Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 1
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
КАНДЫЛЬ (гр. kandelon = лампада) — сорт сакаўных крымскіх яблыкаў.
КАНДЫЛЯРТРЫ (н.-лац. condylarthra, ад гр. kondylos = мышчалка + arthron = сустаў) — атрад вымерлых капытных, знешне падобпых на драпежных (напр. фенакод), якія жылі ў палеагене.
КАНДЫЛЯРЫЕЛА (н.-лац. сапdelariella) — накігпгы сумчаты лішайнік сям. леканоравых, які зрапляецца на кары лісцевых дрэў, гнілой драўніне, валунах, цэментаваных падмурках.
КАНДЫТАР (лац. conditor) — спецыяліст па прыгатаванні салодкіх мучпых вырабаў, цукерак і іншых ласункаў.
КАНДЬІЦЫЯ (лац. condicio = умова, патрабаванне) — норма, якасць, якім павінен адпавядаць той ці іншы тавар, матэрыял (напр. пасяўная к. насення).
КАНДЫЦЫЯНАЛІЗМ (ад лац. condicio = умова) — плынь у фізіялогіі і медыцыне, прадстаўнікі якой адмаўляюць папяцце прьгчыны, зводзяць яе да комплексу ўмоў, што выклікаюць хваробу.
КАНДЬГЦЫЯНЕР (фр. conditionneur, ад лац. condicio = умова, патрабаванне) — 1) спецыяльная ўстаноўка для забеспячэння патрэбнай тэмпературы, чысціні і вільготнасці паветра ў памяшканні; 2) апарат для гідратэрмальнай апрацоўкі збожжа, якая павышае яго мукамольныя ўласцівасці і палягппае якасць мукі.
КАНДЫЦЬІЯнІРАВАЦЬ (фр. conditionner, ад лац. condicere = патрабаваць паводоіе ўмовы) — прыводзіць у адпаведнасць з пэўнымі нормамі, патрабаваннямі (напр. к. збожжа, к. паветра).
КАНДЭЛА (лац. candela = свяча) — асноўная адзіпка сілы святла ў Міжнароднай сістэме адзінак (СІ), роўная сіле святла выпраменьвальніка, што мае тэмпературу зацвердзявання плаціны пры нармальным ціску.
КАНДЭЛЯБР (фр. candelabra) — падсвечнік з разгалінаваннямі для некалькіх свечак або электрычных лямп у выглядзе свечак.
КАНДЭНСАВАЦЬ (лац. condensare = згушчаць) — 1) ператвараць пару, газ у вадкі стан; 2) згушчаць што-н. (напр. к. малако); 3) назапашваць што-н. (напр. к. энергію). КАНД^НСАР (лац. condensare = згушчаць) — кароткафокусная лін-
за або сістэма лінз, якая выкарыстоўваецца ў аптычным прыборы для калцэнтрацыі светлавога струменя і раўнамернага асвятлення прадмета, пгго разглядаецца.
КАНДЭНСАТ (лац. condensatus = згушчапы) — прадукт, які атрымліваецца ў выніку калдэнсавання (гл. кандэнсаваць 1) газу або пары. КАНДЭНСАТАР (ад лац. condensare = згушчаць) — 1) апарат, у якім адпрацаваная пара ахалоджваецца і ператвараецца ў ваду; 2) прыбор для назапашвання электрычнасці.
КАНДЭНСАЦЫЯ (лац. condensatio) — 1) ператварэнне пары, газу ў вадкі стан; 2) згушчэіше, ушчыльненне чаго-н. (напр. к. малака); 3) назапашванне чаго-н. (напр. к. энергіі).
КАН’ЕКТУРА (лац. coniectura) — 1) меркаванне, здагадка; 2) выпраўленне або аднаўлеіше на аснове здагадак сапсаванага, цяжкага для чытання тэксту.
КАНЕЛЮРЫ (фр. cannelure = паз, жалабок) — архіт. вертыкальныя жалабкі на ствале калоны або піляспіры і гарызалтальныя на базе калоны іанічнага ордэра.
КАНЕТАБЛЬ (фр. connetable, ад лац. comes stabuli = загадчык стайні) — галоўнакамандуючы французскай арміяй з 12 ст. да 1627 г.
КАНІБАЛ (фр. carmibale < ісп. canibal, ад karibal = караіб) — 1) людаед-дзікун; 2) перан. надта люты, жорсткі чалавек.
КАНГБАЛІЗМ (фр. cannibalisme, ад cannibale = канібал) — 1) людаедства; 2) паяданне жывёламі асобін свайго віду; 3) перан. лютасць, жорстаасць, варварства (напр. к. нораваў).
КАНІДЫІ (ад гр. konia = пыл + eidos = выгляд) — споры бясполага размнажэння ў многіх грыбоў.
КАНІКОНХІІ (н.-лац. сопісопchia) — група вымерлых арганізмаў, якія ўмоўпа адносяць да малюскаў рэшткі вядомы ў палеазойскіх адкладах.
КАНІКУЛЫ (польск. kanikuly, ад лац. caniculares = самая гарачая пара года) — перапынак у занятках навучэпцаў, студоптаў на працяглы час дая адпачьшку; парлам е н ц к і я к. — перапынак у рабоце парламента.
КАШСТРА (англ. canister = бляшанка) — невялікі плоскі бак для бензіну, змазачнага масла.
КАШФАС (гал. kannefas) — лёгкая баваўняная тканіна з рэльефным малюнкам, даўней паласатая.
КАНІФОЛЬ [ад лац. calophonia (resina) = калафанійская смала] — шклопадобнае рэчыва са смалы хваёвых дрэў; выкарыстоўваецца ў прамысловасці, а таксама для націраіпія смыкоў струнных музычных інструментаў.
КАНІЦЕЛЬ (фр. cannetille) — 1) вельмі тонкая залатая або сярэбраная нітка для вышывання; 2) перан. нудная, зацяжпая справа, валакіта (разводзіць к.).
КАНІЧНЫ (гр. konikos) — 1) які мае адносіны да конуса (напр. к-ая паверхня); 2) які мае форму конуса (напр. к-ая колба).
КАНІЯФОРА (н.-лац. coniophoга) — базідыяльны грыб сям. каніяфоравых, які расце на кары, пнях, ламаччы і драўніне лісцевых і хвойных парод дрэў, разбурае драўляныя пабудовы.
КАНІЯЦЫБЕ (н.-лац. сопіосуЬе) — накіпны сумчаты лішайнік сям. каліцыевых, які расце ў вільготньгх лясах на аголеных каранях, трэшчынах кары дрэў, імхах, гнілых раслінных рэштках.
КАНКАН (фр. cancan) — французскі эстрадны танец з непрыстойнымі рухамі цела.
КАНКАРДАНС (фр. concordance, ад лац. concordare = згаджацца) — поўны паказальнік слоў з ілюстрацыямі пэўнага літаратурнага тэксту.
КАНКАРДАІГТНЫ (лац. сопсогdans, -ntis = які згаджаецца) — сходны па якой-н. генетычнай прымеце (налр. к-ыя блізпяты); параўн. дыскардантны.
КАНКАРДАНЦЫЯ (лац. сопсогdantia = узгодненасць) — рэестр слоў да тэксту з паказам месца кожнага з іх у гэтым тэксце.
КАНКАРДАТ (лац. concordatum = дагавор) — дагавор паміж рымcklm папам і ўрадам пэўнай дзяржавы аб становішчы і прывілеях каталіцкай царквы ў гэтай дзяржаве.
КАНКІСТА, КАНКВІСТА (ісп парт. conquista = заваявапне) — перыяд заваявання іспанцамі і партугальцамі Паўд. і Цэнтр. Амерыкі (канец 15 — першая пал. 16 ст.).
КАНКІСТАДОР, КАНКВІСТАДОР (ісп. conquistodor = заваёўнік) — 1) удзельнік іспанскіх заваёўніцкіх паходаў у Паўд. і Цэнтр. Амерыку ў 15—16 ст.; 2) перан. заваёўнік, грабежнік.
канклАў (лац. conclave = зачынены пакой) — савет кардыналаў, які выбірае рымскага папу.
КАНКЛЮДЭНТНЫ (ад лац. concludere = заключаць) — юр. накіраваны на заключэнне дагавора; к а е дзеянне — дзеянне, якое сведчыць аб маўклівай згодзе асобы заключыць дагавор.
КАНКОРС (англ. concourse) — размеркавальная зала для пасажыраў на вакзалах, станцыях метрапалітэна.
КАНКРОІД (ад лац. cancer, сапсгі = рак + -оід) — рак скуры, які развіваецца з паверхневых слаёў эпітэлію.
КАНКРЭМЁНТЫ (лац. сопсгеmentum = зрастанне) — шчыльныя ўтварэнні ў арганізме з солей і калоідных рэчываў у выніку парушэння абмену рэчываў.
КАНКРЭТНЫ (лац. concretus = згушчаны, ушчыльнены) — які рэальна існуе, дакладны, пэўны ў адрозненне ад абстрактнага, адцягненага (напр. к. прадмет, к-ая прапанова).
КАНКРЭТЫЗАВАЦЬ (фр сопcretiser, ад лац. concretus = згушчаны, ушчыльнены) — даваць канкрэтнае выражэнне чаму-н.; удакладняць што-н. (напр. к. план).
КАНКРЭТЫЗАЦЫЯ (фр сопсгёtisation) — 1) выражэнне ў дакладнай, канкрэтнай форме; 2) удакладненне чаго-н.; 3) прывядзенне канкрэтнага прыкладу.
К’АНКРЭЦЫЯ (лац. concretio = згушчэнне) — мінеральнае ўтварэнне акруглай формы ў тоўшчы асадачных горііых парод.
КАНКУБІНАТ (лац. concubinatus) — 1) не аформлены юрыдычна шлюб у старажытнарымскай дзяржаве; 2) перан. пазашлюбнае сужыццё.
КАНКУР (фр. concours, ад лац. concurrare = збягацца, сустракацца) — пераадольванне перашкод у конных спаборніцгвах.
КАНКУРСАНТ (лац. concursans, -ntis = які сустракаецца) — удзельнік конкурсу.
КАНКУРЫРАВАЦЬ (лац. сопcurrere = бегчы разам) — 1) сапернічаць, змагацца з кім-н. за дасягненне найлеппіьгх вынікаў, пераваг; 2) удзельнічаць у канкурэнцыі за найбольшыя прыбыткі.
КАНКУРЭНТ (лац. concurrens, -ntis = які бяжыць разам) — той, хто канкурыруе з кім-н.
КАНКУРЭНЦЫЯ (с.-лац. concurrentia) — 1) спаборнііггва, барацьба за дасягненне найлепшых вынікаў, пераваг; 2) эканамічная барацьба, сапсрніцтва паміж разрозненымі вытворцамі прадукцыі за атрыманне найболыпых прыбыткаў.
КАШІА (н.-лац. canna, ад гр. karma) — травяністая расліна сям. каннавых з вялікімі чырвоііымі кветкамі, пашыраная ў тропіках і субтропіках; выкарыстоўваецца ў кветкаводстве Беларусі.
КАННЕКТЫВЫ (ад лац. con = з, разам + nectere = вязаць) — анат. падоўжныя нервовыя цяжы, якія злучаюць аднайменныя нервовыя вузлы (гангліі).
КАНОІД (гр. konoeides) — мат. паверхня, складзеная з паралельных да дадзенай плоскасці прамых, якія перасякаюць дадзеную прамую і дадзеную лінію.
КАІібн (гр. kanon = норма, правіла) — 1) асноўнае правіла, палажэнне якога-н. кірунку, вучэння (напр. царкоўныя каноны, каноны класіцызму); 2) тое, што з’яўляец-
к
ца традыцыйнай, абавязковай нормай (напр. тэхнічныя каноны).
КАНбіПК (лац. canonicus, ад гр. kanon = норма, правіла) — член капітула ў каталіцкай і англіканскай цэрквах.
КАНОПА (ад гр. Kanobos = назва старажытнаегіпецкага горада) — сасуд для захавання вантробаў бальзамаванага нябожчыка (у Стараж. Егіпце) або попелу пасля крэмацыі (у Эірурыі).
КАНОЦЫБЕ (н.-лац. сопосуЬе) — шапкавы базідыяльны грыб сям. бальбітыевых, які расце на абочынах дарог, сярод травы на апалых галінках.
КАНОЭ (англ. canoe, ад ісп. сапоа, з індз.) — 1) выдзеўбаны човен паўночнаамерыканскіх індзейцаў; 2) лёгкая спартыўная лодка для аднаго або двух чалавек, у якой грабуць адналопасцевым вяслом, стоячы на адным калене.
КАНРЫНГІЯ (н.-лац. сопгіпgia) — травяністая расліна сям. крыжакветных з падоўжаным лісцем і бледна-жоўтымі кветкамі з доўгімі ногцікамі, пашыраная ў Еўразіі; на Беларусі заносная.
КАІІСАЛІДАВАЦЬ (лац. consolidare = умацоўваць) — 1) з’ядноўваць, згуртоўваць каго-н., што-н.; 2) ажыццяўляць кансалідацыю 2.
КАНСАЛІДАЦЫЯ (лац. consolidatio) — 1) аб’яднанне асобных людзей, іруп, арганізацый, грамадскіх сіл для барацьбы за агульпыя мэты; 2) ператварэнне кароткатэрміновьгх даўгавых абавязацельстваў у доўгатэрмшовыя (напр. к. пазык).
КАНСАЛЦГНГ (англ. consalting = кансультаванне) — 1) парады спецыялістаў, кансультаванне; 2)
экан. работа спецыяльных кампаній па кансультаванню выгворцаў, гандляроў, пакупнікоў у галіне экспертнай, тэхнічнай і эканамічнай дзейнасці.
КАНСАМЕ (фр. consomme) — від булёну.
КАНСАНАНС (фр. consonance, ад лац. consonare = згодна гучань) — 1) муз. адначасовае спалучэнне тонаў стройнага, згоднага гучання (проціл. дысананс 1); 2) літ. від няпоўнай рыфмы, у якой сугучныя зычныя гукі пры частковай або поўнай разбежцы галосных.