Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 1
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
АПТОМЕТР (ад гр. optos = бачпы + -мепір) — прыбор для вымярэння і вызначэнпя вастрыні зроку.
АПТРОН [ад опт(ыка) + -трон] — оптыкаэлектронны прыбор, у якім адбываецца ўзмацненне і пераўтварэнне аптычных або электрычных сігналаў; выкарыстоўваецца ў вылічальнай тэхніцы, аўтаматыцы і інш.
АПТЫМАЛЬНЫ (ад лац. optimus = найлепшы) — самы спрыяльпы, найболып адпаведны пэўным умовам і задачам (напр. а. варыянт).
АПТЫМАТЫ (лац. optimates) — палітычная групоўка ў Стараж. Рыме, якая адлюстроўвала ілтарэсы нобіляў і супрацьстаяла папулярам.
АПТЫМЕТР (ад гр. optos = бачны + -мепір') — аптычны прыбор ддя асабліва дакладных лінейных вымярэнняў з пагрэшнасцю да 1 мікрометра.
АПТЫМІЗАТАР (ад лац. optimus = найлепшы) — набор тэхнічных устройстваў, які забяспечвае аптымальнае працяканне пэўнага вытворчага або' тэхналагічнага працэсу.
АПТЫМІЗАЦЫЯ (ад лац. optimus = найлепшы) — выбар найлепшага варыяпта з некалькіх магчымых (напр. а. працэсу кіравання).
АПТЫМ'іЗМ (фр optimisme, ад лац. optimus = найлепшы) — бадзёры, жыццярадаспы настрой, пры якім чалавек верыць у лепшае будучае, у поспех; схільнасць бачыць ва ўсім светлыя бакі (проціл. песімізм).
АПТЫМІСТ (ад аптымізм) — чалавек, схільпы да аптымізму.
АПТЫМІСТЬІЧНЫ (ад апгпымізм) — прасякнуты аптымізмам (проціл. песімістычньі).
АПТЫЧНЫ (гр. optikos) — 1) звязаны з оптыкай (напр. а. прыбор, а-ае шкло); 2) светлавы, звязаны з адбіццём і пераламленнем прамянёў святла (напр. а-ая з’ява).
АПТЭКА (польск. apteka < лац. apotheca, ад гр. apotheke = склад) — 1) установа, дзе па рэцэшпах урачоў робяцца і адпускаюцца лякарствы; 2) набор лякарстваў, неабходны для першай дапамогі або хатняга лячэння; аптэчка.
АПТЭКАР (ст.-польск. aptekarz, ад лац. apothecarius) — тое, што і фармацэўт.
АПТЭРЫГбтЫ (н.-лац. apterygota, ад гр. apteros = бяспёры) — ніжэйшыя першаснабяскрылыя насякомыя, да якіх адносяцца двухвосткі, нагахвосткі, шчацінахвосткі.
АПТЭРЫЁЗ (ад a+ гр. pteron = пяро) — хвароба птушак, якая характарызуецца затрымкай або поўным прыпынеіінем росту пер’я.
АПТЭРЬП (ад гр. apteros = бяспёры) — пазбаўленыя пёраў участкі скуры птушак.
АПУНЦЬІЯ (н.-лац. opuntia, ад гр. Opus, -untos = назва старажытнагрэчаскага горада) — кустовая расліна сям. кактусавых з сакаўнымі сцёбламі, пакрытымі калючкамі, пашыраная ў пустынях і паўпустынях Амерыкі; на Беларусі вырошчваецца як дэкаратыўная.
АПЦЫЁН (ням. Option, ад лац. optio, -onis = свабодны выбар) — 1) умова ў дагаворы марской перавозкі адносна права замены аднаго
грузу іншым або аднаго порту прызначэння іншым; 2) умова, якая ўключаецца ў біржавыя здзелкі на тэрмін, паводле якой аднаму з бакоў даецца права выбару паміж асобнымі элементамі здзелкі; 3) прадастаўленае кампаніямі сваім вышэйшым служачым права купляць акцыі па цвёрдай цане.
АР (фр. are, ад лац. area = плошча, паверхня зямлі) — адзінка зямельнай плопгчы ў метрычнай сістэме мер, роўная 100 м2, або 0,01 га.
АРА (ісп. ага, ад тупі-гуарані ага) — даўгахвосты папугай з яркім апярэннем, пашыраны ў Цэнтр. Амерыцы.
АРАБЁСК (фр. arabesque, ад іт. arabesco = арабскі) — поза ў класічным балеце, пры якой раўнавага захоўваецца на адной назе, a другая паднята і адведзена назад.
АРАБЕСКА (іт. arabesco = арабскі) — 1) складаны арнамент у выглядзе прыгожа пераплеценых геаметрычных фігур і лісцяў, кветак, раслін, жывёл; 2) невялікі музычны твор з арнаментаваным (гл. арнаментыка 2) меладычным малюнкам.
АРАБІЗМ (ад лац. arabicus = арабскі) — слова або выраз, запазычаныя з арабскай мовы.
АРАБІН (ад лац. arabicus = арабскі) — разнавіднасць расліннага клею, састаўная частка аравійскай камедзі (гуміарабіку).
АРАБШ63А (ад арабін) — монацукрыд, які ўваходзіць у склад запасных поліцукрыдаў раслін, а таксама камедзяў, слізяў.
АРАГАНІТ (ад ісп. Aragon = вобласць у Іспаніі) — мінерал класа
A карбанатаў, разнавіднасць карбанату кальцыю белага, шэрага або фіялетавага колеру.
АРАГЁН (ад гр. oros = гара + -ген') — геал. горна-складааватае ўзнікненііе на месцы геасінкліналі на позняй стадыі яе эвалюцыі.
АРАГЕНЕЗ, АРАГЕНЕЗІС (ад гр. oros = гара + генезіс) — сукупнасць працэсаў, з якімі звязана ўзнікііенне і развіццё гор.
АРАГРАФІЯ (ад гр. oros = гара + -графія) — раздзел фізічнай геаграфіі, які вывучае рэльеф зямной паверхні.
АРАК (ар. arag = пот) — моцны спіртны напітак, які гатуюць з соку какосавай, фінікавай пальмы або з рысу.
АРАКУЛ (лац. oraculum = прароцтва) — 1) жрэц у старажытных грэкаў і рымлян, што прарочыў быццам ад бога, а таксама месца такіх прароцтваў; 2) іранічная назва чалавека, які прадказвае будучае або выказвае меркаванні, што прымаюцца многімі на веру.
АРАЛІЯ (н.-лац. агаііа) — кустовая расліна сям. араліевых з доўгім лісцем і дробнымі белымі кветкамі ў мяцёлках, пашыраная ў тропіках і субтропіках; на Беларусі вырошчваецца як дэкаратыўная.
АРАЛЬНЫ (н.-лац. oralis, ад лац. os, oris = рот) — біяі. ротавы, размешчаны ў вобласці рота (параўн. абаральны').
АРАМАРФОЗ (ад гр. аіго = падымаць + -марфоз) — адзін з напрамкаў эвалюцыі арганізмаў, які характарызуецца ўскладненнем іх будовы і функцыі, развіодём прыстасавальнай здольнасці да
ўмоў асяроддзя (параўн. ідыяадаптацыя).
АРАМАТЫЗАЦЫЯ (ад rp. aroma, -atos = пахучыя травы) — утварэнне араматычных злучэнняў; а. нафтапрадукт а ў — хімічная перапрацоўка нафты і нафтапрадуктаў для ўзбагачэння іх араматычпымі вугляводамі.
АРАМАТЫЧНЫ (гр. aromatikos = пахучы); а-ыя з л у ч э н н і — вуглевадароды (бензол, наф>талін, антрацэн і інш.) і іх вытворныя (анілін, бензойная кіслата, фенол і інш.), якія змяшчаюць у малекуле цыклы з шасці атамаў вугляроду.
АРАМЕТРЫЯ (ада гр. oros = гара + -метрыя) — метады вымярэння формаў зямной паверхні.
АРАНГЛАУТЫ (малайск. oranglaut = марскі чалавек) — марскія вандроўнікі, жыхары Малайскага архіпелага, якія вандруюць з вострава на востраў.
АРАНГУТАН, АРАНГУТАНГ (малайск. orang-utan = літар. лясны чалавек) — буйная чалавекападобная малпа, якая жыве на астравах Суматра і Калімантан.
АРАНДАВАЦЬ (с.-лац. arendaге) — браць або даваць што-н. у арэнду.
АРАНДАТАР (с.-лац. arendator) — той, хто бярэ што-н. у арэнду.
АРАНЕІ (н.-лац. агапеі) — атрад арахнідаў, беспазвапочныя жывёлы тыпу членістаногіх з целам рознай афарбоўкі даўжынёй ад 0,8 да 11 см, якое складаецца з галавагрудзей і брушка, злучаных кароткай сцяблпжай; павукі.
АРАНЕЯЛОГІЯ (ад лац. агапеа = павук + -логія) — раздзел арахналогіі, які вывучае павукоў.
АРАНЖАВЫ (ад фр. orange = апельсін) — жоўта-чырвоны, колеру апельсіна.
АРАНЖАД (фр. orangeade) — прахаладжальны напітак з апельсінавым сокам.
АРАНЖАРЭЯ (фр. orangerie, ад orange = апельсін) — зашклёнае памяшкаіше для вырошчвання і зімоўкі паўднёвых раслін або для несезоннага атрымання пладоў, агародніны і кветак; цяпліца.
АРАНЖЫРАВАЦЬ (фр. arranger = упарадкоўваць) — рабіць аранжыроўку.
АРАНЖЫРОУКА (ад аранжыраваць) — 1) пералажэнне музычнага твора для выканання на іншым шструменце або для іншага складу іпструмептаў ці галасоў (параўн. транскрыпцыя 3); 2) мастацкая кампаноўка раслін (кветак, дэкаратыўных галінак, лісця) у вазах, карзінах, гірляндах, вянках.
АРАНТ (лац. orans, -ntis = які моліцца) — адлюстраванне ў раннехрысціянскім мастапдве фігуры ў малітоўнай позе з узнятымі рукамі.
АРАПАЙМА (н.-лац. arapaima) — рыба атрада селядцовых даўжынёй да 4 м, якая водзіцца ў басейне ракі Амазопкі.
АРАР (гр. horarion) — частка адзення дыякана ў выглядзе перавязі, расшытай крыжамі, што надзяваецца на левае плячо.
АРАС (фр. arras, ад Arras = назва горада ў Францыі) — дывап ручной работы, вытканы ў француз-
скім горадзе Арас, цэнтры шпалсрпага ткацтва ў 14—15 ст.
АРАТ (манг. arat) — жывёлавод у Манголіі.
АРАТАР (лац. orator) — 1) асоба, якая выступае з прамовай; прамоўца; 2) той, хто валодае майстэрсгвам слова, красамоўствам.
АРАТОРЫЯ (іт. oratorio) — буйны музычны твор для хору, салістаў-спевакоў і аркестра.
АРАТЫП (ад гр. oros = гара + -піып) — наборна-друкавальная машына, аналагічная лінатыпу, але забяспечаная замест матрыц патрыцамі, а замест адліўнога апарата друкавальным.
АРАЎКАРЫТЫ (ад ісп. Arauco = назва чылійскай правінцыі) — рэшткі ствалоў хвойпых дрэў, якія сустракаюцца ў адкладах пермскага перыяду (гл. палеазой).
АРАЎКАРЫЯ (н.-лац. araucaria, ад ісп. Arauco = назва чылійскай правінцыі) — вечназялёнае хвойнае дрэва сям. араўкарыевых, пашыранае пераважна ў Паўд. Амерыцы і Аўстраліі.
АРАЎРУТ (англ. arrowroot, ад arrow = страла + root = кораль) — сарты крухмалу, якія атрымліваюцца з карэнішчаў раслін роду маранта, клубняў куркумы і некаторых іншых грапічпых відаў класа аднадольных.
АРАХІС (н.-лац. arachis, ад гр. arachis = зелле) — травяністая расліна сям. бабовых, пашыраная ў тропіках і субтропіках, а таксама плады гэтай расліны (земляныя арэхі).
АРАХНАІДЫТ (ад гр. arachnos = павуціна + eidos = выгляд) — запа-
A —
ленне павуціннай абалонкі галаўнога або спіннога мозга.
АРАХНАЛОГІЯ (ад гр. arachne = павук + -логія) — раздзел заалогіі, які вывучае павукападобных.
АРАХНАХЛОРЫС (н.-лац. arachnochloris) — аднаклетачная жоўтазялёная водарасць сям. плеўрахлоравых, якая ўдзельнічае ў абагачэнні глебы арганічнымі рэчывамі.
АРАХШДЫ (н.-лац. arachnida, ад гр. arachne = павук) — клас беспазваночных жывёл тыпу членістаногіх, да якога належаць павукі, скарпіёны, сальпугі, ілжэскарпіёны, сенакосцы, кляшчы; пашыраны на ўсіх мацерыках, акрамя Антарктыды; павукападобныя.
АРАХН63Ы (ад гр. arachne = павук + -ноз) — хваробы млекакормячых, птушак, насякомых, чалавека, якія выклікаюцца павукападобнымі.
АРАЦЫЯ (лац. oratio) — празаічны жанр у літаратуры Беларусі 17—18 ст.; своеасаблівы тэатралізаваны паказ-прамова ў школьным тэатры.
АРБА (цюрк. araba) — высокая двухколая павозка ў Сярэд. Азіі і доўтая чатырохколая — у Крыме і на Каўказе.
АРБАВІРУСЫ [н.-лац. arboviruses, ад англ. arthropod) bo(me) viruses = вірусы, народжаныя членістаногімі] — група вірусаў пазваночных жывёл і чалавека, якія пераносяцца членістаногімі (кляшчамі, камарамі, маскітамі).
АРБАЛЕТ (фр. arbalete) — сярэдневяковы ўдасканалены лук з прыкладам, самастрэл.
АРБАЛІТ (ад лац. arbor = дрэва + -літ) — разнавіднасць лёгкага бетону, што ўяўляе сабой сумесь цэмешу, драўняных адходаў і вады.
КНІГІ ОНЛАЙН
