Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 1
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
АНТЫЦЫКЛОН (ад анты+ цыклон) — зона з высокім атмасферным ціскам, якая характарызуецца ясным, сонечным надвор’ем.
АНТЬШЬПІАЦЬІЯ (лац. anticipatio) — 1) прадугледжванне, прагноз; 2) заўчаспы прыход якой-н. з’явы; 3) экан. выплата грошай па даўгавым абавязацельстве да ўмоўленага тэрміну, спагнанне падатку раней, чым прадугледжана. АНТЫЦЫПІРАВАЦЬ (лац antiсіраге) — прадугледжваць, прагназіраваць.
АНТЬІЧНАСЦЬ (ад лац. antiquitas = даўніна) — старажытнагрэчаскі, старажытнарымскі свет, яго культура.
АНТЫЧНЫ (лац. antiquus = старажытны) — які адносіцца да гісторыі і культуры старажытных грэкаў і рымлян.
АНТЫЭЛЕКТРОН (ад анты+ элекпірон) — тое, што і пазітрон.
АНТЭКЛІЗА (ад лац. ante = перад + гр. klisis = нахіл) — шырокае пакатае падняцце слаёў зямной кары ў межах платформ.
АНТЭНА (лац. antenna = мачта) — 1) прыстасаванне для перадачы або ўлоўліваішя радыёхваляў; 2) орган дотыку і нюху ў членістаногіх жывёл, размешчаны на галаве; вусік.
АНТЭНАТАЛЬНЫ (ад лац ante = да + natalis = які датычыць нара-
джэння) — звязаны з жыццём ва ўлонні мацеры, да нараджэння.
АНТЭНАТЫ (н.-лац. antennata) — зборная назва некалькіх і'рун членістаногіх, для якіх характэрна наяўнасць вусікаў (трахейнадыхальныя і ракападобныя).
АНТЭНУЛЫ (ад лац. antenna = мачта) — першая пара галаўных прыдаткаў у ракападобных.
АНТЭРАЗОІД [ад гр. anthero s = які цвіце + (спермата)зоід] — мужчынская рухомая палавая клетка, якая ўтвараецца ў антэрыдыях некаторых раслін.
АНТЭРЫДЫЙ (ад гр. antheros = які цвіце) — мужчынскі орган палавога размнажэнпя споравых раслін.
АНТЭФІКС (лац. antefixus = прымацаваны спераду) — каменнае або керамічнае ўпрыгожанне на карнізе антычнага збудавання.
АНТЭЦЭДЭНТ (лац. antecedehs, -ntis = папярэдпі) — лог. першы член імплікацыі, якому папярэднічае слова «калі».
АНУІТЭТ (фр. annuite, ад п.-лац. annuitas = штогадовы плацеж) — від дзяржаўнай пазыкі, з якой крэдыгор перыядычна атрымлівае пэўпы даход (рэнту), што вызначаецца з улікам сумы пазыкі і працэнтаў з яе.
АНУЛЯВАЦЬ (польск. anulowac, ад п.-лац. annullare = знішчаць) — аб’яўляць несапраўдным, касаваць які-н. акт, дакумент (напр. а. дагавор).
АНУЛЯЦЫЯ (ад п.-лац. annullare = знішчаць) — прызнанне несапраўдным якога-н. акта, дагавору, нрава; скасаванне.
АНУРЬІЯ (ад ан+ -урыя) — спыненне выдзялення мачы ныркамі.
АНУСВАРА (санскр. anusvara) — насавы прыгук у канцы галоснага гука.
АНФАС (фр. en face) — тварам да таго, хто глядзіць; спераду (сфатаграфавацца а.).
АНФЁЛЬЦЫЯ (н.-лац. ahnfeltia) — чырвоная водарасць класа фларыдэевых, якая пашырана пераважна ў халодных морах; выкарыстоўваецца для атрымання агаРУ
АНФІЛАДА (фр. enfilade) — шэраг паслядоўна прылеглых адзін да аднаго пакояў з размешчапымі па адной прамой лініі дзвярамі (часта ў палацах, старадаўніх будынках).
АНФЛЕРАЖ (фр. enfleurage) — спосаб здабыванпя з кветак рэчываў паглынаннем іх жывёльнымі тлушчамі.
АНХІТЭРЫЙ (ад гр. anchi = паблізу + -тэрый) — вымерлы трохпальцы конь, які быў папіыраны ў міягрне (параўн. гіпарыён, палеатэрый).
АНХУЗА (н.-лац. anchusa) — травяністая расліна сям. бурачнікавых з сінімі кветкамі ў гронкападобных суквеццях; лекавая, дэкаратыўная і фарбавальная; пакрывец.
АНЦЫЛІДЫ (н.-лац. апсуііdae) — сямейства прэснаводных лёгачных малюскаў класа бруханогіх, якія пашыраны ў Еўразіі.
АНЦЭСТРАЛЬНЫ (фр ancestral) — папярэдні, уласцівы продкам.
АНЧАР (малайск. апсаг) — дрэва сям. тутавых з ядавітым млечным сокам, пашыранае ў тропіках Азіі і Афрыкі.
АНЧОУС (фр. anchois, ад ісп. anchoa) — дробная марская рыба атрада селядцовых; хамса.
АНІПЛАГ (ням. Anschlag) — аб’ява, што ўсе білеты (на спектакль, канцэрт і г.д.) прададзены; спектакль прайшоў з аншлагам — спектакль меў вялікі поспех; 2) буйны загаловак у газеце.
АНШЛІФ (ням. Anschliff = завострыванне) — прэпарат мінералу або горнай пароды з адной адшліфаванай плоскасцю, падрыхтаваны для даследаванпя пад мікраскопам у адбітым святле.
АНШЛЮС (ням. Anschluss = далучэнне) — палітыка захопу Аўстрыі, якую праводзіла Германія пасля першай сусветнай вайны.
АНППТУГ (гал. handspaak) — 1) драўляны або металічны рычаг для падыманняі перасоўвання грузаў на караблі; 2) драўляны кол, які ўтрымлівае палі ў патрэбным становішчы пры забіванні іх капром.
АНЭЛЯРЫЯ (н.-лац. anellaria, ад лац. anellus = кольца) — шапкавы базідыяльны грыб сям. гнаевіковых, які расце на перагноі і конскім гноі ў садах, на палях і лугах; ядомы.
АОРТА (н.-лац. aorta, ад гр. aorte) — галоўная артэрыя крывяноснай сістэмы, якая ідзе ад сэрца і забяспечвае ўсе оргапы цела кроўю.
АОРЫСТ (rp. aoristos) — лінгв. дзеяслоўная форма прошлага часу даўніх індаеўрапейскіх моў, якая выражала імгненнасць і закончанасць дзеяння.
АПА(гр. аро = з, ад) — першая састаўная частка складаных слоў, якая паказвае на адмаўленне, страту, адсутнасць чаго-н., паходжанне з чаго-н., выдалепне.
АПААСТР (ад ana+ гр. astron = зорка) — астр. самы аддалены ад галоўнай зоркі пункт арбіты зоркіспадарожніка (параўн. перыаспір).
АПАБІЯСФЕРА (ад апа+ біясфера) — высокія слаі атмасферы (выіпэй за 60—80 км), да якіх не падымаюцца жывыя арганізмы, a біягепныя рэчывы трапляюць у пязначнай колькасці.
АПАГАГІЧНЫ (гр. apagogos = які аддаляе) — ускосны; а. д о к а з — ускосны доказ, калі вывад аб правільнасці палажэння робіцца шляхам абвяржэння супярэчлівага яму палажэння.
АПАГАМІЯ (ад апа+ -гамія) — развіццё зародка з клетак зарастка або зародкавага мяшка ў нскаторых кветкавых раслін і папарацей. АПАГЁЙ (гр. apogeion, ад аро = ад + ge = Зямля) — 1) астр. пункт арбіпіы Месяца або штучнага спадарожніка, найбольш аддалепы ад цэнтра Зямлі (проціл. перыгейУ, 2) перан. самая высокая ступень развіцця, росквіт чаго-н.
АПАДЫКТЬІЧІІЫ (гр apodciktikos) — безумоўны, пэўны, заснаваны на лагічнай неабходнасці (напр. а-ае суджэнне).
АПАДЭЛЬДОК (н.-лац. oppodeItoch) — мыльна-камфорная мазь з
аманіякам, спіртам і эфірпым алеем, якая даўней выкарыстоўвалася як процірэўматычны сродак.
АПАЗЁРЫС (н.-лац. aposeris) — травяністая расліна сям. складанакветпых з жоўтымі доўгімі кветкамі, пашыраная ў цёплых зонах Еўропы; на Беларусі трапляецца рэдка.
АПАЗІТНЫ (алгл. opposite, ад лац. oppositio = супрацьстаўленне) — процілеглы; а. р у х ав і к — поршневы рухавік унутранага згарапня з размешчанымі па розных баках каленчатага вала цыліндрамі.
АПАЗІЦЬІЙНЫ (ад апазіцыя 1) — які знаходзіцца ў апазіцыі, прытрьімліваецца процілеглай думкі.
АПАЗІЦЫЯ1 (лац. oppositio) — 1) супрацьдзеянне, супраціўленне, выкліканае пязгодай з чыімі-н. поглядамі, палітыкай, рашэннямі; 2) група ўнутры партыі, арганічацыі, саюза, якая выступае супраць большасці; 3) астр. процістаянпе, знаходжанне нябеснага цела ў процілеглым Сонцу баку неба.
АПАЗГЦЫЯ2 (лац. appositio = дадатак) — 1) лінгв. назоўнікавы прыдатак (напр. горад Мінск); 2) біял. рост тканак арганізма або клетачнай абалонкі, абумоўлсны адкладанпямі новых слаёў на ўтвораную раней паверхню (параўн. інтусусцэпцыя).
АПАЗІЦЫЯНЁР (ад апазіцыя') — той, хто належыць да апазіцыі.
АПАК (лац. opacus = цёмны, непразрысты) — 1) сорт белай гліны, якая ідзе на выраб пасуды; 2) белыя гаігчарныя вырабы, падобныя да тонкага фаянсу.
АПАКАЛШСІС (гр. apokalypsis = адкрыццё) — 1) частка Бібліі, адна з кпіг Новага запавегу, якая змяшчае прароцтвы пра канец свету; 2) магчьгмая пагібель цывілізацыі і чалавецтва наогул у выніку ядзернай вайны, духоўнага падзення, знішчэння прьгроднага асяроддзя. АПАКАЛШСІТЫ (ад апакаліпсіс) — члены заснаванай у 20-я гады 20 ст. на Украіне ііраваслаўнай секты, што спалучае праваслаўныя і сектанцкія абрады.
АПАКАЛШТЬІЧНЫ (гр. арокаlyptikos) — які мае дачынснне да апакапіпсісу, прарочыць канец свету.
АПАКАРПНЫ (ад апа+ гр. karpos = плод) — утворалы двума свабоднымі песцікамі (пра тып гінецэю).
АПАКРЬІННЫ (ад гр. apokrino = аддзяляю) — які адлучае ад сябе; а-ыя залозы — залозы, у якіх пры ўтварэнні сакрэту~ адбываецца частковае парушэіпіе цэласнасці клетак, напр. малочныя, потавыя залозы (параўн. гелакрынавы, мерыкрынавы).
АПАКРЫФІЧНЫ (гр. apokryphos = тайны) — які мае адносіны да апокрыфаў.
АПАЛ (лац. opalus < гр. opallios, ад санскр. upala = капітоўігы камень) — мінерал класа сілікатаў пераважна белага або пгэрага колеРУ-
АПАЛАГЕТ (гр. apologetes) — актыўны абаронца якой-н. ідэі, вучэння, парадкаў (напр. а. абстракцыянізму).
АПАЛАГЕТЫКА (гр, apologetikos = абарончы) — 1) выкліканая
якімі-н. прычынамі, але не абгрунтаваная абарона чаго-н.; 2) галіна багаслоўя, якая мае задачай абарону хрысціянскай догмы.
АПАЛЕСЦЭНЦЫЯ (ад anan + лац. -escentia = суфікс, які абазначае слабое дзеянне) — рассейванне святла каламутнымі растворамі з утварэннем розных яго адценпяў (як у апала).
АПАЛІДЫ (гр. apolis, -idos = які не мае айчыны) — тое, пгго і апатрыды.
АПАЛІНЫ (н.-лац. ораііпа) — прасцейшыя класа жгуцікавых, якія паразітуюць пераважна ў кішэчніку земнаводных.
АПАЛТТЫЗМ (ад a+ гр. politismos = удзел у дзяржаўных або грамадскіх справах) — абыякавыя адносіны да паліпіыкі, ухіленне ад удзелу ў грамадска-палітычньім жыцці.
АПАЛГГЫЧНЫ (ад а+ палітычны) — які стаіць убаку ад грамадска-палітычнага жыцця або ўхіляецца ад удзелу ў ім.
АПАЛОГ (гр. apologos = літар. апавяданне) — кароткі павучальны апавядальпы твор, пабудаваны на алегарычным паказе жывёл і раслін, у старажытпагрочаскай і ўсходняй літаратуры.
АПАЛОГІЯ (гр. apologia) — празмернае ўсхваленне, абарона каго-н. або чаго-н.
АПАЛОН (гр. Apollon = імя бога мудрасці, апекуна мастацтва ў старажьп'нагрэчаскай і старажытнарымскай міфалогіі) — 1) перан. прыгожы стройны мужчына; 2) прыгожы буйны дзённы матыль сям. паруснікаў.
АПАМАРФІН (ад ana+ марфін) — лекавы прэпарат, які выкарыстоўваецца як адхарквальны сродак.
АПАМІКСІС (ад апа+ -міксіс) — 1) розііыя спосабы бясполага размнажэння жывёл і раслін (апагамія, апаспарыя, партэнагенез)\ 2) утварэнне зародка ў выппйшых раслін без запладнення і рэдукцыйнага падзелу.
АПАНАГЕТАН (н.-лац. aponogeton) — травяністая расліна сям. апанагетанакветных з доўгім лісцем і белымі кветкамі, пашыраная ў вадаёмах Афрыкі, Паўд.-Усх. Азіі і Аўстраліі; на Беларусі вядома як акварыумная.
АПАНАЖ (фр. apanage) — зямельнае валоданпе, якое давалася ў заходнееўрапейскіх манархічных краінах, напр. у Францыі да 1832 г., некаранаваным членам каралеўскай сям’і.
КНІГІ ОНЛАЙН
