ (ад ha+ гр. chioneos = пакрыты снегам) — ізалініі вышыні або трываласці снегавога покрыву.
ВАХІМЁНА (ад ha+ гр. cheimon = зіма) — лінія на карце, якая злучае месцы з аднолькавай сярэдняй тэмпературай зімы.
ІЗАХОРЫ (ад ha+ гр. chora = прастора, месца) — лініі, якія паказваюць на дыяфрагме працэсы, што адбываюцца пры пастаянным аб’ёме.
ГЗАХРАМАТЬГЧНЫ (ад ha+ храматычны) — аднолькавага колеру; і ы я фотаматэрыя л ы — фотаматэрыялы, аднолькава адчувальныя да розных участкаў аптычнага спектра.
ВАХРАНІЗМ (ад іза+ гр. chronos = час) — аднолькавая працягласць гучаішя адзінак мовы, напр. адрэзкаў верша (на прынцыпе ізахранізму пабудавана метрычпае вершаскладаіше).
ВАХРОННЫ (ад іза+ гр chronos = час) — роўны па працягласці ў часе чаму-н. інніаму, аднолькавай працягласці.
ВАХРОНЫ (ад іза+ гр. chronos = час) — ізалініі тэрміпаў наступлешгя якой-н. геафізічнай або астранамічнай з’явы (напр. сонечнага зацьмення, навальніцы).
ІЗАЦЫЯНАТЫ (ад іза+ цыян) — арганічныя рэчывы, якія маюць адну або некалькі ізацыянатных груп, звязаных з арганічным радыкалам; выкарыстоўваюцца дтя атрымання поліурэтанаў, пестыцыдаў, для апрацоўкі таанін і скуры.
ВАЦЫЯНІДЫ (ад іза+ цыяніды) — арганічныя вытворныя ізамернай формы сінільнай кіслаты; выкарыстоўваюцца для атрымання розных злучэнняу, што маюць азот.
ВАЭНЗІМЫ (ад іза+ энзшы) — тое, што і ізаферменпіы.
ВАЭНТРАПІЧНЫ (ад іза+ энтрапія) — звязаны з нязменнасцю энтрапіі; і. працэс — змена стану фізічнай сістэмы, калі не змяняецца яе энтрапія.
ВІДЫЯ (н.-лац. isidium, ад гр. Isis = імя багіні ўрадлівасці, вады і ветру ў старажытнаегіпецкай міфалогіі) — орган вегетатыўнага размнажэння некаторых ліпіайнікаў у выглядзе вырасту на паверхні слаявішча лішайніка.
ВОКАЛАН (гр. isokolon, ад isos = аднолькавы + kolon = іголка) — стылістычпая фігура, пры якой у двух або некалькіх адрэзках мовы члены сказаў размешчаны ў аднолькавым парадку, поўпы паралелізм 4.
ІЗУМРУД (тур. ziimnid < перс. zumurrud, ад гр. smaragdos = смарагд) — мінсрал, разнавіднасць берылу, каштоўны празрысты камень ярка-зялёнага колеру; выкарыстоўваецца ў ювелірнай справе. вюм (тур. iizum) — тое, што і разынкі.
ІКАНАГРАФІЯ (гр. eikonographia, ад eikon = выява, вобраз + гр. grapho = пішу) — 1) сістэматычнае вывучэнне і апісанне мастацкіх палотнаў, прысвечаных якой-н. тэме або асобе; 2) строга ўстаноўленыя правілы мастацкага выяўлення пэўнага сюжэта або асобы; 3) сукупнасць мастацкіх палотнаў на адну тэму, сюжэт (напр. і. К. Каліноўскага).
ІКАНАКЛАЗМ (с.-лац. iconoclasmus, ад rp. eikon = выява, вобраз + klasis = зламанне) — рэлігійны рух у сярэднія вякі, накіраваны супраць хрысціянскага культу абразоў; іканаборства.
ІКАНАКЛАСТ (гр. eikonoklastes) — прадстаўнік іканаклазму, іканаборац.
ІКАНАЛОПЯ (ад гр. eikon = выява, вобраз + -логія) — кірунак у мастацтвазнаўстве 20 ст., які даследуе сюжэты і выяўленчыя матывы ў мастацкім творы д'ія вызначэння яго гісторыка-культурнага сэнсу і выражанага ў ім светапогляду.
1KAHAMETP (ад rp. eikon = выява, вобраз + -метр) — відашукальнік фотаапарата ў выглядзе дзвюх сувосевых рамак, адна з якіх замацоўваецца ў плоскасці аб'ектыва, а другая ў плоскасці фотаматэрыялу-
ІКАНАСКОП (ад гр. eikon = выява, вобраз + -скоп) — тэлевізійная перадавальная электронна-прамянёвая трубка для пераўгеарэння аптычнага адлюстравашія ў электрычны сігнал.
ІКАНАСТАС (ад ікона + гр. stasis = месца стаяння) — упрьпожаная абразамі сценка ў праваслаўнай царкве, якая аддзяляе алтар.
ІКАНАТЭКА (ад гр. eikon = выява, вобраз + -тэка) — калекцыя, збор малюнкаў па пэўнай тэматыцы.
ІКАСАЭДР (ад гр. eikosi = дваццаць + -эдр') — дваццаціграннік, цела, абмежаванае дваццаццю плоскасцямі.
ІКЕБАНА (яп. ikebana) — 1) майстэрства складаць з кветак, раслш букеты, мастацкія кампазіцыі, часам з сімвалічным значэпнем, a таксама сам такі букет, кампазіцыя; 2) вазы для гэтых букетаў, кампазіцый.
ЕКбНА (с.-гр. eikona, ад гр. eikon — выява, вобраз) — малюнак бога або святога як прадмет рэлігійнага пакланення.
ІКС (лац. іх = назва літары х) — 1) назва трэцяй ад канца літары (х) у лацінскім алфавіце; 2) мат. невядомая велічыня, якая абазначаецца пры вылічэннях гэтай літарай (побач з літарамі у, z).
ІКСАДЗІДЫ (н.-лац. ixodidae) — сямейства кляшчоў атрада паразітаформных з нерасчлянёным целам даўжынёй ад 3 да 25 мм і чатырма парамі ног, якое ў сусветнай фауне налічвае каля 700 відаў; часовыя вонкавыя паразіты млекакормячых, птушак, паўзуноў, земнаводных.
ІКСІЯ (н.-лац. іхіа, ад гр. iksia) — травяністая расліна сям. касачовых, пашыраная ў Паўд. Афрыцы; некаторыя віды вырошчваюцца як дэкаратыўныя.
ІКТ (лац. ictus = удар) —рытмічны націск у вершы, які не заўсёды супадае з граматычным.
ІКТА (ар. ikta = надзел) — умоўнае падараванне зямельнага надзелу феадалу за ваенную ці грамадзянскую службу ў краінах Блізкага і Сярэд. Усходу перыяду сярэдневякоўя.
ІКТЫДАЗАЎРЫ (ад гр. iktis, -idos = ласіца + -заўр) — дробныя, велічынёй з ласіцу, вымерлыя драпежпыя звяркі падатрада тэрыядонпгаў, якія жылі ў мезазоі.
ІЛАГІЧНЫ (ад лац. іі= не + лагічны) — які супярэчыць логіцы, недарэчны, неразумны.
ІЛЕУС (гр. eileos) — раптоўная непраходнасць кішэчніка.
ІЛІМЕРЫЗАЦЫЯ (ад лац. illimere = закідваць ілам) — перамяшчэнне ілістых часцінак глеб у форме водных суспензій з верхніх гарызонтаў у ніжнія.
ЫІІРЫЗМ (ад гр. іііугіоі = ілірыйцы) — грамадска-палітьічны і культурны рух 1830—1840-х іт. у Харватыі, Славеніі і іншых паўднёва-славянскіх землях, абумоў-
лены працэсам складвання харвацкай нацыі; ідэолагі руху лічылі паўднёвых славяіі нашчадкамі старажыгных ілірыйцаў.
ІЛОТЫ (гр. heilotai) — 1) земляробы ў Стараж. Спарце, якія знаходзіліся ў становішчы рабоў; 2) перан. бяспраўныя людзі
ІЛЬМЕНІТ [рус. нльменмт, ад йльмснскме горы (на Урале)] — мінерал падкласа складаных вокіслаў, вокісел жалеза і тытаііу, крыцггалічны, чорнага колеру.
ІЛЮВІЙ (лац. illuvies = глей) — мінеральныя і арганічпыя рэчывы, вымытыя вадой з верхніх пластоў груіггу і адкладзеныя ў ніжніх.
ІЛЮЗГЁН (фр. illusion, ад лац. illusio — падман) — устарэлая назва кіне.матографа.
ІЛЮЗІЯ (лац. illusio = падман) — 1) скажонае ўспрымалне рэчаіснасці, прыняцце ўяўнага за сапраўднае (напр. і. цішыні, зрокавая і.); 2) перан. надзея, якой не суджана збыцца.
ІЛЮЗІЯШЗМ (фр. illusionnisme, ад лац. illusio = падман) — 1) суб'екгыўна-ідэалістьічііьі светапогляд, паводле якога знешні свет з’яўлясцца толькі ілюзіяй, падманам ііачуццяў; 2) від цыркавога мастацтва, заснаваны на ўмепні артыста пры дапамозе спецыяльнай апаратуры ствараць уражашіі знікнення або з’яўлешія прадметаў.
ІЛЮЗІЯНІСТ (ад ілюзіянізм) — эстрадна-цыркавы артыст, які паказвае складаныя фокусы, часта з прымяпеннем спецыяльнай апаратуры.
ІЛЮЗОРНЫ (ад лац. illusorius = падманлівы) — заснаваны на ілюзіях, уяўны, несапраўдны.
ІЛЮМІНАВАЦЬ (польск. iluminowac, ад лац. illuminare) — упрыгожваць яркім асвятленнем, агнямі, электрычнымі гірляпдамі (напр. і. вуліцы).
ІЛЮМІНАТАР (лац. illuminator = асвятляльнік) — 1) круглае акно ў борце судна, самалёта, касмічнага карабля; 2) спецыяліст па наладжванню ілюмінацыі.
ІЛЮМІНАТЫ (лац. illuminatus = асветлены, яскравы) — члены тайнай рэлігійна-палітычнай арганізацыі, заснаванай у 1776 г. у Баварыі, якія прапаведавалі замену хрысціянства дэізмам.
ІЛЮМІНАЦЫЯ (лац. illuminatio = асвятлешіе) — яркае асвятленне вуліц, будынкаў рознакаляровымі агнямі ў сувязі са святам, урачыстасцю
ІЛЮСТРАВАЦЬ (польск. ilustrowac, ад лац. illustrare = рабіць ясным) — 1) забяспечваць тэкст ілюстрацыямі, 2) перан. пацвярджаць думкі, выказванні нагляднымі прыкладамі, словамі, жэстамі.
ІЛЮСТРАТАР (лац. illustrator = які паясняе, адлюстроўвае) — мастак, які робіць малюнкі да тэксту. ІЛЮСТРАЦЫЯ (лац. illustratio = выява, жывое апісанне) — 1) малюнак у кнізе, часопісе, які суііраваджае тэкст, тлумачыць змест, 2) перан. прыклад, які наглядна паказвае, пацвярджае што-н.
ГМ гл. ін-.
імабілізАцыя (ад лац. iinmobilis = нерухомы) — 1) мед. с гва-
рэнне нерухомасці (спакою) пашкоджанай ці хворай частцы цела, каб пазбегнуць паўторнага пашкоджання або з лячэбнай мэтай; 2) камерц. ускосныя затраты, звязаныя з фарміраваннем матэрыяльных запасаў.
ІМАГА (лац. imago = выгляд) — апоішіяя стадыя індывідуальнага развіцця насякомых.
ІМАЖЫЗМ (англ. imagism, ад image = вобраз) — дэкадэнцкая плынь у англійскай і амерыканскай паэзіі пач. 20 ст., якая імкнулася да перадачы суб’ектыўных уражанняў, штучнага аб’яднання метафар і вобразаў.
ІМАЖЫНІЗМ (рус. нмажнннзм < англ. imagism, ад image = вобраз) — дэкадэнцкая фармалістычная плынь у рускай і беларускай паэзіі 1920-х гадоў, якая сцвярджала вызваленне формы, вобраза ад зместу, ідэі.
КНІГІ ОНЛАЙН
