Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 1
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
КОМПАС (іт. compasso) — прыбор для вызначэння напрамку све-
ту пры дапамозе намагнічанай стрэлкі, якая заўсёды накіравана на поўнач.
КОМПЛЕКС (лац. complexus = сувязь, ахоп) — сукупнасць паняццяў, з’яў, прадметаў, дзеянняў, якая ўспрымаецца як адно цэлае (напр. архітэктурны к., к. гімнастычных практыкаванняў).
КОМПЛЕКСАМЙТРЫЯ (ад комплекс + -метрыя) — спосаб хімічнага аналізу, у аснове якога ляжыць утварэнне комплексных злучэнняў.
КОМПЛЕКСНЫ (ад комплекс) — які ахоплівае цэлую групу прадметаў, з’яў, працэсаў, з’яўляецца комплексам чаго-н. (напр. к-ая вытворчасць, к. лік).
КбНДАР (ісп. condor, з мовы Kenya kuntur) — 1) драпежная птушка падатрада амерыканскіх грыфаў, якая водзіцйа ў Паўд. Амерыцы; 2) залатая і сярэбраная манеты ў некаторых паўднёваамерыканскіх краінах (Чылі, Калумбіі, Эквадоры) у 1851—1933 гг.
КОНКУРС (лац. concursus = сутыкненне) — спаборніцтва з мэтай выявіць лепшых яго ўдзельнікаў. кбнсул (лац. consul) — 1) адна з дзвюх вышэйшых службовьгх асоб у Стараж. Рыме, якая ажыццяўляла ваенную і грамадзянскую ўладу; 2) тьггул кожнай з трох асоб, надзеленых неабмежаванай выканаўчай уладай у Францыі з часу перавароту Напалеона Банапарта (9 лістапада 1799 г.) да абвяшчэння яго імператарам (1804 г.); 3) службовая асоба, прызначаная ў якасці пастаяннага прадстаўніка ў якім-н, горадзе іншай дзяржавы для абаропы інтарэсаў сваёй дзяржавы і грамадзян.
КОНСУЛЬСТВА (ад консул) — 1) час кіравання консулаў у Стараж. Рыме ў перыяд рэспублікі і ў Францыі (1709—1804); 2) прадстаўнінтва адной дзяржавы на тэрыторыі другой дзяржавы на чале з консулам, а таксама памяшканне, якое яно займае.
КОНТА (іт. conto) — фін. рахунак.
КОНТР-, КОНТРА(лац. contra = супраць) — першая састаўная частка складаных слоў, якая выражае паняцце «супраць».
КОНТРА (лац. contra = супраць) — нацяпіутыя адносіны паміж кім-н.; узаемная незадаволенасць, раздражнёнасць.
КОНТРАГЕНТ (лац. contrahens, -ntis = які дамаўляецца) — асоба або ўстанова, якія ўзялі на сябе пэўныя абавязкі па дагавору.
КОНТР-АДМТРАЛ (фр. contreamiral) — ніжэйшае адміральскае званне.
КОНТРАЖУР (фр. a contrejour = супраць святла) — фотаабо кіназдымка, калі крыніца святла знаходзіцца ззаду аб’екта здымкі.
КОНТР-АЛРбшЫ (фр contreapproches, ад centre = супраць + approche = набліжэнне) — ходы злучэння, якія асаджаныя ў крэпасці войскі пракладвалі насустрач апройіом праціўніка з мэтай контратакі.
КОНТРАПУНКТЬІСТЫ (іт. contrappun tisti) — кампазітары 14—18 ст., якія развівалі ў сваіх творах прыпцып шматталосся.
КОНТРАСІГНАВАЦЬ (ад контра+ лац. signare = падпісваць) — пацвярджаць другім афі-
цыйным подпісам важнасць дакумента.
КОНТРАСІГНАТУРА (лац. сопtrasignatura = міністэрскі подпіс) — знак, які выбіваўся даўней на манетах для надання ім новай вартасці.
КОНТРАСІГНАЦЫЯ (ад контра+ лац. signare = падпісваць) — подпіс міністра на дакуменце, выдадзеным кіраўніком дзяржавы, якім міністр бярэ на cnee юрыдычную і палітычную адказнасць за гэты дакумент.
КОНТРАТАКА (фр contreattaque, ад contre = супраць + attaque = нападзенне) — сустрэчная апіака, якую арганізоўваюць з мэтай адбіць наступленне праціўніка або самім перайсці ў наступленне.
КОНТРАТЬШ (ад контра+ -тып) — копія з арыгінальнага негатыва, якая выкарыстоўваецца ў кінавытворчасці для масавага вырабу фільмакопій.
КОНТРАФАГОТ (іт. contrafagotto) — драўляпы духавы музычны інструмент, які гучыць на актаву ніжэй фагота.
КОНТРБАЛАНС (ад контр+ бапанс) — табліца бухгалтарскіх дадзеных, складзеная з мэтай праверкі і аналізу ўсяго балансу або часткі яго.
КОНТРВАЛЮЦЬІЙНЫ (ад контр + лац. vallum = вал); к-ая лінія — земляны вал і роў вакол крэпасці, якія рабілі войскі, што яе асаджвалі, каб акружаныя не маглі вырвацца, КОНТРГРЭЙФЕР (ад конпір+ грэйфер) — прыстасаванне для дакладнага ўстанаўлення кінаплёнкі ў кадравым акне кіназды-
мачнага апарата пасля яе перамяшчэпня на крок кадра.
КОНТРМАНЁЎР (фр. contremanoevre) — сустрэчны манеўр, манеўр у адказ.
КОНТРМАРШ (фр contremarche) — марш. з мэтай ліквідацыі марша праціўніка, каб потым нанесці яму паражэнне.
КОНТРМІНА (фр. contremine) — міна' 1 для знішчэння міііных галерэй праціўніка пры абароне бліжэйшых подступаў да абарончых збудаванняў.
КОНТРПРАЙКТ (ад контр+ праект) — праект у адказ на ііпны праект.
КОНТРПРАПАГАНДА (ад контр+ прапаганда) — сістэма ідэалагічііых мер аператыўнага і доўгачасовага характару, накіраваная на прадухіленне і нейтралізацыю непажаданай прапаганды.
КОНТРРЭВАЛібцЫЯ (фр. contrc-revolution) — барацьба скінутага сацыяльнай рэвалюцыяй класа за аднаўленне ранейшых парадкаў.
КОНТРРЭВАЛЮЦЫЯНЙР (фр. contre-revolutionnaire) — удзельнік контррэвалю цыі.
КОНТРРЭЛЬЕФ (ад контр+ рэльеф) — заглыбленая ў плоскасіц. выява; від рэльефу.
КОНТРРЭФАРМАЦЫЯ (ад контр+ рэфармацыя) — рэлігійна-палітычны рух у Еўропе 16—17 ст. на чале з папствам, накіраваны супраць Рэфармацыі, за захаванне феадалізму і ўзмацненне каталіцызму.
КОНТРТЫТУЛ (ад контр+ тытул) — дадатковы тытул на левай старонцы развароту кнігі, што
змяшчае выхадныя дадзеныя пераважна ў шматтомных або серыйных выдаішях.
КОНТРФОРС (фр. contre-forсе) — вертыкальны выступ, рабро ў сцяне, плаціне для павышэійія яе ўстойлівасці.
КОНТРШАНСЫ (ад контр+ шансы) — сустрэчныя шансы на атрыманне перавагі ў шахматнай гульні.
КОНТРЫ (фр. contre = супраць, ад лац. contra = супраць) — напружаныя адносіпы, варожасць (папр. быць у контрах).
КОНТРЭСКАРП (фр. contresсагре) — 1) пярэдні (бліжэйшы да праціўніка) схіл знешняга рова ўмацавання (параўн. эскарп 1); 2) супрацьтанкавая перашкода ў выглядзе крутога зрэзу ўзгорка (берага ракі), звернутага ў бок тых, хто абараняецца (параўн. эскарп 2).
КОНТУР (фр. contour) — знешні абрыс чаго-н. (напр. контуры дрэў, к. рукі).
КОНУНГ (ст.-сканд. konungr) — вайсковы кіраўнік, а пасля кароль у скандынаўскіх народаў.
кбНУС (лац. conus, ад гр. коnos) — геаметрычнае цела, якое ўтвараецца вярчэннем прамавугольнага трохвугольніка вакол аднаго з яго катэтаў, а таксама прадмет, які мае форму такога геаметрычнага цела (напр. к. вулкана).
кбнХА (гр. konche = ракавіна) — паўкупал для перакрыцця паўцыліндрычных частак збудавання (апсідаў, нішау).
кбшя (лац. соріа = мноства) — 1) дакладпае ўзнаўленне, паўтарэнне чаго-н. (напр. к. дыплома, к. карціны); 2) перан. знешняе падабенства з кім-н., чым-н.
КОПРА (парт. copra, ад малайск. koppara) — высушаная мякаць какосавага арэха.
КОПУЛА (лац. copula = звязка) — лінгв. службовы дзеяслоў.
КОРА (гр. kore = дзяўчына) — статуя прама стаячай дзяўчыны ў доўгім адзенні ў старажьггнагрэчаскім мастаіггве.
КОРАК (польск. korek, ад ням. Kork) — 1) вонкавы адмерлы слой кары некаторых драўняных раслін; 2) затычка для бутэлек.
КОРАНЕР (англ. coroner) — судовы следчы ў Англіі, ЗША і некаторых іншых краінах, які праводзіць расследаванне ў выпадках смерці, што здарылася пры нявысветленых абставінах або раптоўна.
КОРБА (польск. korba, ад ням. Kurbe) — ручка ў выглядзе загнутага прута, пры дапамозе якой прыводзіцца ў рух які-н. механізм; крывапіып.
КОРД1 (польск. kord, ад венг. kard < тур. kard < перс. kard) — гіст. кароткі меч.
КОРД2 (фр. corde = вяроўка) — 1) моцныя кручаныя ніткі з баваўнянага або хімічнага валакна, з якіх вырабляюць тканіну дая авіяі аўтапакрыпіак; 2) сорт шарсцяной тканіны ў рубчык.
КОРДА (фр. corde = вяроўка) — 1) доўгая вяроўка, на якой ганяюць па крузе коней пры абучэіші; 2) нітка для кіравання лятаючымі мадэлямі.
КбРДАБА (ісп. cordoba) — грашовая адзінка Нікарагуа, роўная 100 сентава.
КОРДЫЦЭПС (н.-лац. cordyceps) — сумчаты грыб сям. спа-
рыннёвых, які з’яўляецца паразітам насякомых, радзей павукоў, грыбоў.
КОРН (ням. Кот = зерне) — 1) вага высакароднага металу ў манеце; 2) зярністая шурпатая паверхня каменя ў літаграфіі, металічнай пласцінкі ў афсетным спосабе друку або спецыяльнай паперы (корнпапір).
КОРНЕР1 (англ. comer = скупляць тавар са спекулятыўнай мэтай) — кароткатэрміновы дагавор з мэтай авалодаць рынкам шляхам скупкі акцый, тавараў, кантрактаў на біржах і перапрадажы іх па манапольных цэнах.
кбРНЕР2 (англ. comer = вугал) — штрафны вуглавы ўдар у футболе.
КОРНПАШР (ням. Kompapier, ад Кот = зерне + Papier = папера) — папера з зярністай будовай паверхні, пакрытая спецыяльным клеявым слоем; выкарыстоўваецца ў літаграфіі.
КОРНЦАНГ (ням. Komzange) — 1) шчыпцы накшталт нажніц з зазубрынамі на рэжучым баку, якія выкарыстоўваюцца ў хірургіг, 2) невялікія шчыпчыкі (пінцэт) у гадзіннікавай і ювелірнай справе.
КОРШЯ (с.-лац. согріа) — перавязачны матэрыял у выглядзе нітак, нашчыпаных з рыззя (выйшаў з ужытку).
КОРПУС (лац. corpus = цела) — 1) тулава чалавека або жывёлы; 2) аснова прыбора, апарата, механізма (напр. к. гадзінніка); 3) асобны будынак на агульнай пляцоўцы (напр. галоўны к.); 4) вайсковае злучэнне з некалькіх дывізій; 5) сукупнасць асоб адной спецыяльнасці, аднаго службовага станові-
шча (напр. дыпламатычны к ); 6) друкарскі шрыфт, кегель якога роўны 10 пунктам (3,76 мм).
КОРРЭПЕТЬІТАР (ад con = з, разам + рэпетытар) — піяніст, памочнік дырыжора, які развучвае з выканаўцамі оперы ці балета сольныя партыі (параўн. канцэртмайстар 3).
КОРТ' (англ. court) — пляцоўка для гульні ў тэніс.
КОРТ2 (польск, kort, ад англ. cord) — баваўняная тканіна атласнага перапляцення для рабочага і спартыўнага адзення.
КОРТЫКАЛІЗАЦЫЯ (ад лац. cortex, -icis = кара); к. ф у н к ц ы й — узрастанне ў працэсе гістарычпага развіцця жывёл значэння выппйпіых аддзелаў цэнтральнай нервовай сістэмы ў рэгуляцыі функцый арганізма.
КОРТЫКАСТЭРОІДЫ (ад лац. cortex, -icis = кара + стэроіды) — група стэроідаў, якія маюць уласцівасці гармонаў кары наднырачнікаў.
КОРТЫКАСТЭРдн (ад лац cortex, -icis = кара + гр. stereos = цвёрды) — гармон кары наднырачных залоз, больш слабы па дзеяпню, чым гідракартызон.
КОРТЫКАТРАІПН (ад лац cortex, -icis = кара + гр. trope = змена) — тое, што і адрэнакортыкатропны гармон.
КОРЦІК (рус. кортяк, ад перс. kard = нож) — халодная зброя ў форме кароткага кінжала як прыналежнасць парадпай формы марскіх афіцэраў розных дзяржаў.
КОРЫНЕ (н.-лац. согупе) — сумчаты грыб сям. гелоцыевых, які трапляецца на пнях і гнілых ствалах дуба, таполі.
КНІГІ ОНЛАЙН
