Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 1
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
ШСГПРАВАЦЬ (лац inspirare) — 1) усяляць каму-н. пэўныя думкі, погляды, які-н. спосаб дзеяння; 2) нагаворамі, падбухторвапнем выклікаць што-н. (напр. і. выступленні).
ШСШРАТАР (лац. inspirator = натхніцель) — той, хто інспіруе што-н., падбухторшчык.
ІНСШРАЦЫЯ (лац. inspiratio) — 1) падгаворванне, падбухторванне; 2) мед. удых, удыханне (параўн. экспірацыя').
ШСТАЛЙЦЫЯ (с.-лац. installatio = вылучэнне ва ўрад) — 1) комплекс тэхнічных прыстасаванняў для правядзення электрычнасці, газу, вады ў памяшканні будынка; 2) уст. вылучэнне ва ўрад; 3) від мастацтва поп-арту, мантаж у прасторы аб’ектаў з рэчавага асяроддзя ці сканструяваных мастаком.
ШСТАНЦЫЯ (лац. instantia = непасрэдная блізкасць) — ступень, звяно ў супадпарадкаванні дзяржаўных, прафсаюзных, судовых і іншых органаў (напр. вьппэйшая і., судовая і.).
ІНСТРУКТАВАЦЬ (лац. instrueге) — даваць кіруючыя ўказанні, інструкцыі.
ІНСТРУКТАР (лац. instructor = арганізатар) — 1) службовая асоба, якая інструктуе падведамасныя ўстановы, грамадскія арганізацыі; 2) спецыяліст, які вучыць і дапамагае правільна наладзіць якую-н. справу (напр. і. фізкультуры).
ШСТРУКТЫЎНЫ (фр. instructif, ад лац instruere = настаўляць) — які змяшчае ў сабе кіруючыя ўказанні, інструкцыі (напр. і-ая размова).
ШСТРЎКЦЫЯ (лац. instructio = наказ, настаўленне) — 1) кіруючыя ўказанні, падрабязныя настаўленні, як выконваць што-н.; 2) правілы карыстанпя машынай, прыборам, прамысловым вырабам. ІНСТРУМЁНТ (лац. instrumentun) — 1) прылада для выканання якой-н. работы, а таксама сукупнасць такіх прылад (напр. слясарііы і., хірургічны і.); 2) музычная прылада (напр. духавы і., струнііы і.); 3) перан. сродак для дасягнення чаго-н. (напр. і. пазнання).
ІНСТРУМЕНТАЛІЗМ (англ. instrumentalism, ад с.-лац. instrumentalis = шструмептальны) — суб'ектыўна-ідэалістычпы філасофскі кірунак (разнавіднасць прагматызму), які лічыць свядомасць адпым са сродкаў прыстасавання да асяроддзя.
ІНСТРУМЕНТАЛІСТ (ад інструменталізм) — 1) філас. паслядоўнік інструменталізму; 2) музыкант, які іграе на якім-н. музычным інструменце.
ІНСТРУМЕНТАЛЬНЫ (с ,-лац. instrumentalis) — 1) які мае адносіпы да інструліентаў, звязаны з іх вырабам (напр. і. склад, і. цэх); 2) які прызначапы для выканання на музычных інструментах або выконваецца імі (напр. і-ая п’еса, і-ая музыка).
ІНСТРУМЕНТАРЫЙ (н.-лац. іпstrumentarium, ад лац. instrumentum = прылада) — сукупнасць ін-
струментаў, якія выкарыстоўваюцца ў пэўнай галіне.
ІНСТЫГАТАР (ст.-польск. instygator, ад лац. instigator) — 1) галоўны пракурор у Польшчы і Вялікім княстве Літоўскім (16—18 ст.); 2) судовы ўраднік у Трыбунале каропным (з 1578 г.) і Трыбунале Вялікага княстаа Літоўскага (з 1581 г.).
ІНСТЫЛЯЦЫЯ (лац. instillatio) — мед. укапванне лякарстваў.
ГНСТЫНКТ (лац. instincus = пабуджэнне) — 1) прыроджаная здольнасць жывёльных арганізмаў рабіць бессвядомыя мэтанакіраваныя дзеянні ў адказ на знешнія або ўнутраныя раздражнснпі (напр. і. самазахавапня); 2) перан. неўсвядомленая цяга, пачуццё (напр. мацярынскі і ); 3) перан. унутранае чуццё, прадчуванне чаго-н. (напр. і. страху).
ІНСТЫНКТЫВІЗМ (ад інстынкт') — кірунак у сацыялогіі, які імкнецца растлумачыць сацыяльныя з’явы і працэсы з дапамогай звяртанля да біялагічнай прыроды чалавека.
ІНСТЫНКТЬІУНЫ (да інстынкт) — абумоўлены інстынктам, адвольны.
ІНСТЫТУТ (фр. institut, ад лац. institutum = установа, устанаўленне) — 1) навучальная ўстанова, якая дае вышэйшую адукацыю ў пэўнай галіне; 2) сярэдняя навучальная ўстанова закрытага тыпу для жанчьпі дваранскага паходжання ў дарэвалюцыйнай Расіі; 3) навукова-даследчая ўстанова; 4) сукупнасць норм, якія рэгулююць грамадскія адносіны (напр. і. права).
ІНСТЫТУЦЫІ (лац. institutio = настаўленне) — 1) элементарныя падручнікі старажытнарымскага права, складзеныя ў 6 ст. у Візантыі пры імператары Юстыніяне; як і дыгесты, мелі сілу закона; 2) устаіювы, арганізацыі.
ІНСТЫТУЦЫЯНАЛІЗМ (ад інстытуцыі) — кірунак у правазнаўстве ЗША 20 ст., які лічыць інстытуцыі (сям’ю, партыю, дзяржаву і інш.) асновай разгляду праблем грамадства, даяржавы і права.
ІНСУЛІН (н.-лац. insulinum, ад лац. insula = востраў) — гармон падстраўнікавай залозы, які рэгулюс вугляводны абмен у арганізме.
ІНСУЛШАТЭРАПІЯ (ад інсулін + тэрапія) — метад лячэння цукровага дыябету, а таксама некаторых псіхічных хвароб прэпаратамі інсуліну.
ІНСЎЛЬТ (лац. insultus = прыступ, скачок) — апаплексія галаўнога мозга, якая суправаджаецца раптоўнай стратай прытомнасці і паралічамі.
ІНСУЛЯРЫЗАЦЫЯ (ад лац. insula = востраў) — працэс узнікнення ізаляцыі папуляцый ва ўмовах існавання на астравах.
ІНСУРГЕНТ (лац. insurgens, -ntis = які паўстае) — уст. удзельнік узброенага паўстання супраць урада, паўстанец.
ІНСУРЭКЦЫЯ (лац. insurrectio) —уст. узброенае паўстанне.
ІНСЦЭНІЗАЦЫЯ (ад ін+ сцэна) — сцэнічная алрацоўка і пастаноўка драматьгчнага твора на сцэне, артыстычная інтэрпрэпіацыя драматычнага тэксту на сцэне.
ІНСЦЭШРАВАЦЬ (ад ін+ сцэна) — 1) надаваць літаратурнаму пзору сцэнічную форму (наітр. і. рамап); 2) перан. прытворна рабіць іпто-н. з намерам выдаць яго за сапраўднае (напр. і. вяселле).
ШСЦЭНІРОЎКА (ад інсцэніраваць) — 1) перапрацоўка апавядальнага (празаічнага ці паэтычнага) твора ддя сцэны, радыё, тэлебачання; 2) масавае відовішча, якое ўзнаўляе эпізоды гістарычных падзей.
ІНТАКСІКАЦЫЯ (ад ін+ гр. toksikon = яд) — атручванне арганізма ядавітымі рэчывамі (піаксінамі).
ІНТАКТНЫ (лац. intactus) — непарупшы.
ШТАЛІЯ (іт. intaglio = разьба) — разьблёны камепь з паглыбленым рэльефным адлюстраваннем (параўн. камея)\ гл. таксама гема.
ІНТАНАВАЦЬ (лац. intonare = гучна вымаўляць) — вымаўляць або выконваць што-н. з якой-н. інтанацыяй.
ІНТАНАЦЫЯ (фр. intonation, ад лац. intonare = гучна вымаўляць) — 1) рытміка-меладычны лад мовы, чаргаванне павышэнняў і паніжэіпіяў тону пры вымаўленні (напр. пытальная і.); 2) манера вымаўлення, якая выражае пачуцці таго, хто гаворыць (напр. раздражнёная і ); 3) ступень дакладнасці перадачы вьпйьші гукаў пры музычным выкананні (напр. чыстая і.).
ІНТАРСІЯ (іт. intarsio — інкрустацыя) — драўляная інкрустацыя. ШТАРІС (полі>ск. interes, ад с.-лац. interesse) — 1) цяга да чаго-н.,
зацікаўленасць чым-н. (напр. і. да літаратуры); 2) карысць, выгада; патрэбнасць (напр. практычны і.). ІНТРАВЕРТЫЎНЫ (ад лац. intro = унутр + vertere = паварочваць) — павернуты ўнутр; звязаны з псіхалагічнай характарыстыкай асобы, самапаглыбленай на ўнутраны свет думак, перажыванняў.
ШТРАГРЭСІЯ (англ. introgression) — біял. пранікненне генетычнага матэрыялу аднаго віду пры аддаленай гібрыдызацыі.
ШТРАДА (парт., ісп. entrada = уступ) — інструментальная п’еса ўрачыстага характару; уступная частка сюіты.
ШТРАДУКЦЫЯ (лац. introductio = увядзенне) — 1) кароткі ўступ да асноўнай часткі музычнага твора, 2) перасяленне карысных жывёл і раслін у мясцовасці, дзе іх раней не было.
ІНТРАЕКЦЫЯ (н.-лац. introiectio = укідванне) — уключэшіе індывідам у свой унутраны свет поглядаў, матываў і ўстановак іншых людзей.
ШТРАЗАНАЛЬНАСЦЬ (ад лац. intra = унутры + зона) — пашырэнпе пэўнай прыроднай з’явы на асобных участках унутры некалькіх сумежных зон, прыватны выпадак азанальнасці.
ІНТРАЗАНАЛЬНЫ (ад лац. intra = унутры + занальны) — які адносіцца да расліннасці, што не ўтварас самастойнай зоны, а ўваходзіць у склад занальнай расліннасЦІ.
ІНТРАМАЛЕКУЛЙРНЫ (ад лац intra = унутры + малекулярны) —
унутрымалекулярны; і а е д з е я н н е — акісляльна-аднаўляльны працэс, які адбываецца ў малекулах раслін і некаторых жывёл без доступу свабодпага кіслароду, у выніку распічаплеіпія арганічных рэчываў у клетках.
ІНТРАНІЗАЦЬІЯ (ад ін+ трон) — урачыстае ўзвядзепне на прастол зноў абранага рымскага папы або патрыярха.
ІНТРАСКАГПЯ (ад лац. intro = унутр + -скапія) — візуальнае вывучэнне ўнутранай мікраструктуры непразрыстых рэчываў і матэрыялаў.
ІНТРАСКОП (ад лац. intro = уігуір + -скоп) — прыбор для правядзенпя інтраскапіі.
ШТРАСПЕКТЬІЎНЫ (ад інтраспекцыя) — заснаваны на інтраспекцыі (напр. і. метад).
ІНТРАСПІКЦЫЯ (лац. introspectio) — метад вывучэнпя псіхічнага жыцця чалавека саманазіраннем.
ШТРбн (англ. intron, ад intervening sequence = прамежкавая паслядоўнасць) — участак гена эўкарыётаў, які, як правіла, не нясе генетычнай інфармацыі, што адносіцца да сінтэзу бялку.
ІНТРУЗІЎ (ад лац. intrusus = увапхнуты) — горная парода, якая ўтварылася пры застыванні магмы ў тоўшчы зямной кары ва ўмовах высокага ціску.
ІНТРУЗІЎНЫ (ад лац. intrusus = увапхнуты) — які мае адносіны да інтрузіву.
ШТРУЗІЯ (п.-лац. intrusio = упіхванне) — 1) працэс нагнятапня магмы ў тоўпгчу зямной кары; 2)
геалаіічнае цела (бакаліпг, лакаліт і інш), складзенае з інтрузіваў.
ШТРЬІГА (фр. intrigue, ад лац. intricare = заблытваць) — 1) скрытыя непрыстойныя дзеяпні з мэтай нашкодзіць каму-н.; нагаворы, падкопы; 2) развіццё дзеяння і спосаб яго арганізацыі ў літаратурным творы пры дапамозе складаных перыпетый; 3) нядоўгая любоўная сувязь.
ІНТРЫГАВАЦЬ (фр. intriguer) — 1) весці інтрыгі 1; 2) узбуджаць цікавасць таямнічасцю, незвычайнасцю, загадкавасцю-
ІНТРЫГАН (фр. intrigant) — той, хто робіць інпірыгі, нагаворшчык.
ІНТУБАЦЫЯ (ад ін+ лац. tuba = труба) — увядзенне ў гаргапь праз рот спецыяльнай трубкі пры разладзе дыхання.
ШТУІТЫВВМ (ад н.-лац. intuitio = штуіцыя, ад лац. intuitus = прыглядванне) — ідаалістычны кірунак у філасофіі, які абсалютызуе інтуіцыю як адзіна верагодны від пазнання.
ІНТУІТЫЎНЫ (ад інтуіцыя) — заснаваны на інтуіцыі (проціл. дыскурсіўны).
ІНТУІЦЫЯ (н.-лац. intuitio, ад лац. intuitus = прыглядванне) — неўсвядомленае пачуццё, заснаванае на папярэднім вопыце, якое накіроўвае на правільныя дзеянні; прадбачлівасць, здагадка.
ІНТУІЦЫЯНІЗМ (ад інтуіцыя) — кірунак у філасофіі матэматьпгі, які лічыць інтуіцыю асноўным крытэрыем строгасці матэматычных разважанняў (параўн. лагістыка 2).
ШТУСУСЦЭПЦЫЯ (ад лац intus = унутр + susceptio = прыманне на сябе) — разрастанне абалонак раслінпых клетак у выніку ўкаранення новых малекул цэлюлозы і протапекціну (параўн. апазіцыя2 2).
ГНТЫМА (лац. intimus = унутраны) — унутраная абалонка сценкі крывяносных сасудаў.
ІНТЬІМНЫ (фр intime, ад лац. intimus = асабісты, унутраны) — 1) глыбока асабісты, патаемны; сардэчны (напр. і-ыя перажыванні); 2) блізкі, прыязны, таварыскі (напр. і-ыя адносіны).
КНІГІ ОНЛАЙН
