Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 1
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
КАНЬЁН (ісп. canon = літар. труба) — вузкая глыбокая рачная даліна, дно якой цалкам занята рэчышчам.
КАНЬЯК (фр. cognac, ад Cognac = назва фр. горада) — моцны алкагольны напітак са спірту, атрыманага перагонкай вінаградных він і вытрыманага ў дубовых бочках.
КАН’ЮГАТЫ (н.-лац. conjugatophyceae, ад coniugatio = злучэнне) — клас зялёных водарасцяў; пераважна аднаклетачныя арганізмы з ніткаватай будовай слаявішча, для якіх характэрны палавы працэс кан ’югацыя', жывуць у прэсных вадаёмах, на паверхні глебы ў сырых месцах, на ледніках і высакагор’ях.
КАН’ЮГАЦЫЯ (лац. coniugatio = злучэнне) — палавы працэс у інфузорый, водарасцяў; 2) папарнае часовае збліжэнне гамалагічных храмасом, у час якога паміж імі можа адбывацца абмен гамалагічнымі ўчасткамі.
КАНКІЛЯ (фр. canula) — полая трубка для ўвядзення ў арганізм лекавых рэчываў і вывядзення з поласцей органаў і крывяносных сасудаў крыві і сакрэтаў.
КАН’ЮНКТУРА (с.-лац, conjuncture) — 1) сукупнасць умоў, становішча, абставіны, якія склаліся ў той ці іншай галіне дзейнасці, напр. у палітыцы, эканоміцы, гандлі і інш., уплываюць на ход якіхн. падзей, спраў (напр. спрыяльная к.); 2) сукупнасць прымет, якія ха-
к
рактарызуюць стан эканомікі сусветнай гаспадаркі, эканомікі асобных краін ці якой-н. галіны гаспадаркі за пэўны перыяд (месяц, квартал, год).
КАН’ЮНКТЫВА (лац. coniunctivus = злучальны) — слізістая абалонка вока, якая пакрывае ўнутраную паверхню павек і пярэднюю частку вочнага яблыка.
КАН’ЮНКТЫВІТ (ад лац. сопiunctivus = злучальны) — запаленне кан ’юнктывы.
КАН’ЮНКТЬІЎ (лац. coniunctivus = злучальны) — лінгв. умоўны лад дзеяслова.
КАН’ібнКЦЫЯ (лац. coniunctio = сувязь, аб'яднанне) — аперацыя матэматычнай логікі, якая аб’ядноўвае два ці больш выказванііяў з дапамогай лагічнай звязкі «і».
КАПА (польск. кара, ад с.-лац. сарра) — узорыстае пікейнае пакрывала на ложак.
КАПАЛ (ісп. copal) — цвёрдая вьжапнёвая смала раслппіага паходжання, якая вьжарыстоўваецца для прыгатавання лакаў, лінолеуму і інш.
КАПАНІР (фр. сарошііёге) — фартыфікацыйнае збудаванне, з якога можна весці флангавы або косапрыцэльны агонь у двух процілеглых напрамках.
КАПАР (ст.-польск. kapar, kafar, ад ням. Keffer) — 1) металічная або драўляная канструкцьы для забівання паляў; 2) тое, што і капёр', 2) прыстасаванне для драбнеішя металічпага лому і адходаў вытворчасці на металургічпых завоДах.
КАПАТАВАЦЬ (фр. capoter) — 1) пакрываць капотам частку самалёта, аўтамабіля і інш.; 2) пера-
кульвацца праз насавую (маторную) частку пры аварыі (пра самалёт, аўтамабіль).
КАПАТАЖ (фр. capotage) — від аварыі, калі самалёт пры руху па зямлі або аўтамабіль перакульваецца цераз насавую (маторную) частку.
КАПАЦЫТАЦЫЯ (ад лац. саpacitas = здольнасць) — набыццё сперматазоідамі млекакормячых здольнасці да пранікнеііня праз яйцавую абалонку ў яйцо.
КАПЕІНА (н.-лац. сореіпа) — рыба атрада карпаііадобных, якая пашырана ў вадаёмах Паўд. Амерыкі; на Беларусі гадуецца як акварыумная.
КАПЕЛАН (польск. kapelan, ад с.лац. capellanus) — каталіцкі свяшчэннік пры капліцы або ў арміі.
КАПЕЛ ІРАВАЦЬ (фр. coupeller, ням. kapellieren) — аддзяляць золата і серабро ад прымесі ііішых металаў шляхам прагравання са свінцом у капелі.
КАПЁЛЬ (ням. Кареііе) — пасудзіна з порыстьгх матэрыялаў, у якой капеліруюць.
КАПЕЛЬДЫТІЕР (ням. Kapelldiener) — работнік у тэатры, які правярае ўваходныя білеты і сочыць за парадаам.
КАПЕЛЬМАЙСТАР (ням. Кареіmeister) — кіраўнік хору, аркестра; дырыжор.
КАПЕПОДЫ (н.-лац. copepoda) — падклас ракападобных, якія насяляюць марскія і прэсныя вадаёмы; служаць ежай для многіх рыб; весланогія ракападобныя.
КАПЕР (гал. kaper) — 1),прыватнаўласніцкае судна, якое з ведама свайго ўрада займалася ў ваенпы
час захопам гандлёвых суднаў праціўніка (да 19 ст.); 2) уладальнік такога судна.
КАПЕРС (н.-лац. capparis, ад гр. kapparis) — 1) кустовая расліна сям. каперсавых з паўзучымі галінамі, пашыраная ў тропіках і субтрошках; 2) мн. пупышкі гэтай расліны, якія ў марынаваным выглядзе выкарыстоўваюцца як прыправа.
КАПЕР (рус. копёр, ад ням. Kapfer = галава бруса) — збудаванне над шахтай для ўстаноўкі пад’ёмніка.
КАШГОЛЬД (англ. copy hold, ад copy = копія + hold = валоданне) — асноўная форма феадальна залежііага сялянскага валодання ў Англй ў 15—17 ст., на права якога селяніну выдавалі копію з судовага пратакола.
КАШГблЬДЭРЫ (англ. copyholders) — феадальна залежныя арандатары памешчыцкай зямлі ў Англіі ў 15—17 ст. (параўн. лізгольдэры, фрыгальдэры).
КАШЛІІдЫЙ (лац. capillitium = валоссе) — сукуппасць ніткападобных валаконцаў у пладовых целах многіх міксаміцэтаў і некаторых грыбоў гастэраміцэтаў.
КАГПЛЯРАГРАФІЯ (ад капіляры + -графія) — графічнае выражэпне капіляраскапічнага (гл. капіляраскапія) малюнка.
КАШЛЯРАСКАПІЯ (ад капіляры + -скапія) — метад даследаванпя капіляраў скуры, слізістых абалонак, абалонак мозга з мэтай удакладнення дыягназу хваробы. КАШЛЯРНЫ (лац. capillaris = валасяны) — 1) які мае адносіігы да капіляраў 1; 2) тонкі (у адносінах да пораў, каналаў, сасудаў).
— К
КАШЛЯРЫ (лац. capillaris = валасяны) — 1) трубкі з вузкім унутраным капалам; 2) усякія невялікія вузкія каналы (напр. поры глебы, дрэва); 3) найдрабнсйшыя крывяносныя і лімфатычныя сасуды, якія пранізваюць органы і тканкі ў большасці жывёл і чалавека.
КАПІЛЯРЫМЕТР (ад капіляры + -метр) — прыбор для вызначэішя паверхневага напору вадкасці шляхам вымярэння вышыні яе паднімання ў капілярных трубках. КАПІНП (ад лац. соріа = мноства)— утварэнні ў калоніі некаторых гідразояў, аналагічныя карзінЦЫ-
КАШР [ням. Kopier(schablone)] — дэталь капіравальнага станка, якая перадае рух інструменту, пгго выконвае пэўную аперацыю.
КАІПРАЙТ (ад англ. copy = капіраваць + right = права) — аўтарскае права, прававая норма, якая рэгулюе ўзаемаадносіны, звязаныя са стварэннем і выкарыстаннем твораў літарагуры, навукі і мастацтва; для абароны выдавецкіх правоў публікацыя суправаджаецца спецыяльным знакам ©.
КАПІТАЛ (ням. Kapital, фр. capital, ад лац. capitalis = галоўны) — 1) вартасць, якая з’яўляецца пры капіталізме сродкам атрымаігня прыбавачнай вартасці; 2) буйная сума грошай, а таксама наогул багацце, каштоўнасць, скарб. КАШТАЛІЗАВАЦЬ (фр. capitaliser, ад лац. capitalis = галоўны) — праводзіць капіталізацыю 1.
КАШТАЛІЗАЦЫЯ (фр. capitalisation, ад лац. capitalis = галоўны) — 1) пераход на капіталістьгчны шлях развіцця; укаранепне форм капіталістычнай гаспадаркі;
2) ператварэнне прыбавачнай вартасці ў капітал.
КАШТАЛІЗМ (ад лац. capitalis = галоўны) — грамадскі лад, пры якім асноўныя сродкі вытворчасці належаць класу капіталістаў.
КАШТАЛІСТ (фр. capitalize, ад лац. capitalis = галоўны) — прадстаўнік пануючага класа капіталістычнага грамадства, які валодае капіталам.
КАШТАЛЬ [ад лац. (scripture) capitalis] — лацінскае пісьмо вялікімі літарамі, якія характарызуюцца простымі лініямі.
КАГПТАЛЬНЫ (лац. capitalis = галоўны) — 1) асноўны, галоўііы; істотны, карэнны (напр. к-ае будаўнііггва, к. рамонт); 2) грунтоўны, значны, важны (напр. к. твор). КАПГГАН (с.-лац. capitaneus, іт. capitano) — 1) самае высокае званне малодшага афіцэра; 2) камандзір судна; 3) кіраўнік спартыўнай каманды (напр. к. футбольнай каманды).
КАШТАНАВАЦЬ (фр. capitonner) — абіваць мяккую мэблю скурай, тканінай такім чынам, каб абіўка ўтварала чатырохвуголынк з гузікамі.
КАШТАН-ЛЕЙТЭНАНТ (ад капітан + лейтэнант) — афшэрскае званне ў ваенна-марскім флоце, якое ідзе за званнем старшага лейтэнанта.
КАГПТУЛ (лац. capitulum) — 1) калегія духоўных асоб пры епіскапе ў каталіцкай і англіканскай царкве; 2) калегія кіруючых асоб манаскага ордэна; 3) установа, якая займалася ўзнагароджваннем ордэнамі ў царскай Расіі.
КАШТУЛЯВАЦЬ (лац. capitulare = дамаўляцца) — 1) аб’яўляць ка-
пітуляцыю 1; 2) перан. адмаўляцца ад працягу барацьбы, адступаць перад цяжкасцямі (напр. к. у спрэчцы).
КАПІТУЛЯНТ (с.-лац. capitulans, -ntis) — той, хто адступае перад цяжкасцямі, адмаўляецца ад цвёрдай лініі ў чым-н.
КАШТУЛЯРЫІ (лац. capitulaгіа) — законы і распараджэнні франкскіх каралёў з дынастыі Каралінгаў.
КАШТУЛЯЦЫЯ (н.-лац. capitulatio) — 1) спыненне ваенных дзеянняў і здача пераможцу на прадыктаваных ім умовах; 2) перан. адмаўленне ад працягу барацьбы, ад прынцьтовай абароны сваіх поглядаў, прызнанне свайго бяссілля ў чым-н. (к. перад цяжкасцямі); 3) нераўнапраўны дагавор, на аснове якога іншаземцам прадастаўляецца рад прывілегій у параўнанні з карэнным насельнштвам.
КАШТЭЛЬ (лац. capitellum = галоўка) — верхняя частка калоны, або пілястры, размептчаная паміж ствалом апоры і гарызантальным перакрынцём (сштаблементам).
КАПКАН (цюрк, kapkan) — паляўнічая звералоўная пастка, якая складаецца з дзвюх жалезных дут і спружыны.
КАПЛІЦА (польск. kaplica < ст,чэш. каріісё, ад с.-лац. сареііа) — невялікае хрысціянскае культавае збудаванне без алтара.
КАПЛУН (ст.-польск. kaphm, ад чэш. kapun с.-в.-ням. каррйп) — пакладаны певень, якога адкормліваюць на мяса.
КАПНОДЫЙ (н.-лац. capnodium) — сумчаты грыб сям. капнодыевых, які развіваецца на лісці дуба, ліпы, яблыні, слівы, вішні.
КАПОК (малайск. kapok) — валакно, якое здабываюць з пладоў так званага баваўнянага дрэва і выкарыстоўваюць для набівання матрацаў, выратавальных кругоў, дая гукаізаляцыі і інш.
КАПОТ1 (фр. capot) — адкідная металічная накрыўка для аховы розных механізмаў ад пылу, вільгаці (напр. к. аўтамабіля).
КАПОТ2 (польск. kapota, ад фр. capote) — жаночае хатняе адзенне прасторнага пакрою.
КАПРАЛ (фр. caporal, ад іт. caporale) — воінскае званне малодшага каманднага саставу ў арміях некаторых краін.
КАПРАЛАКТАМ [ад капро(н) + лац. lac, lactis = малако + ам(іны)] — арганічнае азотазмяшчальнае злучэнне гетэрацыклічнага рада; цвёрды крышталічны прадукт, служыць сыравінай для вытворчасці капрону.
КАПРАЛІТ (ад гр. kopros = кал + -ліпг) — акамянелы памёт выкапнёвых пазваночпых.
капрастАз (ад rp. kopros = кал + -стаз) — затрымка калавых мас у кішэчніку.
КАПРАФАГІ (ад гр. kopros = кал + фагі) — арганізмы, якія харчуюцца экскрэменпіамі (напр. жукгнаявік, лічынкі некаторых насякомых).
КАПРАФІЛЫ (ад гр. kopros = кал + -філ) — грыбы, якія развіваюцца на гноі.
КНІГІ ОНЛАЙН
