Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 1
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
мыснага спалучэння семантычна процілеглых слоў, у выніку чаго ўзнікае новы сэнсавы змест (напр. гаючы боль, звонкая цішыня).
АКТ (лац. actus) — 1) аднаразовае праяўленне якой-н. дзейнасці, учынак, падзея (напр. гістарычны а., тэрарыстычны а.); 2) афіцыйны дакумент, які пацвярджае пгго-н.; 3) закончаная частка п’есы; 4) урачысты сход у навучальных установах.
АКТАЬОЛ (гр. oktobolon = 8 аболаў) — сярэбраная манета ў Стараж. Грэцыі, раўная 4/6 драхмы.
АКТАВА (лац. octava = восьмая) — 1) муз. восьмая ступень гамы; 2) літ. васьмірадковая страфа. АКТАВЫ (ад акпі) — які мае дачыненне да акта; a а я Sana — зала для ўрачыстых пасяджэнняў; a ы я к н і г і — кнігі, у якіх натарыусы і некаторыя афіцьійныя асобы запісваюць акты і здзелкі.
АКТАДРАХМА (гр. oktadrachmon) — сярэбраная манета ў Стараж. Грэцыі, роўная 8 драхмам.
АКТАГбн (гр. oktagonos) — мат. васьмівугольнік.
АКТАМІЯЗІН (ад акгпын + Minyin) — комплексны бялок мышачных валокнаў, які садзейнічае іх скарачэнню.
АКТАН (ад лац. octo = восем) — насычаны вуглевадарод, бясколерная вадкасць, якая змяшчаецца ў нафце і бензіне, з’яўляецца кампанентам маторнага паліва.
АКТАНТ1 (лац. octans, -ntis) — 1) мат. адна з васьмі частак прасторы, падзеленай трыма ўзаемна перпендыкулярнымі плоскасцямі;
A
2) астранамічны інструмент, якім раней вымяралі вуглавыя адлегласці паміж нябеснымі свяціламі.
АКТАНТ2 (фр. actant, ад лац. ago = дзейнічаю) — \)лінгв. абумоўлены дзеясловам член сказа (напр. асоба або прадмет); 2) тэатр. персанаж, герой драматычнага таора.
АКТАПОДЫ (н.-лац. octopoda, ад гр. okto = восем + pus, podos = Hara) — атрад марскіх драпежных галаваногіх малюскаў (цэфалаподаў) з мешкападобным целам і размепгчанымі на галаве васьмю шчупальцамі; васьміногі, спруты (параўн. дэканоды).
АКТАЭДР (гр. oktaedron, ад okto = восем + edra = грані) —мат. цела, абмежаванае васьмю правільнымі трохвугольнікамі; васьміграннік.
АКТАЭДРЫТ (ад гр. oktoedros = васьмігранны) — тое, што і anamas.
АКТОГРАФ (ад акт + -граф) — прыбор для аўтаматычнага запісвання цыклу актыўнасці паддоследных жывёл.
АКТОД [ад лац. octo = восем + (электр)од} — электронная лямпа з васьмю электродамі (капгодам, анодам і шасцю сеткамі).
АКТРАІРАВАЦЬ (фр. octroyег) — надаць манаршым актам якія-н. правы, прывілеі, напр. канстытуцыю.
АКТРУА (фр. octroi = наданне) — увозныя пошліны на карысць феадала або горада ў сярэдневяковай Францыі, а пазней зборы на сельскагаспадарчыя прадукты пры іх увозе.
A-
АКТРЬІСА (фр. actrice, ад лац. actor = выканаўца) — артыстка, якая выкопвае ролі ў тэатры і кіно.
АКТУАЛІЗАЦЫЯ (ад лац actualis = дзейны) — паварот да найбольш важнага, адпаведнага паірабаванням сучаснасці.
АКТУАЛІЗМ (ад лац. actualis = дзейны) — 1) варыянт неагегельянства, распрацаваны італьянскім філосафам Д.Джэнціле; 2) параўнальна-гістарычны метад у геалогіі, які заключаецца ў вывучэнні мінулага праз пазнанне сучаснасЦі.
АКТУАЛЬНАСЦЬ (ад актуальны) — важнасць, значнасць чагон. на гэты момант, сучаснасць, надзённасць (напр. а. пытання).
АКТУАЛЬНЫ (лац. actualis) — 1) важны для дадзенага моманту, наспелы, надзённы (напр. а-ая тэма); 2) філас. які сапраўды існуе, праяўляецца ў рэчаіснасці.
АКТУАРЫЙ (лац. actuarius) — спецыяліст па тэхніцы налічэння страхавых узносаў.
АКТУАРЫУС (лац. actuarius) — канцылярскі пісар у дзяржаўных установах Расіі 18 ст.
АКТЫВАВАЦЬ (фр. activer, ад лац. activus = дзейны) — рабіць акпіывацыю чаго-н., пераводзіць з нядзейнага стану ў дзейнві.
АКТЫВАТАР (ад лац. activus дзейны) — рэчыва, якое паскарае, актывізуе цячэнне хімічнай рэакцыі.
АКТЫВАЦЫЙНЫ (ад актывацыя)-, a. а н а л і з — метад вызначэшія якаснага і колькаснага саставу рэчыва, які грунтуецца на апрамяненні (актывацыі) атамных
ядраў і наступным вымярэнні іх радыеактыўнага вьпірамянення.
АКТЫВАЦЫЯ (ад лац. activus = дзейны) — 1) вывядзенне з нядзейнага стану ў дзейны, узмацненне дзейнага стану; 2) перавод малекул у стан, пры якім яны хутчэй уступаюць у хімічныя рэакцыі; 3) спецыяльная апрацоўка дрэўнага вугалю і іншых порыстых цел для павелічэння іх здольнасці ўбіраць газы, вадкасці.
АКТЫВІЗАВАЦЬ (польск. aktywizowac, ад лац. activus = дзейны) — ажыўляць, узмацчяць чьпо-н. дзейнасць, актыўнасць.
АКТЫВІЗАЦЫЯ (польск. aktywizacja, ад лац. activus = дзейны) — 1) ажыўленне, узмацненне чыёй-н. дзейнасці, актыўнасці; 2) развіццё ініэнсіўных тэктанічных і магматычных працэсаў у стабілізаваных раёнах зямной кары.
АКТЫВІСТ (рус. актнвнст, ад лац. activus = дзейпы) — актыўны член якога-н. калектыву; грамадскі работнік.
АКТЫН (гр. aktis, -inos = прамень) — бялок мышачнай таанкі, які разам з міязінам удзельнічае ў скарачэнні мьппцаў.
АКТЫНА(гр. aktis, -inos = прамень) — першая састаўная часгка складаных слоў, якая выражае паняцці «праменны», «прамянёвая энергія».
АКТЫНАБАЦЫЛЁЗ (ад актына+ бацыла) — хранічная інфекцыйная хвароба жывел, якая характарызуецца гнойнымі пашкоджаннямі мяккіх тканак галавы, шыі, лімфатычных вузлоў.
АКТЫНАЛІТ (ад актына+ -літ') — пародаўгваральны мінерал класа сілікатаў зялёнага колеру, які выкарыстоўваецца як вогнетрывалы матэрыял.
АКТЫНАЛбгіЯ (ад актына+ -логія) — тое, што і актынаметрыя.
АКТЫНАМЁТРЫЯ (ад актына+ -метрыя) — 1) раздзел геафізікі, які вывучае працэсы сонечнага, зямнога і атмасфернага выпрамянення; 2) сукупнасць метадаў вымярэшія радыяцыі Зямлі.
АКТЫНАМЖдзЫ (ад актына+ мікозы) — хранічныя інфекцыйныя хваробы чалавека і жывёл, якія выклікаюцца актынаміцэтамі.
АКТЫНАМІКСІДЬП (н.-лац. actinomyxidia) — азрад прасцейшых класа кнідаспарыдый, паразіты кольчатых чарвей.
АКТЫНАМІЦЫНЫ (ад актына+ -міцын) — антыбіётыкі, якія ўтвараюцца актынаміцэпіамі.
АКТЫНАМІЦЭТЫ (ад актына+ -міцэты) — мікраарганізмы, для якіх характэрны рысы будовы бактэрый і найпрасцейшых грыбоў; прамянёвыя грыбкі.
АКТЫНАМОРФНЫ (ад актына+ -морфны) — праменепадобны; а-ая кветка — кветка, праз цэнтр якой можна правесці не менш як дзве плоскасці сіметрыі, што дзеляць кветку на роўныя палавіны, напр. кветка шыпшыны, кураслепу (параўн. зігаморфны).
АКТЫНАСТРУМ (н.-лац. actinastrum) — каланіяльная зялёная водарасць сям. сценадэсмавых, якая
трапляецца ў тоўшчы вады сажалак, азёр, рэк.
АКТЫНАСТІЛА (ад гр. aktis, -inos = прамень + стэла) — тып цэнтральнага цьіліндра сцябла і кораня вьпнэйшых раслін, які складаешіа з ксілемы, што мае ў папярочным разрэзе выгляд зоркі, і флаэмы, размешчанай памгж прамянямі ксілемы; харакпрны для дзеразовых.
АНТЫНАТЭШУМ (н.-лац. actinotaenium) — аднаклетачная зялёная водарасць сям. касмарыевых, якая трапляецца ў невялікіх вадаёмах, рэках, на эўтрофных і мезатрофііых сфагнавых балотах.
АКТЫНАТЭРАШЯ (ад актына+ тэрапія) — метад лячэння шляхам апраменьвання лячэбнымі лямпамі.
АКТЫНАФАГІ (ад актына+ фагі) — вірусы, якія паражаюць акпіынаміцэтаў.
АКТЫНЕЛА (н.-лац. actmella) — дыятомавая прэснаводная водарасць сям. эўпоцыевых, якая папіырана ў Бразіліі, Скандынавіі, на Далёкім Усходзе і на поўначы Еўропы.
АКТЫНІДЫ (ад н.-лац. actinium = актыній + гр. eidos = выгляд) — тое, пгго і акпіыноіды.
АКТЫНІДЫЯ (н.-лац. actinidia, ад гр. aktis, -inos = прамснь + eidos = выгляд) — павойная кустовая расліна сям. актьпіідыевых з зеленавата-белымі кветкамі, пашыраная ва Усх. і Паўд.-Усх. Азіі; на Беларусі вырошчваецца як дэкаратыўная.
АКТЫНІІІ (н.-лац. actinium, ад ір, aktis, -inos = прамень) — радае-
A актыўны хімічны элемент, серабрыста-белы метал, які здабываецца з уранавай руды.
АКТЫНІЧНЫ (ад гр. aktis, -inos = прамень) — здольны аказваць фатаграфічнае ўздзеянне на святлоадчувальны матэрыял (аб выпрамяненні).
АКТЫНІЯ (н.-лац. actiniaria, ад гр. aktis, -inos = прамень) — марская жывёла тыпу кішачнаполасцевых з праменепадобнымі шчупальцамі для захоплівання здабычы.
АКТЫНОГРАФ (ад гр. aktis, -inos = прамень + -граф) — самапіспы прыбор для рэгістрацыі інтэнсіўнасці сонечнай радыяцыі.
АКТЫНОІДЫ (ад н.-лац. actinium = актыній + -оід) — радыеактыўныя хімічныя элементы, якія ў перыядычнай сістэме Мендзялеева размешчаны пасля актынію.
АКТЫНОМЕТР (ад гр. aktis, -inos = прамень + -метр) — прыбор для вымярэння сонечнай радыяцыі.
АКТЫНОН [ад актын(ій) + (pad)он] — адзін з ізатопаў атамаў радону, прадукт радыеактыўнага распаду актынію.
АКТЫЎ (лац. activus = дзейны) — 1) найбольш дзейная, энергічная частка калектыву, арганізацыі; 2) частка бухгалтарскага балансу, якая ўключае матарыяльныя каштоўнасці, грашовыя сродкі і даўгавыя патрабаванні прадпрыемства (проціл. пасіў 2); 3) перавышэнне грашовых даходаў краіны над яе замежнымі расходамі (проціл. пасіў 3); 4) усё, што мае грашовую варгасць і з’яўляецца ўласнасцю фірмы або асобы; 5) перан. поспе-
хі, дасягненні, перавагі чые-н.; 6) лінгв. незалежны стан.
АКТЫЎНАСЦЬ (ад актыўны) — уласцівасць актыўнага, дзейны ўдзел у чым-н., энергічная дзейнасць; аптычная а. — здольнасць некаторых рэчываў, напр. кварцу, раствору цукру, паварочваць плоскасць палярызацыі святла.
АКТЫЎНЫ (лац. activus) — 1) дзейпы, энергічны (напр. а. прапагандыст); 2) які хутка развіваецца (напр. а. працэс у лёгкіх); а. б a л а н с — перавышэнне вывазу тавараў з краіны над увозам іх у яе; 3) здольны уступаць у хімічную рэакцьпо.
АКТЭТ (іт. ottetto, ад лац. octo = восем) — 1) музычны твор для васьмі галасоў або інструментаў; 2) ансамбль з васьмі выканаўцаў.
АКУАРЫІДОЗЫ (ад акуарыіды) — інвазійныя хваробы (гельмінтозы) свойскіх і дзікіх птушак, якія выклікаюцца акуарыідамі.
АКУАРЫІДЫ (н.-лац. acuariidae) — сямейства гельмінтаў класа нематодаў, паразітуюць у страваводзе і страўніку свойскіх і дзікіх птушак.
АКУЗАТЫЎ [лац. (casus) accusativus] — лінгв. вінавальны склон. АКУЛА (рус. акула, ад нарв. hakaal) — вялікая драпежная марская рыба з вераценападобным целам.
АКУЛІРАВАЦЬ (ад лац. oculus = вока) — прышчэпліваць адну расліну вочкам другой расліны.
АКУЛІРдЎКА (ад лац. oculus = вока) — спосаб вегетатыўнага размнажэння раслін, пры якім на дзіч-
ку прышчэпліваюць вочка культурнага гатунку.
АКУЛІСТ (фр. oculiste, ад лац. oculus = вока) — тое, што і афтальмолаг.
АКУЛЬТУРАЦЫЯ (англ. acculturation, ад лац. ad = да + culture = асвета, развіццё) — працэс узаемаўплыву кулыур, успрымання адным народам культуры іншага народа.
КНІГІ ОНЛАЙН
