Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 1
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
АРНІТАПОДЫ (ад арніта+ -поды) — падатрад раслінаедных дыназаўраў мелавога перыяду, (гл. мезазой), для якіх быў характэрны двухногі (як у птушак) спосаб перасоўвання; тыповыя прадстаўнікі — гадразаўр, заўралоф, ігуанадонт, псітаказаўр.
АРНГГАПТЭР (ад арніта+ -птэр) — лятальны апарат з махаючымі крыламі, заснаваны на прынцыпе палёту птушак.
АРНТТАРЫНХУС (ад арніта+ гр. rynchos = дзюба) — млекакормячае атрада аднапраходных, якое пашырана ў Паўд. Аўстраліі і на востраве Тасманія; качканос.
АРНІТАФАУНА (ад арніта+ фауна) — сукупнасць птушак пэўнай мясцовасці або якога-н. адрэзка часу ў гісторыі Зямлі.
АРШТАФІЛІЯ (ад арніта+ -філія) — апыленне некаторых раслін, у асноўііым зрапічных, пры
дапамозе птушак (калібры, нектарнш і інш ); параўн. энтамафілія.
АРШТАХАРЫЯ (ад арніта+ -харыя) — разнос пладоў, насення і спораў птушкамі, напр. жалудоў і арэхаў сойкамі, насення рабіны, вішні, маліпы драздамі.
АРШТОЗ (н.-лац. ornithosis, ад гр. omis, -ithos = птушка) — вострая вірусная хвароба, якая перадаецца чалавеку ад хворых птушак і працякае з ліхаманкай, галаўнымі болямі, запаленнем лёгкіх.
АРШТОЛАГ (ад арніта+ -лаг) — спецыяліст па арніпіалогіі. АРНПЦН (ад гр. omis, -ithos = іггушка) — амінакіслата, якая выконвае ролю каталізатара ў біясінтэзе мачавіны ў печані.
АРОБА (ісп. arroba) — мера вагі, роўная 10—15 кг, і аб’ёму, роўная 12,6—40 л, у краінах Лац. Амерыкі.
АРОНІЯ (н.-лац, aronia, ад гр. aronia) — кустовая расліна сям. ружавых з белымі кветкамі ў суквеццях, пашыраная ў Паўн. Амерыцы; на Беларусі вырошчваецца як дэкаратыўная.
АРПЕДЖЫО (іт. arpeggio) — муз. спосаб выканаіпія акордаў, пры якім тоны, што іх складаюць, бяруцца не адначасова, а па чарзе, звычайна ад ніжняга да верхняга.
АРПЕНАЛ (ад гр. агре = крывы меч) — лекавы прэпарат, проціспазматычны сродак.
АРШНГТОН (апгл. Orpington = назва паселішча ў графстве Кент) — парода курэй, выведзеная ў Англіі.
АРС^ЯЛЬ (фр. orseille = лакмусавы лішайнік) — фіялетава-чырво-
ны фарбавальнік для тканін, здабыгы ў выніку спецыяльнай апрацоўкі ■лішайніка
АРСЕН (гр. arsen = моцны) — хімічны элемент крышталічнай будовы, шэрага або металічнага колеру, атрутны; мыш’як.
АРСЕНАЛ I фр. arsenal, ад ар. darsina’a = майстэрня зброі) — 1) установа, дзе захоўваецца зброя і ваенная амуніцыя (да канца 19 ст. займалася і вырабам зброі); 2) перан. вялікі запас якіх-н. сродкаў, магчымасцей (напр. а. ведаў).
АРСЕНАГПРЫТ (ад арсен + пірыт) — мінерал класа персульфідаў серабрыста-белага або шэрасталёвага колеру з металічным бляскам.
АРСЕНАТЫ (ад лац. arsenicum = мыш’як) — солі мыш’яковай кіслаты.
АРСЕНІДЫ (ад лац. arsenicum = мыш’як) — злучэнні мыш’яку з металамі; выкарыстоўваюцца ў паўправадніковай тэхніцы,
АРСЕНІТЫ (ад лац. arsenicum = мыш’як) — солі мыш’яковістьіх кіслот.
АРСІН (ад арсен) — злучэнне мыш'яку з вадародам, бясколерны аірутпы газ з пахам часнаку.
АРСІС (гр. arsis = пад’ём) — літ. моцная частка стапы (параўн. тэзіс 3).
АРТА(гр. orthos = прамы, правільны) — першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае гіаняццям «прамы», «правільны».
АРТААТАМ (ад арта + атам) — атам, у якім сума спінаў электронаў дае адзіпку, напр. атам гелію ў
A
стане, калі спіны або двух яго электронаў накіраваны паралельна.
АРТАГАНАЛЬНАСЦЬ (ад артаганальны) — абагульненне паняцця перпендыкулярнасці, распаўсюджанае на розныя матэматычныя аб’екты.
АРТАГАНАЛЬНЫ (ад гр orthogonios = прамавугольны) — мат. які мае прамы вугал ці прамыя вуглы (напр. а-ая праекцыя). АРТАГЕНЙЗ (ад арта+ -генез) — тэорыя развіцця жывой прыроды, паводле якой эвалюцыя арганізмаў адбываецца ў строга вызначаных напрамках, без прыроднага адбору.
АРТАГНАТЫЗМ (ад арта+ гр. gnathos = сківіца) — тып профілю твару, калі сківіцы не выступаюць уперад у адносінах да агульнай плоскасці аблічча.
АРТАГНАТЫЯ (ад арта+ гр. gnathos = сківіца) — адзін з відаў нармальнага прыкусу, пры якім верхнія пярэднія зубы перакрываюць ніжнія прыкладна на /з вышыні іх каронак.
АРТАГНЕЙС (ад арта+ гнейс) — горная парода парфіравай структуры з фенакрыпггалямі палявых шпатаў, кварцу, біятыту і шш.
АРТАДАКСАЛЬНЫ (ад гр. orthodoksos = прававерпы) — які няўхільна прытрымліваецца прынцыпаў якога-н. вучэння, светапогляду; паслядоўны (напр. а. погляд).
АРТАДАНТЫЯ (ад арта+ гр. odus, odontos = зуб) — раздзел стаматалогіі, які вывучае дэфар-
мацыю зубпых радоў і прафілактыку яе лячэння.
АРТАДОКС (гр. orthodoksos = прававерны) — той, хто прытрымліваецца артадаксальных погляДаў.
АРТАДбкСІЯ (гр. orthodoksia) — нязменная прыхільнасць да якога-н. вучэння, цвёрдая паслядоўнасць у поглядах.
АРТАДРОМІЯ (ад арта+ гр. dromos = бег, шлях) — самая кароткая лінія паміж двума пунктамі на паверхні шара.
АРТАДЫКРАНУМ (н.-лац. огthodicranum) — лістасцябловы мох сям. дыкрынавых, які расце на гніючай драўніне, часам на глебе і камянях.
АРТАКАРГТУС (н.-лац. artocarpus) — дрэва сям. тутавьгх з буйнымі ядомымі суштоддзямі, пашыранае ў тропіках Азіі, Палінезіі; хлебнае дрэва.
АРТАКЛАЗ (ад арта+ гр. klasis = разлом) — мінерал класа сілікатаў белага або ружовага колеру, часам бясколерны; выкарыстоўваецца ў шклоплавільнай і керамічнай вытворчасці.
АРТАМІКСАВІРУСЫ (ад арта + міксавірусы) — група вірусаў, якія выклікаюць вострыя інфекцыйныя хваробы дыхальных шляхоў у чалавека і жывёл (грып, парагрып, чуму).
АРТАНЕКТЫДЫ (н.-лац. orthonectida) — клас беспазваночных жывёл тыпу мезазояў, паразіты поласці цела і палавых залоз марскіх беспазваночных.
АТРАПЁД (ад артапедыя) — спецыяліст па артапедыі.
АРТАПЕДЫЧНЫ (ад артапедыя) — які мае дачыненне да артапедыі, прызначаны ддя лячэння дэфармацый цела або для іх кампенсацыі (напр. а. абутак).
АРТАПЕДЫЯ (ад арта+ -педыя) — раздзел медыцыны, які займаецца вывучэннем, лячэннем і прафілактыкай стойкіх дофармацый пазваночніка і канечнасцей.
АРТАПІРАКСЕНЫ (ад арта+ піраксены) — мінералы групы піраксенаў рамбічнай сінгоніі, зярністыя ўтварэнні зялёнага або бурага колеру.
АРТАЛІР^НІЯ (н.-лац. arthopyreпіа) — накіпны сумчаты лішайнік сям. гшеяспоравых, які расце на кары дуба, вольхі, ліпы, вішні, таполі.
APT AJIT ЭР (ад арта+ -птэр') — лятальны апарат з крыламі, якія плазам удараюць па паветры; спрошчаная разнавіднасць арнітаптэра.
АРТАСКАШЯ (ад арта+ -скапія) — вывучэнне крьгшталёў у сгіалярызаваным лшейнапаралельным святле пры дапамозе артаскопа.
АРТАСКОП (ад арта+ -скоп) — прыбор для даследавання крышталічных цел у спалярьгзаваным святле.
АРТАСЦІХА (ад арта+ гр. stichos = лінія) — вертыкальная лінія, якую можна ўмоўна правесці паміж асновамі лісця або бакавых каранёў, размепгчаных адзін пад адным.
АРТАТРАПІЗМ (ад арта+ тратзм) — здольнасць бакавых органаў раслін расці паралельна на-
прамку раздражнення (святла, хімічнага рэчыва і інш.); параўн. плагіяпірапізм.
АРТАФЕРЫТЫ (ад арта+ ферыты) — ферыты рэдказямельных элемеігтаў, якія крыіпталізуюцца ў структурным тыпе пераўскіту.
АРТАХРАМАТЫЗАЦЫЯ (ад арта+ гр. chroma, -atos = колер) — павелічэнне колераадчувальнасці фатаграфічііай эмульсіі ўвядзеннем у яе сенсібшзапіараў, якія робяць эмульсію больш успрымальнай да зялёных і жоўтых прамянёў (параўн. панхраматызацыя').
АРТАХРАМАТЬІЧНЫ (ад арта+ храмапіычны) — які мае павышаную адчувальнасць да зялёных і жоўтых прамянёў (напр. а-ая плёнка).
АРТАЦЭНТР (ад арта+ цэнтр') — мат. пункт перасячэння вышыняў трохвугольніка.
АРТЗАНД (ням. ortsand) — разнавіднасць артштэйну, што ўтвараецца ў пясчаных падзолістых грунтах.
АРТОНІЯ (н,-лац. arthonia) — накіпны сумчаты лішайнік сям. артоніевых, які расце на кары лісцевых Дрэў.
АРТОТРЫХУМ (н.-лац. orthotiichum) — лістасцябловы мох сям. артотрыхавых, які расце на ствалах дрэў, зрэдку на камяііях.
АРТРА(гр. arthron = сустаў) — першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню слову «сустаў».
АРТРАБОТРЫС (н.-лац. arthrobotrys) — недасканалы грыб сям. маніліевых, які развіваецца ў гле-
A —
бе, на гноі, розных арганічных рэштках.
АРТРАГРЫПОЗ (ад артра+ гр. grypos = скрыўлены) — прыроджаныя кантрактуры канечнасцей з абмежаваннем або адсутнасцю рухаў у суставах.
АРТРАДЬІРЫ (н.-лац. arthrodira, ад гр. arthron = сустаў + deire = піыя) — падклас вымерлых панцырных рыб класа пласціністаскурых, у якіх у шыйнай вобласці злучаліся галаўны і тулаўны сегменты панцыра; жылі ў сілуры — дэвоне.
АРТРАДЭЗ (ад артра+ гр. desis = звязванне) — хірургічная аперацыя па стварэнню поўнай нерухомасці сустава, каб вярнуць страчаную апораздольнасць канечнасці.
АРТРАДЭСМУС (н.-лац. arthrodesmus) — аднаклетачная зялёная водарасць сям. дэсмідыевых, некаторыя віды якой трапляюцца ў сажалках і азёрах Беларусі.
АРТРАЛГІЯ (ад артра+ гр. algos = боль) — боль у суставах пры розных захворваннях.
АРТРАЛОГІЯ (ад артра+ -логія) — раздзел анатоміі, які вывучае будову суставаў.
АРТРАПЛАСТЫКА (ад артра+ -пластыка) — хірургічная аперацыя, якая аднаўляе рухомасць суставаў.
АРТРАПОДЫ (ад артра+ -поды) — тып беспазваночных жывёл, у які ўваходзяць насякомыя, павукападобныя, ракападобныя, мнаганожкі; членістаногія.
АРТРАТАМІЯ (ад артра+ -тамія) — хірургічная аперацыя ўскрыцця сустава.
АРТРОЗ (н.-лац. arthrosis, ад гр. arthron = сустаў) — хранічнае захворванне суставаў, звязанае з парушэннем абмену рэчываў.
АРТРОЗААРТРЫТ (ад артроз + артрыт) — абвастрэнне хранічнага запалення суставаў пры інфекцыі.
АРТРЫТ (фр. arthrite, ад гр. arthron = сустаў) — запаленне суставаў інфекцыйнага паходжання.
АРТРЫТЫЗМ (ад артрыт') — схільнасць да захворвання суставаў у вьпііку парушэння абмену рэчываў.
АРТШТЭЙН (ням. Ortstein) — цёмна-бурая скарынка або праслойка пяску ці пясчаніку, што утвараецца ў ніжнім гарызонце некаторых падзолістых і лясных глеб; рудзяк.
АРТЫКЛЬ (фр. article, ад лац. articulus = член, раздзел) — службовае слова, якое дадаецца ў некаторых мовах да назоўніка для адрознення яго роду, пэўнасці ці няпэўнасці.
АРТЫКОН (ад гр. orthos = прамы + eikon = адлюстраванне) — тэлевізійная электронна-прамянёвая трубка для пераўтварэння светлавога адлюстравання ў электрычііыя імпульсы; больш адчувальная, чым іканаскоп', выкарыстоўваецца пры перадачы адлюстравання тэлебачаннем пры слабой асветленасці.
АРТЫКУЛ (лац. articulus) — 1) навуковы або публіцыстычны твор невялікага памеру ў часопісе, зборніку, газеце; 2) раздзел, параграф у афіцыйным дакуменце; 3)
КНІГІ ОНЛАЙН
